Το 2024 δηλώνει το τέλος του µακροχρόνιου οικονοµικού κύκλου που ξεκίνησε από το 1968 και διήρκεσε 56 έτη, και παράλληλα δηλώνει την αρχή του νέου µακροχρόνιου οικονοµικού κύκλου. Θα είναι έτος µετάβασης και σαρωτικών αλλαγών των παγκόσµιων κοινωνιών κατά τις επόµενες δεκαετίες.
Ο παρών κύκλος φεύγει αφήνοντας πολλά άλυτα προβλήµατα. Τα άλυτα προβλήµατα θα κληρονοµηθούν στον επόµενο οικονοµικό κύκλο πράγµα το οποίο θα αυξήσει τα προβλήµατα που θα πρέπει να αντιµετωπιστούν στον νέο οικονοµικό κύκλο που ξεκινά από το 2024.
Μετά το κύµα στασιµότητας του 1968-1996, η παγκόσµια κοινωνία στο ανοδικό τµήµα του προηγούµενου κύκλου 1996-2024 γνώρισε πρωτοφανή ανάπτυξη και αφθονία αγαθών και υπηρεσιών µε κινητήριο µοχλό τα φθηνά επιτόκια που χρηµατοδότησαν τεράστιες επενδύσεις, στην πληροφορική, στις επικοινωνίες στις ψηφιακέ πλατφόρµες και σε πολλές άλλες νέες τεχνολογίες. Αλλά δηµιουργήσαν και το µεγαλύτερο χρέος στην παγκόσµια ιστορία $307 δις που αντιστοιχεί στο 336% του παγκόσµιου ΑΕΠ. Η χώρα µας έχει µειώσει το χρέος της στο 160% του ΑΕΠ. Τα φθηνά επιτόκια έδωσαν την δυνατότητα να δανειστούν οι χώρες της ΕΕ και έτσι να µας δανείσουν οι κυβερνήσεις µε µακροχρόνιο χαµηλό επιτόκιο (το µέσο επιτόκιο που πληρώνει η χώρα µας είναι περίπου 1,6%). Τόσο χαµηλά επιτόκια θα ήταν αδύνατο να επιτευχθούν σήµερα που η Ευρώπη φλερτάρει µε την ύφεση. Πολλές όµως υπερχρεωµένες χώρες του τρίτου κόσµου έχουν τεράστια χρέη στα οποία ενώ το ∆ΝΤ προσπαθεί να τα αναδιαρθρώσει, άλλοι δανειστές, όπως η Κίνα, αρνούνται την αναδιάρθρωση των χρεών και δεν ακολουθούν τις διεθνείς πρακτικές για κούρεµα του χρέους και µείωση επιτοκίων. Οι κοινωνίες αυτές θα αντιµετωπίσουν σηµαντικά οικονοµικά προβλήµατα καθώς τα διεφθαρµένα συστήµατα διακυβέρνησης τους είναι ανίκανα να ανταπεξέλθουν στην αποτελεσµατική διαχείριση των πόρων.
Τα υψηλά επιτόκια για την καταπολέµηση του πληθωρισµού φέρνουν σε δύσκολη θέση τους δανειολήπτες και καθιστούν λιγότερο ελκυστικές τις νέες επενδύσεις µε δάνεια. Αυτό µειώνει τις αξίες των ακινήτων και µειώνει την ανάπτυξη. Η παγκόσµια ανάπτυξη είναι περίπου 2,9% για το 2023 και 2,7% το 2024. Ποσοστά αρκετά χαµηλότερα από τον παγκόσµιο πληθωρισµό 6,9% για το 2023 και 5,8% το 2024. ∆ηλαδή ανάπτυξη κάτω από τον πληθωρισµό που ισοδυναµεί µε κατάσταση στασιµοπληθωρισµού για τις περισσότερες οικονοµίες του κόσµου. Για την χώρα µας η ανάπτυξη το 2023 θα είναι περίπου 2,2% µε πληθωρισµό περίπου 4,2% και το 2024 περίπου 2,5% µε πληθωρισµό περίπου 3-4%.
Γεω-πολιτικές εντάσεις που διαταράσσουν την οµαλότητα της παγκόσµιας εφοδιαστικής αλυσίδας, προερχόµενες κυρίως από χώρες µε ανελεύθερα καθεστώτα. Πολλές χώρες κατά τον παρόντα οικονοµικό κύκλο απέκτησαν πλούτο είτε µέσω των εµπορικών πλεονασµάτων είτε µέσω των εξαγωγών ενέργειας. Οι περισσότερες από αυτές τις χώρες δεν χρησιµοποίησαν τον πλούτο και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου των λαών τους. Αντίθετα τον διοχέτευσαν είτε σε ολιγάρχες είτε σε στρατιωτικές δαπάνες για να αποκτήσουν στρατιωτική ισχύ. Την ισχύ αυτή πλέον την χρησιµοποιούν για να απειλούν τις γειτονικές τους χώρες και για τη δηµιουργία διαφόρων γεο-πολιτικών εντάσεων που επηρεάζει την παγκόσµια οικονοµική ανάπτυξη.
