ΕΝΝΕΑ + ΕΝΝΙΑ
Πωλ Βαλερύ μνήμη
Τι άχραντη δουλειά καταναλώνει εδώ
Μυριάδες διαμάντια απ΄αθώρα τον αφρό
Και τι γαλύνεμα τριγύρω έχει απλώσει!
Όταν ο Ήλιος στέκει πάνω από τον γκρεμό
Καθάρια έργα με σκοπό παντοτεινό,
Αστράφτει ο χρόνος και τα όνειρα είναι γνώση
…καλέ ουρανέ μου κοίτα πως αλλάζω τώρα!
Μετά απ΄της ψυχής μου αργόσχολης τη μπόρα
Που απ΄τη μάχη τούτη δυναμωμένη βγαίνει,
Στον χώρο παραδίνομαι ετούτον, τον λαμπρόν,
Γλιστρά η σκιά μου πάνω στα σπίτια των νεκρών
Κι ειν΄η περπατησιά μου εντελώς μερωμένη…
Πωλ Βαλερύ(1)
Η ΠΕΡΠΑΤΗΣΙΑ Ως ΟΦΕΙΛΗ
Πωλ Βαλερυ (2) Φαίδρος : Καταλαβαίνω τώρα πως η μουσική και η αρχιτεκτονική, έχουν η καθεμιά τους τη βαθιά τούτη συγγένεια μαζί μας.
Σωκράτης: Κατέχουν και οι δυο μια αίσθηση στην ολότητα της… η κάθε μια γεμίζει τη γνώση και την έκταση μας με τεχνικές αλήθειες και με ουσιαστικά ανθρώπινα δημιουργήματα.
Στοχάζομαι: στην εποχή του Σωκράτη, δεν υπήρχε κινηματογράφος!
Πέμπτη 21 Οκτωβρίου 2021-10-23 Για μένα, ξεκινά το 9ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου στα Χανιά. Έχει προηγηθεί η πρεμιέρα την προηγούμενη βραδιά με το «Ζ» του Κώστα Γαβρά αλλά και τω ν Β. Βασιλικού, Μίκη Θεοδωράκη, Υβ Μοντάν, Ει. Παππά, την ταινία την εχω δει τουλάχιστον 3 φορές, καταθέτοντας συνειδησιακά το δικό μου κλαδί ελιάς στο Γρηγόρη Λαμπράκη. Το Φεστιβάλ, που όχι μόνο αντέχει στη δυστοπική εποχή, αλλά ενδυναμώνεται δομικά και ποιοτικά, χάρις στην μεθοδική δουλειά του διευθυντή του, Ματθαίου Φραντζεσκάκη αλλα και των συνεργατών του, του Κώστα Μαρινάκη, του Λευτέρη Λαμπράκη, της Μαρίας Μιχελογιάννη, της Ελεάνας Ποντικάκη και τόσων άλλων…Διαθέτει ένα συστηματικό ενημερωτικό Ψηφιακό δίκτυο, αλλά και τύπωσε για 9η φορά ένα καλόγουστο βαρύ κατάλογο για τους λάτρεις του χαρτιού-όπως εγω- που οι κατάλογοι αλλά και τα βιβλία του φεστιβάλ παίρνουν θέση στις ατομικές βιβλιοθήκες για να μας θυμίζουν πως ο κινηματογράφος είναι όχι απλά ΤΕΧΝΗ, αλλά αντιγράφω από το χαιρετισμό του προέδρου της βουλής Κωνσταντίνου Τασούλα «ο κινηματογράφος, η δημοφιλέστερη από τις τέχνες, εμπεριέχει από τη φύση του μια μοναδική δύναμη να μεταδίδει μηνύματα, να δημιουργεί πρόσωπα, να αναδεικνύει αξίες. «το σινεμά είναι η πιο όμορφη απάτη του κόσμου» είπε κάποτε ο κορυφαίος Γάλλος σκηνοθέτης Ζαν Λυκ Γκοντάρ, και ποιος δεν έχει αφεθεί στη μαγεία αυτής της αριστοτεχνικής γοητείας που αντανακλά εντέλλει , την ίδια τη ζωή…¨ και είναι αυτή η διαπίστωση που με παραπέμπει όχι σ ένα ποιητικό έργο του σινεμά από την παγκόσμια μυθοπλασία των Ντε Σίκα, Φελίνι, Ρομέρ, Τρυφώ, Αντονιόνι, Ταρκόφσκι, Βούλγαρη..