Ο εξαιρετικός σε εμφάνιση και πλούσιος σε περιεχόμενο τόμος που εξέδωσαν τα “Χανιώτικα νέα” και το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος” τιμώντας την επέτειο των 100 χρόνων από την Ενωση της Κρήτης, καθώς και τρεις ακόμα εκδόσεις, θα μας απασχολήσουν στο σημερινό δημοσίευμα. Όχι ότι τέτοιες εκδόσεις έχουν ανάγκη την όποια αναφορά από τη σελίδα μας, αλλά σα μια ακόμα υπενθύμιση μαζί με την οφειλόμενη τιμή σε προσπάθειες που δε λογαριάζουν οικονομικές και όχι μόνο θυσίες και αξίζουν το γενικό έπαινο. Ο τόμος “Κρήτη – Ελλάδα 1913 – 2013 100 χρόνια Ενωση” αποτελεί καρπό συλλογικής προσπάθειας πλειάδας πνευματικών ανθρώπων του τόπου, που πραγματοποιήθηκε χάρη στο προσωπικό ενδιαφέρον τόσο του κ. Γιάννη Γαρεδάκη και των συνεργατών του στην εφημερίδα, όσο και του κ. Νίκου Παπαδάκη και του προσωπικού τού Ιδρύματος, που είχαν και την επιστημονική επιμέλεια του έργου. Το περιεχόμενο του τόμου παρουσιάστηκε αρχικά σε ειδική έκδοση σε χαρτί εφημερίδας που διανεμήθηκε δωρεάν με τα Χανιώτικα Νέα τον περασμένο Δεκέμβριο. Η νέα έκδοση σε πολυτελές χαρτί και μεγάλο μέγεθος ταιριάζει απόλυτα με τη μεγάλη ιστορική κι εθνική σημασία του έργου και αναδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο τα κείμενα των 33 συγγραφέων του, έχει μάλιστα πλουτιστεί με περισσότερο φωτογραφικό υλικό (που αναδεικνύεται και πολύ καλύτερα) από την αρχική έκδοση. Τα 34 άρθρα που περιέχει αγγίζουν όλους σχεδόν τους τομείς της ιστορίας και του πολιτισμού του τόπου μας και δεν περιορίζονται στο στενό πλαίσιο των γεγονότων που αφορούν μόνο την Ενωση και την εποχή της, αλλά επεκτείνονται και σε τομείς που σχετίζονται μόνο έμμεσα με τα γεγονότα εκείνα, αποτελώντας μακρινό ιστορικό υπόβαθρο ή σύγχρονη απόρροιά τους. Τα άρθρα αυτά εντάσσονται σε 6 ενότητες: Γενικά, Ιστορία, Κοινωνία, Πολιτισμός, Οικονομία κι Έρευνα – Καινοτομία και συνοδεύονται με βιβλιογραφικές αναφορές. Προσωπικά συμμετέχω με το άρθρο “Χανιά 1913. Η μορφή της Κρητικής πρωτεύουσας την περίοδο της Ένωσης”, καθώς και κάποιες φωτογραφίες από το αρχείο μου.
Δεύτερη σημαντική έκδοση των “Χανιώτικων νέων”, συγκεκριμένα του Μουσείου Τυπογραφίας της εφημερίδας, που αγγίζει την Ενωση και τα γεγονότα που τη συνοδεύουν, το δίτομο και επίσης αρκετά ογκώδες έργο “Η εφημεριδογραφία στην Κρήτη 1831 – 1913” που επιμελήθηκε ο κ. Ξενοφών Παγκαλιάς. Εργο δύσκολο και χρονοβόρο που εκτός από την παρουσίαση των τίτλων και την αποδελτίωση επιλεγμένων άρθρων της κάθε εφημερίδας, περιλαμβάνει αρκετές πληροφορίες από την ιστορία της, καθώς και σχολιασμό. Στον πρώτο τόμο παρουσιάζονται οι εφημερίδες που εκδόθηκαν από την Αιγυπτιακή διοίκηση το 1831 μέχρι την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας, στο δεύτερο συνεχίζεται η παρουσίαση των εφημερίδων της αρμοστιακής περιόδου καθώς και της υπόλοιπης περιόδου της Αυτονομίας μέχρι και την Ενωση. Ακολουθούν χρονολογικοί και αλφαβητικοί πίνακες καθώς και γενική βιβλιογραφία του Κρητικού τύπου.