Η εξέλιξη της πολιτικής επιστήµης δεν έχει βρει ακόµα τρόπους να αποµονώνει τις ακραίες πολιτικές και η διακυβέρνηση των λαών να γίνεται από ορθολογικούς ηγέτες προς το συµφέρων των πολιτών. Οι πολιτικές των 2 άκρων τρέφει το ένα το άλλο, και µάχονται χωρίς ηθικούς φραγµούς για να επιβληθούν τους φιλήσυχους πολίτες που δεν µπορούν να εκπροσωπηθούν στα κοινοβουλευτικά έδρανα. Όποια από τις ακραίες πολιτικές και να επικρατήσει, µόλις αναλάβει την εξουσία για τη χρήση της κρατικής βίας θα στερήσει ατοµικές ελευθερίες από τους πολίτες και θα διαβάλλει τη λειτουργία πολύχρονων θεσµών που προστατεύουν τη δηµοκρατία. Η εύρεση τρόπου εκπροσώπησης των «φωνών της λογικής» θα απασχολήσει τον επόµενο κύκλο καθώς σε πάνω από τις µισές χώρες θα διεξαχθούν εκλογές το 2024. Χωρίς ορθολογική διοίκηση των χωρών, οι λαοί θα συνεχίσουν να υποφέρουν.
Οι κυβερνήσεις έχουν τεράστιες ανάγκες από χρηµατικά κεφάλαια για να αντιµετωπίσουν µια σειρά προβληµάτων σε ένα περιβάλλον όπου τα επιτόκια των κεντρικών τραπεζών έχουν πενταπλασιαστεί φθάνοντας περίπου στο 5%. Χρειάζονται χρήµατα για να αντιµετωπίσουν τις επιπτώσεις των φυσικών καταστροφών, χρήµατα για να επιδοτηθεί η πράσινη µετάβαση, να κατασκευαστούν τα δίκτυα µεταφοράς ενέργειας, και άλλες υποδοµές πράσινης ενέργειας.
Χρειάζονται χρήµατα για να αυξηθούν οι αµυντικές δαπάνες καθώς ολοένα και πιο συχνά αυταρχικές χώρες απειλούν χώρες µε δηµοκρατικά καθεστώτα.
Χρειάζονται κεφάλαια για την προσαρµογή των κρατών, των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών στις νέες τεχνολογίες µε κυρίαρχη την τεχνητή νοηµοσύνη. Το 2024 θα είναι το έτος που θα διαφανεί πλήρως η αναγκαιότητα υιοθέτησης της τεχνικής νοηµοσύνης σε κάθε κλάδο της οικονοµίας και σε ολόκληρη την κοινωνία. Όλες αυτές οι ανάγκες για χρήµατα θα δηµιουργήσουν περαιτέρω πληθωριστικές πιέσεις και επιπλέον θα επιβαρύνουν µε πολύ υψηλοτέρους φόρους τους πολίτες για να πληρώσουν τους αυξηµένους τόκους των δανείων.
Η τεχνητή νοηµοσύνη θα φέρει αλλαγές στις κοινωνίες που ούτε καν µπορούσαµε να φανταστούµε πριν µερικά χρόνια. Θα αυξήσει την γνώση µας, την παραγωγικότητά µας θα αυξήσει τις δυνατότητες της επικοινωνίας µας και θα αυξήσει τις δυνατότητες να λαµβάνουµε πληροφορίες σε ακαριαίο χρόνο. Τα παιδιά στα σχολεία έχοντας έναν βοηθό τεχνητής νοηµοσύνης θα έχουν απεριόριστη πρόσβαση στη γνώση. Θα µπορούν να µάθουν ότι θέλουν, όποτε το θέλουν, θα µπορούν να ικανοποιήσουν κάθε περιέργεια τους στη γνώση. Κάθε µορφή επαγγέλµατος θα αποκτήσει ένα βοηθό, ένα σύµβουλο, εκπαιδευµένο µε όλη την συσσωρευµένη γνώση και µε την εµπειρία πολλών διαφορετικών περιπτώσεων. Κάθε επαγγελµατίας θα µπορεί να δίνει γρηγορότερες και πιο αξιόπιστες συµβουλές, εξοικονοµώντας χρόνο και ανεβάζοντας σε πολύ υψηλά επίπεδα την ποιότητα των υπηρεσιών του και την παραγωγικότητά του. Η άφθονη γνώση, η απεριόριστη επικοινωνία θα εκτοξεύσει την παραγωγικότητα και θα εξοικονοµήσει χρόνο ώστε η εργασία των 4 ηµερών να µπορεί να πραγµατοποιηθεί σύντοµα. Για όλα αυτά η προετοιµασία πρέπει να ξεκινήσει µέσα στη χρονιά του 2024. Για την Ελλάδα ήρθε η ώρα να αξιοποιήσει τις ευκαιρίες και να αποφύγει τους κινδύνους που έρχονται.
ΑΤΣΑΛΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ*
*oικονοµολόγος, αναπληρωτής καθηγητής
Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης ∆εδοµένων και Πρόβλεψης