αλλά από μια ταινία ντοκιμαντέρ του «μαέστρου» συμπολίτη μας, Σταύρου Ψυλλάκη. Να γιατί περίμενα πως και πώς να δω στις 21/10 την ταινία «Οφειλή» του Σταύρου. Πώς δηλαδή οι σταθερές του για ταινίες υψηλού επιπέδου μέσα από τον «πονεμένο» παρατεταμένο άνθρωπο βίωμα του πρωταγωνιστή, μετεξελίσσονται σε πράξη με επίπονη εξακολουθητική εμπειρία που γίνεται χάριν στα ευανάγνωστα ποιοτικά μορφολογικά στοιχεία, σινεμά, ή ευστοχότερα, η ΤΕΧΝΗ του σινεμά. Επιλεγώ από τις σημειώσεις του Πωλ Βαλερύ (3) «…οι περισσότεροι σταματούν στα πρώτα εξελικτικά στάδια της σκέψης τους ολόκληρη η πνευματική τους ζωή θα περιοριστεί σε ενάρξεις… χειρότερη ποιότητα απαιτεί εκ μέρους μας τη μικρότερη προσπάθεια…» ο Ψυλλάκης είναι ίσως ο μοναδικός σύγχρονος κινηματογραφιστής ανθρωπολογικού, κοινωνικού ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα που εξαντλεί σε στρωματική πολλαπλή χρονική εργασία το θέμα του με εκατοντάδες ώρες λήψεων, κυρίως εξομολογητικών, στοχαστικών στιγμών των πρωταγωνιστών του, χωρίς να προσχεδιάζει εξ αρχής το σύνθετο πλαίσιο του έργου του και φυσικά είναι ένας μάγος του μοντάζ που ακόμα και όταν χρησιμοποιεί συνεργάτες όπως ο Σπυρος Κόκκας στην «Οφειλή», αφήνει τη σφραγίδα του απαιτητικά… κυρίαρχη, στο συγκλονιστικό αποτέλεσμα. Πέντε στα πέντε της αξιολόγησης του φιλμ από εμένα (αφού δεν προσμετρώνται οι τόνοι θαυμασμού). Η αξιολόγηση που θέλει το φεστιβάλ και προσωπικά ο Μαθιός Φραντζεσκάκης αφού για πρώτη φορά φέτος θεσπίστηκε το βραβείο κοινού αμέσως μετά από κάθε προβολή στην απόλυτα διστοπική εποχή που τείνει με τα αυστηρά μέτρα να περιορίσει κάθε αντίδραση που ξεφεύγει από τα όρια της, της τυπικής χρονικής ή άλλης συμπεριφοράς. Σκέπτομαι αν κάτι ιεραρχικά προέταξε η «Οφειλή» είναι πως στο ταξίδι της ζωής, ο χρόνος είναι τόσο ανεξερεύνητα απροσδιόριστος και οφείλει ο άνθρωπος της καθημερινότητας, ορίζοντας προσωπικά ποιοτικά χαρακτηριστικά να ζει κάθε στιγμή του, μόνο τότε πηγαίνουμε προς την… ελευθερία μας.
Π. Βαλερύ (4) «…Ή μήπως διαθέτουμε και ελευθερία ενάντια σ αυτή την απειλητική συνωμοσία πραγμάτων; Ίσως δημιουργούμε αυτή την ελευθερία αναζητώντας την. Αλλά για μια τέτοια αναζήτηση πρέπει… να εγκαταλείψουμε τη θεώρηση των συνόλων και να μελετήσουμε τη διαπάλη της προσωπικής με την κοινωνική ζωή στο σκεπτόμενο άτομο.» Και φυσικά εδώ πάνω στη συλλογιστική του μεγάλου Γάλλου στοχαστή θα πρέπει να επισημάνουμε ότι σκεπτόμενο άτομο ως προς τη Τέχνη ΤΟΥ είναι εκείνο που έχει αποκρυσταλλώσει τις θεματικές και μορφολογικές του συνιστώσες πέραν από τις συνιστάμενη ιστορικών, υφολογικών προ-υποθέσεων στο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι.
