Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι PRUNUS spinosa (Προύνος η ακανθώδης). Ανήκει στην οικογένεια των Αμυγδαλειδών. Είναι φυτό πολύ κοινό στους φράκτες, στις άκρες των δασών, στα ξέφωτα και αποτελεί πολύ πυκνές συστάδες.
Τη συναντούμε με τις ονομασίες Τσαμπουρνιά, Τσαπρουνιά, Γκοριτσιά, Μαμουσιά, Αγριοκορομηλιά.
Είναι θάμνος ακανθώδης, με οριζόντια κλαδιά, κοινός σε όλη την Ελλάδα. Φύλλα μικρά, αυγοειδή, λογχοειδή, οδοντωτά, αποπίπτοντα. Φλοιός καστανόμαυρος. Το ξύλο του πολύ σκληρό και οι νεαροί βλαστοί του χνουδωτοί. Ο καρπός του μικρός, σκούρος μπλε ή μαύρος, όρθιος και σφαιρικός. Τα άνθη του λευκά, μικρά, πολυάριθμα, που ανοίγουν πριν την εμφάνιση των φύλλων, με μυρωδιά αμυγδάλου. Είναι είδος ερμαφρόδιτο και επικονιάζεται από τα έντομα. Φτάνει σε ύψος τα 4 μέτρα. Πολύ δύσκολα δέχεται τον εμβολιασμό και χρησιμεύει για τη δημιουργία φρακτών ή ως είδος καλλωπιστικό.
Ιστορικά στοιχεία
Το αφέψημα από τα φύλλα και ιδίως από τα άνθη της τσαπουρνιάς ήταν γνωστό παραδοσιακό γιατρικό επί αιώνες. Θεωρούσαν ότι βοηθούσε σε όλα τα είδη ασθενειών. Από τον φλοιό έπαιρναν μία χρωστική για να βάφουν καφέ διάφορα υφάσματα. Ακόμη από τον φλοιό κατασκεύαζαν μελάνι για γραφή. Στη Γαλλία με τον καρπό του φυτού χρωμάτιζαν κρασιά κατώτερης ποιότητας. Χρωμάτιζαν ακόμη με καρπούς ψημένους στο φούρνο, τον μηλίτη οίνο που αποκτούσε κόκκινο χρώμα. Από τα φύλλα του φυτού παρασκεύαζαν τσάι με θαυμάσια οσμή που έμοιαζε με αυτή του κινέζικου τσαγιού.
Τον φλοιό του βοτάνου τον χρησιμοποιούσαν κατά των διαλειπόντων πυρετών. Το θεωρούσαν εξαιρετικό αντιπυρετικό, εφάμιλλο της κίνα.
Από τον μεσαίωνα στην Ευρώπη χρησιμοποιούσαν τα φύλλα ως καθαρτικό, παρασκευάζοντας με αυτά ένα δυνατό έγχυμα με νερό ή τυρόγαλα ή κρασί ή μπύρα. Τα άνθη τα χρησιμοποιούσαν ως καθαρτικά για μικρά παιδιά. Κατά τον Μπουρνέ, το αφέψημα των ριζών, σε κλύσματα, θεράπευε την πρόπτωση του ορθού.
Συστατικά – χαρακτήρας
Τα άνθη περιέχουν τα γλυκοσίδια καιμπερόλη και αμυγδαλίνη. Η αμυγδαλίνη αποσυντίθεται κατά την αποξήρανση. Οι καρποί περιέχουν βιταμίνη C.
Οι καρποί πριν ωριμάσουν είναι στυφοί και δριμείς. Ο φλοιός είναι στυφός γιατί περιέχει πολύ τανίνη.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Ανθίζει τον Απρίλιο και Μάιο πριν βγάλει φύλλα με πολλά άνθη σε όλα τα κλαδιά. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούμε τα αέρια μέρη του φυτού. Τα φύλλα και τα άνθη συλλέγονται το Απρίλιο και τον Μάιο. Οι καρποί συλλέγονται Οκτώβριο και Νοέμβριο. Ο φλοιός συλλέγεται την άνοιξη και οι μίσχοι τον τέταρτο ή πέμπτο χρόνο.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Το βότανο δρα ως καθαρτικό, διουρητικό, εφιδρωτικό, διαλυτικό, αντισπασμωδικό και καταπραϋντικό.
Το έγχυμα των ανθέων και των φύλλων συνίσταται σε αρρώστιες ελαφρές των αναπνευστικών οργάνων. Οι φλαβονικές ουσίες που περιέχουν τα άνθη έχουν διουρητικές και καθαρτικές ιδιότητες, χωρίς να ερεθίζουν το πεπτικό σύστημα και χρησιμοποιούνται προ πάντων για τη θεραπεία των παιδιών. Το έγχυμα των ανθέων έχει ακόμη χρησιμοποιηθεί ενάντια στην πρόωρη εκσπερμάτωση.
Οι καρποί δρουν θετικά σε στομαχική αδυναμία, νεφρόπονους και πόνους της κύστεως. Είναι τονωτικοί και δυναμώνουν το στομάχι και την ουροδόχο κύστη. Λαμβάνονται ως αντιδιαρροϊκό μέσο στις διάρροιες, έλκη, γαστρίτιδα και κολίτιδα. Βελτιώνουν την καρδιακή λειτουργία και ρυθμίζουν τον μεταβολισμό.
Εξωτερικώς ο χυμός του καρπού ενδείκνυται σε φλογώσεις του στόματος και των ούλων.
Ο φλοιός του φυτού είναι στυπτικός. Το αφέψημα του φλοιού λαμβάνεται ως παυσίπονο στους πόνους και σπασμούς του στομάχου και των εντέρων, σαν διουρητικό μέσο στις πέτρες στο ουρικό σύστημα και σαν εφιδρωτικό στα κρυολογήματα.
Παρασκευή και δοσολογία
Τα φύλλα και τα άνθη παρασκευάζονται ως έγχυμα. Η δοσολογία είναι μία κοφτή κουταλιά ξηρού βοτάνου για ένα φλιτζάνι νερό. Το πίνουμε πρωί και βράδυ. Ο καρπός τρώγεται ξερός ή ως μαρμελάδα. Ο φλοιός παρασκευάζεται ως αφέψημα.
Προφυλάξεις
Πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή το άνθος γιατί περιέχει λίγο υδροκυανικό οξύ. Το ανθρώπινο σώμα έχει την ικανότητα να εξουδετερώνει και να εξαλείφει ίχνη υδροκυανίου με τη βοήθεια των αμινοξέων του, αλλά υπό τον όρο ότι πρόκειται για πολύ μικρές δόσεις. Μεγάλες δόσεις προκαλούν δηλητηρίαση.