Η τρίτη έκδοση που θα αναφερθούμε σήμερα είναι λίγο παλιότερη, του 2011, αποτελεί όμως ένα έργο ζωής και είναι προϊόν μεγάλου κόπου και θυσιών. Πρόκειται για το μεγάλου σχήματος πολυσέλιδο βιβλίο της κας Βαγγελιώς Νικολακάκη – Μανιουδάκη: “Οι εραστές της Λευτεριάς”. Αφορά την παρουσίαση της δράσης και τις βιογραφίες πλήθους αγωνιστών που κατάγονταν από τους Κάμπους Κυδωνίας από την αρχή της τουρκοκρατίας μέχρι και το τέλος της Γερμανικής κατοχής. Εκτός από το πλούσιο σε πληροφορίες και φωτογραφικό υλικό περιεχόμενο του, αποτέλεσμα επιμελούς μακροχρόνιας έρευνας, το βιβλίο ξεχειλίζει κι από ένα λεπτό συναισθηματισμό που χαρακτηρίζει και την ιδιοσυγκρασία της συγγραφέως, όντας αφιερωμένο στη μνήμη του αδικοχαμένου αδελφού της Νίκου Νικολακάκη, με τον θάνατο του οποίου δεν μπόρεσε ποτέ να συμβιβαστεί, όπως η ίδια αναφέρει στην αρχή. Με επαρκή τρόπο παρουσιάζεται και η γενική ιστορία της περιοχής από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα, άφθονα είναι και τα παρουσιαζόμενα γραπτά ντοκουμέντα, πολλά από τα οποία δημοσιεύονται για πρώτη φορά. Οι Κάμποι, γενέτειρα πλήθους αγωνιστών, ευτύχησαν να διαθέτουν ανθρώπους που αγαπούν βαθιά τον τόπο και την ιστορία του. Μία από αυτούς είναι και η συγγραφέας, απόγονος του περίφημου για το κάλλος της φωνής του Νικολακαναγνώστη, όπως κι εγώ άλλωστε από την εκ πατρός γιαγιά μου.
Η επόμενη έκδοση δεν αφορά άμεσα τα Χανιά. Είναι το νέο πόνημα του ακούραστου Ρεθυμνιώτη εκπαιδευτικού (διδάκτορα Παιδαγωγικής της Σχολής Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων) και συγγραφέα Χάρη Στρατιδάκη με θέμα τα χαμένα μνημεία της περιοχής: “370 κενά στην ιστορική τοπογραφία του Ρεθύμνου”. Ενα corpus κατεστραμμένων από την άγνοια, την αναπτυξιακή μανία, τις φυσικές και πολεμικές καταστροφές που πέρασε ο τόπος μας και (ας μου επιτραπεί ο όρος) τον πόλεμο κατά της μνήμης, τη δημιουργία επιλεκτικής και υποβολιμαίας σχέσης με το παρελθόν μας καθώς και με τον ίδιο μας τον εαυτό. Η έρευνα του αντικειμένου ενδελεχής, όπως και στις υπόλοιπες εργασίες του συγγραφέα, που δεν πρωτοτυπεί μόνο αγγίζοντας το αρκετά καυτό και λεπτό αυτό θέμα, αλλά τολμά να το αντιμετωπίζει με χρονική ευρύτητα που ξεκινά από την αρχαιότητα και φθάνει στα πρώτα μετακατοχικά χρόνια! Το φωτογραφικό υλικό άφθονο και κατατοπιστικό. Κάτι επίσης σπουδαίο: Εκδότης ο (κάποτε αντίθετων αντιλήψεων) Σύλλογος Κατοίκων Παλιάς Πόλης Ρεθύμνου! Μπράβο στους Ρεθυμνιώτες και πρώτα – πρώτα στον κ. Στρατιδάκη που εξακολουθούν να μας διδάσκουν. Αντίστοιχη έκδοση στα Χανιά θα περιλάμβανε χιλιάδες ίσως παρόμοια κενά, ποιος θα τολμήσει κάποτε να το αγγίξει;
Στην πρώτη εικόνα, το εξώφυλλο της σπουδαίας έκδοσης των “Χ.Ν” και του Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”. Η αναστήλωση της σημαίας από τον Καγιαλέ.
Οι 3 επόμενες, φωτογραφίες είναι από το άρθρο μου που προέρχονται από το αρχείο μου.
Στη δεύτερη, η παραλία του Κουμ Καπί από την περιοχή του “Φαλήρου” την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα. Δημοσιεύεται πρώτη φορά.
Στην τρίτη, ο Τοπανάς και το Καστέλι τα τέλη του 19ου αιώνα τραβηγμένα από τον προμαχώνα της Αγ. Κατερίνας.
Στην τέταρτη, ο ιταλικός στρατώνας την εποχή της ακμής του.
Στην πέμπτη, το εξώφυλλο του 1ου τόμου του έργου “Η εφημεριδογραφία στην Κρήτη 1831 – 1913” του κ. Ξενοφώντα Παγκαλιά, έκδοση του Μουσείου Τυπογραφίας των “Χ.Ν”.
Στην έκτη, το βιβλίο της κ. Ευαγγελίας Νικολακάκη – Μανιουδάκη “Οι εραστές της Λευτεριάς” έκδοση της ίδιας.
Στην έβδομη, χαρακτικό από Αγγλικό περιοδικό με επαναστάτες στην εκκλησία του Αγ. Ιωάννη στους Κάμπους το 1897.
Στην όγδοη φωτ. από το ίδιο βιβλίο με τμήμα της 5ης Μεραρχίας στις μισοερειπωμένες από τον ιταλικό βομβαρδισμό εγκαταστάσεις του Ναυστάθμου το Νοέμβριο του 1940, λίγο πριν φύγουν για το Μέτωπο…
Στη ένατη τέλος, το εξώφυλλο του βιβλίου “370 μνημειακά κενά στην ιστορική τοπογραφία του Ρεθύμνου” του κ. Χάρη Στρατιδάκη.