Βαλερύ (5) «…λέγω με τον νου μου, και σε τι χρησιμεύει αυτό που παράγουν οι καλλιτέχνες; Ο,τι φτιάχνουν ανήκει σ΄ένα ιδιότυπο είδος: τίποτε δεν το απαιτεί, τίποτε ζωτικό δεν το προδιαγραφεί. Δεν εκπορεύεται τούτο από μιαν ανάγκη που θα το καθόριζε, εξάλλου, στην ολότητα του΄ ακόμη λιγότερο δε, θα μπορούσε κανείς να το αποδώσει στην τύχη…»
ΑΛΕΚΟΥ ΖΟΥΚΑ Η ΕΣΩ ΠΕΡΙΣΤΡΟΦΗ
Η ταινία του Σταύρου Ψυλλάκη ξεκινά χωρίς περιστροφές εξ αρχής μέσα από απλές εστιασμένες ερωτήσεις αναδεικνύει το φανερό πρόβλημα του πρωταγωνιστή του, Αλέκου Ζούκα με τον καρκίνο (το ίδιο που είχε κάνει και σε προηγούμενες ταινίες του με την αρρώστια). Όμως σιγά σιγά η όποια θλίψη από το γεγονός αυτό, περνά σε δεύτερη μοίρα και σταδιακά ενώ σταματούν οι ερωτήσεις και το γκριζόχρωμο τοπίο της Ηπείρου μετατρέπεται σε μια επαρχιακή μεγαλειώδη βιταλιστική κατάθεση, ένας ύμνος στη φύση και τον άνθρωπο που τη σέβεται και χαίρεται μέσα σ΄ αυτήν, ξεχνά την ποσοτική αναζήτηση του υπερκέρδους και την απληστία αυτών που κυριαρχούν στις αστικές μαζοποιήσεις, θυμήθηκα τον Σ. Κίργκεργκωρ στο «η έννοια της Αγωνίας» (Δωδώνη) «ο άνθρωπος λοιπόν είναι σε σύνθεση ψυχής και σώματος αλλά ταυτόχρονα είναι σύνθεση προσκαιρότητας κι΄ αιωνιότητας-εχει συχνά ειπωθεί επιθυμία μου δεν είναι ν΄ αποκαλύπτω νεωτερισμούς, αλλά χαρά μου και πολύ αγαπητή απασχόληση μου είναι να στοχάζομαι γύρω σε οτιδήποτε μοιάζει ναναι πάρα πολύ απλό.» Και ναι, είναι τόσο απλή η ζωή του Ζούκα που στοχάζεται μέσα στη γενέθλια φύση είναι σα να υποβάλει στίχους στο Σεφέρη, τον Ελύτη, τον Καρούζο, ο ίδιος ποιητής ο Αλέκος Ζούκας πριν καταλαγιάσει σε ένα καφενείο όπου τα κλαρίνα συνοδεύουν το χορό, το τραγούδι και τα τσίπουρα, γίνεται γητευτής της οικείας του φύσης, και ο θεατής του ντοκιμαντέρ ξεχνά εντελώς τον καρκινοπαθή που χορεύει, και χαίρεται, θαυμαστικά τον βουκολικό στοχαστή της υπέροχης φύσης. Ένα αερικό. Μια θλιμμένη σκέψη, που χορεύεται.
Π. Βαλερύ (6) «… κάθε είδους ποίηση απορρέει από μια εποχή απλοϊκής δημιουργικής γνώσης, και σιγά σιγά αποδεσμεύεται από την πρωταρχική και αυθόρμητη κατάσταση, στην οποία ο στοχασμός ήταν μια δυναμική μυθοπλασία. Φαντάζομαι ότι αυτή η δύναμη σταδιακά άρχισε να εξασθενεί μέσα στις πόλεις, όπου η φύση είναι ανεπιθύμητη και δοκιμάζεται, οι πηγές υπακούουν στους δικαστές, οι νύμφες έχουν δοσοληψίες με το τμήμα ηθών, οι σάτυροι είναι ανεπιθύμητος και οι εποχές έχουν αντιστραφεί» Στο γυρισμό προς την Αθήνα στο αυτοκίνητο η παρέα απογειώνει τις λέξεις και τα νοήματα. Ο Σταύρος αθέατος, καταγράφει τους διαλόγους, η έκφραση του Αλέκου ότι υπάρχουν δυο σταθερές «το αιδοίον (το λέει με τη λαϊκή έκφραση) και ο θάνατος» φέρνει γέλια στο θεατή της ταινίας και η χαρμολύπη εξαφανίζεται, γίνεται διονυσιακή αυτογνωσία ενός ανθρώπου που η συναίσθηση της προσκαιρότητας κατά τη θεραπεία τις χημειοθεραπείες επιβάλει αξιοπρεπές πλαίσιο όπου μέσα δεν υπάρχει χώρος για λύπηση. Μόνο η εσωτερική διεργασία που μελετά τη χαρά της καθημερινής ζωής, προτάσσοντας στοχαστικά ποιητικά, ανεπιτήδευτα, λέξη προς λέξη. Πώς αλλιώς να μιλήσεις για έναν άγγελο αμαρτωλό…
