Bιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι NYMPHAEA alba (Νυμφαία η λευκή). Ανήκει στην οικογένεια των Νυμφαιωδών που περιλαμβάνει περίπου 50 είδη. Το συναντούμε με τις κοινές ονομασίες νούφαρο, πλατομαντήλα του νερού, πλεμονόχορτο ή νεροκολοκυθιά. Είναι φυτό διαδεδομένο και σχετικά άφθονο σε στάσιμα νερά, μέσα σε έλη, αργά ρυάκια, λίμνες, πίσω από τα καλάμια, με τα οποία συνήθως φυτρώνει μαζί.
Είναι γνωστή υδρόβια, πολυετής πόα, με στρογγυλά ή καρδιόσχημα επιπλέοντα (συνήθως) φύλλα και με μεγάλα, λευκά, εύοσμα άνθη διαμέτρου από 10 έως 20 εκατοστά. Τα άνθη του νούφαρου είναι ακτινωτά και εξέρχονται από το κεντρικό μίσχο του φυτού. Έχουν πέταλα πολύ μεγαλύτερα από τα σέπαλα. Τα άνθη έχουν ποικιλία χρωμάτων συνήθως λευκό, κόκκινο, μοβ ή ροζ. Το είδος είναι ερμαφρόδιτο (έχει αρσενικά μια θηλυκά όργανα) και επικονιάζεται από μύγες και σκαθάρια.
Οι καρποί είναι στρογγυλοί, πράσινοι, με ανώμαλη επιφάνεια.
Το ρίζωμα είναι πάντα μέσα στο νερό όπου αναπτύσσεται απεριόριστα και το φυτό επιπλέει. Σε μερικά είδη το φύλλο βρίσκεται μέσα στο νερό και σε κάποια λίγο πάνω από αυτό.
Είναι φυτό βαφικό και χρησιμοποιείται ως τέτοιο στη Γερμανία.
Ιστορικά στοιχεία
Φυτό γνωστό από την αρχαιότητα. Είναι η Σίδη του Θεόφραστου. Ο Διοσκουρίδης ονόμασε τον λευκό λωτό νυμφαία και τον κίτρινο νούφαρο. Όλα τα μέρη του φυτού ήταν χρήσιμα και φαγώσιμα από ανθρώπους και ζώα. Τα σπέρματα του φυτού τα ανακάτευαν με το αλεύρι και γίνονταν ψωμί. Στην Αφρική ακόμη και σήμερα χρησιμοποιούν τα σπέρματα του φυτού για να παρασκευάσουν αλεύρι και ψωμί. Αυτό το αναφέρουν ο Ηρόδοτος, ο Θεόφραστος και ο Διοσκουρίδης, για τους λωτούς που περιείχαν τα ποτάμια της Αιγύπτου.
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία το φυτό ονομάστηκε Νυμφαία για χάρη μιας Νύμφης που ήταν φύλακας της πηγής του νερού και όποιος τολμούσε να ξεριζώσει ένα νούφαρο, η Νύμφη της πηγής τον τραβούσε από το πόδι και τον πήγαινε στο βασίλειό της. Όταν οι άνθρωποι ξερίζωναν τα ριζώματα του φυτού, βούλωναν τα αυτιά τους με κερί για να μην ακούν τις σαγηνευτικές φωνές από τις νύμφες της λίμνης. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή του μύθου, η Νύμφη Λωτίς, για να ξεφύγει από την καταδίωξη του Πρίαπου, που την κυνηγούσε με πονηρούς σκοπούς, μεταμορφώθηκε στον όμορφο λωτό που έχει αναφροδισιακές ιδιότητες. Κατά συνέπεια ο Πρίαπος δεν μπορούσε ούτε να την αγγίξει αλλά ούτε και να την φάει!
Στην αρχαία Αίγυπτο ήταν ένα από τα σημαντικότερα φυτά στην τέχνη, τις θρησκευτικές τελετουργίες, ως τροφή και στην ιατρική. Τα νούφαρα ήταν πολύ συνηθισμένο φυτό του Νείλου όπου αποκαλούνταν λωτοί. Στον Νείλο κυριαρχούσαν το μπλε και το λευκό νούφαρο. Το μπλε νούφαρο ανοίγει τα άνθη του την ημέρα και τα κλείνει την νύχτα ενώ το λευκό νούφαρο ανοίγει τα άνθη του την νύχτα και τα κλείνει την ημέρα. Γι’ αυτό το λόγο οι αρχαίοι Αιγύπτιοι είχαν συνδέσει το φυτό με τον διαχωρισμό των θεοτήτων τους, σε θεότητες του πάνω και του κάτω κόσμου, ενώ συνέδεαν επίσης το φυτό με τις πεποιθήσεις τους για τον θάνατο και την μετά θάνατον ζωή.
Είναι χαρακτηριστικό της εκτίμησης που είχαν στο φυτό από το γεγονός ότι ο Θεός Ρα των Αιγυπτίων εμφανίστηκε μέσα από ένα λωτό του Νείλου ποταμού. Τα φύλλα τα χρησιμοποιούσαν ως κοινό συστατικό σε λάδια, καταπλάσματα και κλύσματα. Τα φύλλα τα χρησιμοποιούσαν σε ασθένειες του συκωτιού. Τις ρίζες τις έτρωγαν ωμές ή μαγειρεμένες και τους σπόρους του έβαζαν στο ψωμί.
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούσαν το ρίζωμα (κύρια), τα άνθη και τα φύλλα του φυτού.
