Τρίτη, 19 Μαρτίου, 2024

Οι μάρτυρες δεν λένε πάντα την αλήθεια…

«Οι άνθρωποι μπορούν να οδηγηθούν να θυμούνται το παρελθόν τους με διαφορετικούς τρόπους, και να θυμούνται γεγονότα που δεν τους συνέβησαν πραγματικά»

Elizabeth Loftus – Jaquelin PickRell Ψυχολόγοι, Αρχεία Ψυχιατρικής

Eχετε σκεφθεί πόσο αξιόπιστοι είναι οι αυτόπτες μάρτυρες; Άραγε μπορούν να περιγράψουν με λεπτομέρεια ό,τι συνέβη; Μπορούν να ορίσουν με ικανοποιητική προσέγγιση την ηλικία των δραστών;
Η απάντηση είναι αρνητική, χωρίς να το κάνουν επίτηδες. Κι αν δεν υπήρχε η καταγραφή ενός περιστατικού ή μιας σκηνής από κάμερες ασφαλείας ή από κινητά τηλέφωνα δεν θα βρίσκαμε άκρη.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι οι πληροφορίες που υποβάλλονται σε ένα άτομο σχετικά με ένα συμβάν μπορούν να ενσωματωθούν στη μνήμη ενός συμβάντος.
Στο σημείωμα παραθέτω μερικές αδυναμίες της μνήμης που επηρεάζουν τις περιγράφες των μαρτύρων, καθώς και προτάσεις ενίσχυσης της.

Αδυναμίες της μνήμης

Οι αναμνήσεις δεν αντιπροσωπεύουν την πραγματικότητα αφού η μνήμη μας είναι ευάλωτη. Συγκεκριμένα:
• Άτομα μπορούν να οδηγηθούν να θυμούνται το παρελθόν τους με διαφορετικούς τρόπους, και να θυμούνται γεγονότα που δεν συνέβησαν πραγματικά σε αυτούς.
• Οι αναμνήσεις μας μπορούν να διαμορφωθούν, να μολυνθούν και ακόμη και να δημιουργηθούν από το μηδέν, ένα πραγματικό φαινόμενο παραπληροφόρησης.
• Οι αναμνήσεις γεγονότων που εξελίσσονται ταχύτατα, όπως το πρόσφατο επεισόδιο στο μετρό, μπορούν εύκολα να παραποιηθούν.
• Παραπλανητικές λεπτομέρειες που παρεισφρύουν σε ερωτήσεις οδηγούν τα ερωτώμενα άτομα να θυμηθούν ανύπαρκτα γεγονότα ή στοιχεία. Για παράδειγμα, όταν άτομα που ρωτήθηκαν αφού είχαν παρακολουθήσει μια μικρή ταινία: «Είδατε τα παιδιά να πηγαίνουν προς στο σχολικό λεωφορείο;».
Το 26% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι στην πραγματικότητα είδαν σχολικό λεωφορείο στην ταινία, παρόλο που δεν υπήρχε.
• Σε άλλη περίπτωση ζητήθηκε από μαθητές που παρακολούθησαν ταινίες για τροχαία ατυχήματα να εκτιμήσουν την ταχύτητα των εμπλεκόμενων αυτοκινήτων. Αποδείχθηκε ότι η διατύπωση των ερωτήσεων σχετικά με τα αυτοκίνητα είχε μεγάλη επίδραση στις απαντήσεις. Όταν οι μαθητές ρωτήθηκαν:
«Πόσο γρήγορα πήγαιναν τα αυτοκίνητα όταν “συγκρούστηκαν”; η μέση απάντηση ήταν πάνω από 65 χιλιόμετρα την ώρα. Όταν ρωτήθηκαν για την ταχύτητα των αυτοκινήτων όταν “ακούμπησαν” μεταξύ τους, η μέση απάντηση ήταν πάνω από 48 χιλιόμετρα την ώρα.
• Το ίδιο συνέβη, προ ημερών, στην Κρήτη όταν ζητήθηκε από μάρτυρες να υπολογίσουν την ταχύτητα ενός αυτοκίνητου που συγκρούστηκε με ένα άλλο.
• Αδύναμη “επεισοδική μνήμη” έχουν τα άτομα με Πάρκινσον που ενώ κοιτάζουν παρατεταμένα έχουν χαμηλότερη απόδοση στη λεκτική ευχέρεια και στη μνήμη εργασίας τους αναφορικά με τη λεκτική και την οπτική αναγνώριση.
• Τέλος, η αδυναμία των μαρτύρων να περιγράψουν μια σκηνή μπορεί να οφείλεται σε ένα συνδυασμό παραγόντων που επηρεάζει τη μνήμη εργασίας τους (Από το βιβλίο μου “Θυμάμαι εύκολα”) όπως…
✓ Έλλειψη εκπαίδευσης στην παρατηρητικότητα.
✓ Σύγχυση λόγω της φύσης της σκηνής.
✓ Το στρες που εντείνεται εξαιτίας της χρήσης όπλων.
✓ Απουσία ξεχωριστών χαρακτηριστικών των δραστών ή η μεταμφίεσή τους.
✓ Η ταχύτητα με την οποία συνήθως εξελίσσεται μια τέτοια σκηνή.
✓ Η μη καλή θέση του παρατηρητή.
Για να αντιμετωπίσουν αυτή την αδυναμία ανάκλησης έμπειροι ανακριτές-αστυνομικοί χρησιμοποιούν μια στρατηγική της Γνωστικής Ψυχολογίας. Ζητούν από τους αυτόπτες μάρτυρες που δε “θυμούνται” να αλλάξουν ρόλο, δηλαδή να φανταστούν ότι είναι αστυνομικοί, παθόντες, δράστες, επαγγελματίες παρατηρητές, κουτσομπόληδες, μικρότεροι σε ηλικία κ.λπ.
Η αλλαγή ρόλου είναι αποτελεσματική, αφού περισσότερες πληροφορίες αναδύονται στο μυαλό των μαρτύρων. Πληροφορίες που “είδαν”, άκουσαν ή ένοιωσαν αλλά δεν καταγράφηκαν έντονα.