Π. Βαλερύ (7) «…η εντύπωση που δημιουργείται εξαρτάται σε μέγιστο βαθμό από την αντήχηση, το ρυθμό των συλλαβών, είναι όμως επίσης και αποτέλεσμα εννοιολογικών συγγενειών. Η συμφωνία της Σωφροσύνης και του πόνου και η τρυφερή έμφαση του τόνου, δημιουργούν μια γοητεία ανεκτίμητης αξίας. Η πρόσκαιρη ύπαρξη δε θα μπορούσε παρά να δημιουργήσει…» και ναι η φωνή του Ψυλλάκη πλέον δε χρειάζεται να επαναλειτουργεί ως αντήχηση στο σκηνοθετικό έργο αυτό έχει πάρει το δρόμο του και ολοκληρώνεται μέσα στο αστικό σπίτι, όπου κυριαρχεί το γκρο πλάν, συμπληρωματικά το τσιγάρο και το τσίπουρο σιγοντάρουν την αφήγηση όπου η απόλυτα οικειοποιημένη γλώσσα από το θεατή δημιουργεί αναγκαιότητες εσαεί αποκλεισμού της ξύλινης «τηλεοπτικής» πολιτικών, δημοσιογράφων, τηλεπαρουσιαστών, στη γλώσσα του Α. Ζούκα συναντά την αντίστοιχη στοχαστική του Π. Βαλερύ(8) …ο τόνος και το ύφος της φωνής υπερισχύουν του νοήματος που εγείρουν: απευθύνονται στη ζωή μας μάλλον παρά στο πνεύμα μας-Εννοώ ότι αυτά τα λόγια μας καλούν να γίνουμε, παρά μας προκαλούν να καταλάβουμε […] Η μηχανή της Φωνής είναι όπως το μυϊκό σύστημα μετακίνησης ενός ζώου εν δράση. Φίδι που στηρίζεται για να εκτιναχτεί. Πτήση με ακινητοποιημένα φτερά. Η φωνή-ανάπτυξη ελεύθερης ενέργειας… Ο πρώτος διανοητικός καρπός ενός λαού είναι η γλώσσα του…» και ο Σταύρος ξέρει να την αξιοποιεί τόσο αληθινά, τόσο απλά αλλά και τόσο ΕΝΤΕΧΝΑ. Πριν από την «Οφειλή» με τη θαυμάσια μουσική του σπουδαίου Βαγγέλη Φάμπα προβλήθηκε η 17 λεπτών μήκους ταινία όπου οι νεαρές σκηνοθέτιδες Ρηνιώ Δραγασάκη και η Αρασέλη Λαιμού κατέγραψαν σε μια τρίχρονη διαδικασία το εξαιρετικό ζωγραφικό έργο του Στέφανου Ρόκκου για μια έκθεση που είναι επηρεασμένη σαν διακριτική πάνχρωμη «αδελφοποίηση» με τη μουσική του παγκόσμιου Nick Cave θαυμάσια εικόνα και κινηματογραφικός ρυθμός για την τέχνη του Στέφανου, που εχει την τύχη να είναι παιδί των φίλων μου σπουδαίων καλλιτεχνών του Κυριάκου Ρόκκου και της χαράκτριας Ρουμπίνης Σαρελάκου, καλλιτεχνών της γενιάς του μοναδικού φίλου ζωγράφου, σκηνογράφου κινηματογραφιστή που έφυγε προχθές 22/10 Κυριάκου Κατζουράκη, και που στη μνήμη του θα αφιερώσω το επόμενο κείμενο.
Π. Βαλλερύ (9) «Τίτυρος: Καλά τραγούδα εσύ και διέταζε τη φύση, τη γη, τους Ταύρους, τους Βράχους, τη θάλασσα: δίνε νόμους στα κύματα, στα σχήματα των λουλουδιών!
Συλλογίσου για λογαριασμό του σύμπαντος, του ακέφαλου τέρατος που αναζητά στον άνθρωπο ένα ονειροπόλημα ορθού λόγου. Ωστόσο, μην καταφρονείς έναν απλοϊκό που σε ακούει…
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1) Από το «Θαλασσινό κοιμητήριο» εκδ. Αρμός
2) Ευπαλίνος και ο αρχιτέκτων» Πρόλογος Άγγελου Σικελιανού μεταφρ. Έλλη Λαμπρίδη εκδ. Άγρα
3) «Οι σημειώσεις του καθρέφτη» μεταφρ. Αλεξ. Βέλιος εκδ. Ροές
4) «Η κριση του πνεύματος» μεταφρ. Θαν. Χατζόπουλος, εκδ. Καστανιώτης
5) “ο άνθρωπος και το κοχύλι” μεταφρ. Ξενοφών Κομνηνός, εκδ. Ινδικτος
6) «παραλαγές στα βουκολικά» από το βιβλίο Ζιντ. Μπωντλαίρ Βαλερύ, μετάφραση Γεωργία Ζακοπούλου εκδ. Ολκός
7) «Ποίηση και αφηρημένη σκέψη, η καθαρή ποίηση» μεταφρ. Χριστ. Λιοντάκης, εκδ Πλέθρων
8) «επιλογή από το έργο του» μεταφρ. Χ. Μπανάκου Καραγκούνη, εκδ, Στιγμή
9) «διάλογοι για το δέντρο» μεταφρ. Κλ. Μητσοτάκη, εκδ. Άγρα