Οι Ινδικοί θεοί παριστάνονται την στιγμή της γέννησης του πάνω στο άνθος του νούφαρου. Έτσι συμβόλιζαν, σύμφωνα με την αντίληψη της βραχμανικής θρησκείας , ότι η ζωή εμφανίστηκε πρώτα στο νερό. Και το νούφαρο ήταν το πρώτο που εμφανίστηκε μέσα από αυτό. Το λευκό νούφαρο είχε συνδεθεί με την αγνότητα και την παρθενικότητα.
Ήταν κάποτε δημοφιλές φάρμακο για την αντιμετώπιση διαταραχών των σεξουαλικών οργάνων, όπως τα προβλήματα του κόλπου, η γονόρροια και οι πόνοι περιόδου. Τις ρίζες τις αποξήραιναν και τις έκαναν σκόνη, με την οποία μείωναν την σεξουαλική επιθυμία και την σπερματόρροια. Ονόμαζαν το νούφαρο και «καταστροφέα της ηδονής» επειδή έχει τη δύναμη να κόβει την ερωτική διάθεση.
Σήμερα στην Σουηδία τρώνε την ρίζα του φυτού.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Το φυτό δρα ως αντιθρομβωτικό, στυπτικό, αντισηπτικό, καρδιοτονωτικό, χαλαρωτικό και καταπραϋντικό.
Τα άνθη του φυτού έχουν ελαφρώς ναρκωτικές ιδιότητες. Δρουν αναφροδιασικά και ηρεμιστικά. Γενικά έχουν ηρεμιστικό και καταπραϋντικό αποτέλεσμα στο νευρικό σύστημα , μειώνοντας την σεξουαλική ορμή και είναι χρήσιμα στη θεραπεία της αϋπνίας, του άγχους και παρόμοιων διαταραχών.
Η ρίζα του φυτού έχει μαλακτικές, αναφροδιασικές και κατευναστικές ιδιότητες.
Η χρήση του συνίσταται στις περιπτώσεις παθήσεων των νεφρών, της κύστεως και στις περιπτώσεις δυσεντερίας. Το τσάι του δρα κατά της αϋπνίας, κατά του ντελίριου και κατά των πνευμονικών ενοχλήσεων.
Ακόμη συνίσταται η χρήση του κατά του βήχα (τσάι από τα άνθη) και είναι αντισπασμωδικό.
Το έγχυμα των ανθέων σε μικρές δόσεις συστήνεται ως παυσίπονο, ηρεμιστικό και υπνωτικό μέσο. Ο πολτός των φρέσκων φύλλων του είναι επουλωτικός.
Βοηθά σε μολύνσεις των γεννητικών οργάνων υπό μορφή κομπρέσων ή σε πλύσεις για την κολπίτιδα που προκαλείται από τριχομονάδες, την φαγούρα, καούρα του πέους κ.α.
Το έγχυμα ως διουρητικό μέσο χρησιμοποιείται στην κατακράτηση ούρων, οιδήματα καρδιακής προέλευσης, φλεγμονές των νεφρών, ουρητήρων και προστατίτιδα. Αλκολάτ αραιωμένο σε νερό συστήνεται για τις πέτρες στο ουρικό σύστημα και βελτιώνει τον μεταβολισμό του οργανισμού.
Τα άνθη του φυτού σε λοσιόν είναι καθαριστικά του δέρματος.
Το νούφαρο χρησιμοποιείται στην ομοιοπαθητική για την μείωση της σεξουαλικής επιθυμίας, την ακράτεια και τα προβλήματα της πλάτης.
Παρασκευή και δοσολογία
Το ρίζωμα χρησιμοποιείται γενικά ως αναφροδισιακό για να ησυχάσει υπερδιέγερση και σπερματόρροια. Παρασκευάζεται ως αφέψημα. Βράζουμε για 5 λεπτά, μισό κουτάλι του φαγητού, θρυμματισμένο σκεύασμα σε ένα ποτήρι νερό. Από αυτό όταν το στραγγίξουμε πίνουμε ένα κουτάλι του φαγητού τρεις φορές την ημέρα, μετά το φαγητό.
Τα άνθη παρασκευάζονται ως έγχυμα κατά της αϋπνίας και του ντελίριου.
Το αλκολάτ των ανθέων παρασκευάζεται ως ακολούθως. Μουλιάζουμε τα άνθη σε αναλογία 1 προς 5 σε οινόπνευμα 40% μια εβδομάδα. Παίρνουμε 20 σταγόνες αναμεμειγμένες με λίγο νερό, 3 φορές την ημέρα, μετά το φαγητό.
Προφυλάξεις
Δεν αναφέρονται παρενέργειες, κατά συνέπεια απαιτείται μόνο ο κανόνας της σωστής δοσολογίας. Υπάρχει όμως μία αναφορά ότι το φυτό περιέχει τοξικά αλκαλοειδή (νουφαρίνη και νυμφαΐνη) τα οποία έχουν επίδραση στο νευρικό σύστημα.
Συστατικά – χαρακτήρας
Το φυτό (ιδιαίτερα το ρίζωμα) περιέχει πολλά αλκαλοειδή (νουφαρίνη, νυμφαΐνη ), ένα γλυκοσίδιο(καρδενολίδιο) την νυμφαλίνη, ταννίνες, γαλλικό οξύ, άμυλο, φυτικά οξέα, άλατα καθώς και μία φλαβονική ένωση στα φύλλα την μυρισιτρίνη. Τα σπέρματα περιέχουν άμυλο και ταννίνη. Η νυμφαλίνη που περιέχει το νούφαρο είναι καρδιοτονωτική ουσία
Ανθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Το φυτό ανθίζει από Ιούνιο έως Αύγουστο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται το ρίζωμα κυρίως που είναι πολύ χοντρό, αλλά και τα άνθη, οι σπόροι και φύλλα του φυτού. Οι σπόροι του φυτού ωριμάζουν από Αύγουστο μέχρι Οκτώβριο.
Y.Γ: Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