Οι “πόλεμοι της μνήμης” και οι εξωγήινοι

Το 2012, το Ανώτατο Δικαστήριο του Νιου Τζέρσεϋ δέχθηκε τη θέση της πρωτοπόρου ψυχολόγου Elizabeth Loftus για την πλάνη της μνήμης των μαρτύρων και συμβούλεψε τους δικαστές ότι η μαρτυρία τους δεν είναι πάντα αξιόπιστη. Η περιγραφή της, μιας δικαστικής πλάνης είναι συγκλονιστική στο https://www.youtube.com/watch?v=PB2OegI6wvI&feature=emb_logo
Το να θυμάσαι τις λεπτομέρειες ενός γεγονότος είναι ένα πράγμα. Η δημιουργία μιας μνήμης είναι κάτι άλλο.
Εδώ και 30 χρόνια συνεχίζονται οι “πόλεμοι της μνήμης”, μια έντονη διαμάχη ανάμεσα στη δικαιοσύνη και την ψυχολογία. Αυτή επικεντρώνεται στη σημασία και τη νομιμότητα των “ανακτημένων αναμνήσεων” – απολογισμοί συχνά τραυματικών γεγονότων που έχουν ξεχαστεί για πολλά χρόνια πριν επιστρέψουν στη συνείδηση ​​ενός ατόμου. Συνήθως, αυτές οι “ανακτημένες αναμνήσεις” εμφανίζονται κατά τη διάρκεια μιας ψυχοθεραπείας ή μιας ύπνωσης, στιγμές που οι ασθενείς μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε υποβολές.
Πολλοί έχουν θυμηθεί πράγματα που σχεδόν σίγουρα δεν συνέβησαν, όπως απαγωγή από εξωγήινους ή ανθρώπινες θυσίες κατά τη διάρκεια σατανικών τελετών.
Άλλοι θυμούνται ότι ήταν μάρτυρες μακρινών επεισοδίων κακοποίησης ή δολοφονίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ανάμνηση αυτού του ανύπαρκτου γεγονότος ήταν ακόμη ισχυρότερη από αναμνήσεις πραγματικών συμβάντων.
Σήμερα η πλειοψηφία των ειδικών και η Ένωση Αμερικάνων Ψυχολόγων δέχεται ότι οι ανακτημένες αναμνήσεις πρέπει να αντιμετωπίζονται με μεγάλο σκεπτικισμό.

Συμπερασματικά

✓ Ειδικοί συμφωνούν ότι σπάνια μπορεί να ανακληθεί μια ανάμνηση κακοποίησης της πρώιμης παιδικής ηλικίας που έχει ξεχαστεί.
✓ Οι ιδιοι συμφωνούν ότι είναι δυνατόν να κατασκευαστούν πειστικές ψευδο-μνήμες για γεγονότα που δεν συνέβησαν ποτέ.
✓ Το τελικό αποτέλεσμα είναι η παραμόρφωση και η επεξεργασία του συμβάντος και ακόμη μια ολοκληρωτική μυθοπλασία που μπορεί να περιέχει σιγουριά, λεπτομέρειες και συναίσθημα.
✓ Η μνήμη όπως και η ελευθερία μας είναι ευάλωτη, γι’ αυτό η εκπαίδευση παιδιών και εφήβων στην παρατηρητικότητα με την περιγραφή καθημερινών συμβάντων οφείλει να είναι συνεχής αν θέλουμε να γίνουν αξιόπιστοι μάρτυρες.
*Πτυχ.Ψυχολογίας-Ανάπτυξης Παιδιού, Master Εκπαίδευσης στην Δια Βίου Μάθηση, συγγραφέας ‘Μαθαίνω εύκολα’, ‘Θυμάμαι εύκολα’. • Επικοινωνία polygnosi@otenet.gr • facebook polygnosi

Τα βιβλία του “Μαθαίνω εύκολα”, “Θυμάμαι εύκολα”, “Γνωστική ανάπτυξη” διατίθενται από τα βιβλιοπωλεία ΚΥΒΟΣ και LIBRAIRIE.


Ακολουθήστε τα Χανιώτικα Νέα στο Google News στο Facebook και στο Twitter.

Δημοφιλή άρθρα

Αφήστε ένα σχόλιο

Please enter your comment!
Please enter your name here

Μικρές αγγελίες

aggelies

Βήμα στον αναγνώστη

Στείλτε μας φωτό και video ή κάντε μία καταγγελία

Συμπληρώστε τη φόρμα

Ειδήσεις

Χρήσιμα