Ενδιαφέροντα στοιχεία για την έλευση, την εγκατάσταση και τη ζωή των πρώτων προσφύγων από τη Μικρά Ασία στα Χανιά, το 1922, παρουσίασε η ειδική συνεργάτις των Γενικων Αρχείων του Κράτους, Ζαχαρένια Σημανδηράκη, στην εκδήλωση μνήμης για τα 100 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή, που πραγματοποιήθηκε προχθές το βράδυ στον αύλειο χωρο του Ιερού Ναού Ζωοδόχου Πηγής στις Μουρνιές.
Όπως ανέφερε η κα Σημανδηράκη, η οποία ήταν η ομιλήτρια της εκδήλωσης, «οι πρώτοι πρόσφυγες που είχαν φθάσει στα Χανιά με το ατμόπλοιο “Σμύρνη” στις αρχές Αυγούστου 1922 ήταν από τον Πόντο. Με απόφαση του Γεν. Διοικητή Κρήτης συγκροτείται επιτροπή, στην οποία ανετέθη η διενέργεια εράνων για τη συνδρομή τους, η οποία και απευθύνει αμέσως (3/8/1922) δραματική έκκληση για την περίθαλψη των Ποντίων ξεριζωμένων. Μετά την Καταστροφή αρχίζει η έλευση των ξεριζωμένων Μικρασιατών. Τα ατμόπλοια “Μετέωρα”, “Ελευθερία”, «Ρούμελη», “Ιθάκη”, “Νείλος”, “Άγιος Σπυρίδων”, “Ευγενία Σ. Εμπειρίκου”, “Κλειώ”, “Άρης”, μεταφέρουν συνεχώς στην Κρήτη πρόσφυγες. Οι πρόσφυγες τοποθετούνται προσωρινά στο Στρατώνα δίπλα στον Κήπο, στα διάφορα διαμερίσματα της Μοιραρχίας και στον Φιρκά, αλλά και στη Μουσουλμανική Σχολή της συνοικίας Καστέλλι και αλλού. Στη Σούδα αποβιβάζεται τεράστιος αριθμός προσφύγων ενώ με Ρωσσικό ατμόπλοιο ναυλωμένο από την Αμερικανική Κυβέρνηση αποβιβάζονται άλλοι 500 πρόσφυγες στα Χανιά και υπόλοιποι σε Ρέθυμνο, Κολυμπάρι, ΄Αγιο Νικόλαο και αλλού».
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρέθεσε η κα Σημανδηράκη, «μέχρι την τελευταία εβδομάδα του Σεπτεμβρίου 1922 είχαν φθάσει στα Χανιά πάνω από 17.000 Μικρασιάτες που στεγάσθηκαν στον Ιταλικό Στρατώνα, στη Σχολή Χωροφυλακής, στο Παρθεναγωγείο, στη Μουσουλμανική Σχολή, στο κενό τζαμί του Κάτωλα, στο Γυμνάσιο και σε πλείστα κενά οικήματα.
Μεγάλοι κατάλογοι με ονόματα ορφανών που παραλαμβάνονται από φιλάνθρωπους πολίτες δημοσιεύονται στον Τύπο, ενώ πραγματικές οάσεις συμπόνιας είναι η βοήθεια εύπορων ευαισθητοποιημένων πολιτών, καθώς επίσης η φροντίδα της Επιτροπής Περιθάλψεως, αλλά και οι συνεχείς έρανοι».
Η ειδική συνεργάτις των Γενικων Αρχείων του Κράτους, σημείωσε ότι παρατηρήθηκε «πρόβλημα στην επάρκεια τροφίμων και ιδιαίτερα του σίτου, αφού τα διατιθέμενα άλευρα έπρεπε να καλύψουν τις ανάγκες 55.000 κατοίκων αλλά και 15.000 περίπου προσφύγων» ενώ στις εφημερίδες της εποχής, εκτός «από τα δελτία αναζήτησης αγνοουμένων», εμφανίζεται «το Δελτίον Θνησιμότητας Προσφύγων. Οι άτυχοι Μικρασιάτες φαίνεται να μαστίζονται από γαστρεντερίτιδα σε μεγάλο βαθμό, ενώ στο δελτίο αναγράφονται και βρέφη ή νήπια με ένδειξη θανάτου: “εξ αθρεψίας”…».
«Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού από τη Μικρά Ασία προς την πατρίδα είχαν σημειωθεί μεταξύ των προσφύγων μερικά κρούσματα χολέρας και εξανθηματικού τύφου, κάποια από αυτά θανατηφόρα, ενώ μετά την εγκατάστασή τους τα παιδιά προσβλήθηκαν από ιλαρά και ευλογιά. Ορίζονται γιατροί ανά συνοικία, για την άμεση περίθαλψη των πασχόντων, πραγματοποιείται σύσκεψη του ιατρικού κόσμου των Χανίων, και λειτουργεί στον Καψαλώνα νοσοκομείο μολυσματικών νόσων με ενέργειες της Γενικής Διοικήσεως Κρήτης και του Δήμου Χανίων. Ας σημειωθεί, ότι κατά τους γιατρούς, είχαν καταγραφεί 300 κρούσματα φυματίωσης, αλλά και 5 κρούσματα οστρακιάς, ενώ σύμφωνα με αναφορές πολλοί πρόσφυγες που είχαν εγκατασταθεί στη Σούδα είχαν προσβληθεί από οφθαλμικά μεταδοτικά νοσήματα. Ο κίνδυνος επιδημιών ήταν μεγάλος».
Η κα Σημανδηράκη ανέφερε ότι «επισημαίνεται από τον Τύπο η ανάγκη παραμονής των προσφύγων στις αγροτικές περιοχές και η απασχόλησή τους στις γεωργικές εργασίες και στηλιτεύεται η ενέργεια ορισμένων να φύγουν από τα αγροκτήματα και να επιστρέψουν στην πόλη, αποφεύγοντας την εργασία».
Ωστόσο, «μέσα από τη δυστυχία, τις στερήσεις και την αναστάτωση της πόλης των Χανίων, αναδύεται ο Σμυρνέϊκος θίασος του Ζαχαρία Μέρτικα που ήλθε και εγκαταστάθηκε στα Χανιά αμέσως μετά την καταστροφή της Σμύρνης. Η πρώτη παράσταση δόθηκε στις 2 Οκτωβρίου 1922. Τα έργα που έπαιζε ο θίασος ήταν Ελλήνων δραματουργών όπως η “Γκόλφω” ή επιθεωρήσεις, όπως ο “Παπαγάλος” και τα “Παναθήναια”, με ορχήστρα, χορό και τραγούδια. Συνέχισε να δίνει καθημερινές παραστάσεις για δύο συνεχή χρόνια ακόμη κι όταν έρχονταν στην πόλη άλλοι ελληνικοί θίασοι. Το καλοκαίρι του 1924 σταματούν οι παραστάσεις του».
Ο Σκοπευτικός Σύλλογος Χανίων “Εθνική Αμυνα” είχε τελέσει την Κυριακή 25-9-1922 στο Μητροπολιτικό Ναό Χανίων αρχιερατικό μνημόσυνο υπέρ πάντων των υπό τη μάχαιραν των αγρίων Κεμαλικών ορδών ευρόντων τον θάνατον στρατιωτών και λοιπών Χριστιανικών πληθυσμών της Μικρασίας.
Σημειώνεται ότι η προχθεσινή εκδήλωση διοργανώθηκε από την Τοπική Κοινότητα Μουρνιων σε συνεργασία με την Αντιπεριφέρεια, τον Δημο Χανίων και την Ενορία Αγ. Ελευθερίου Μουρνιών και περιλάμβανε μικρασιατικούς σκοπούς και τραγούδια από ορχήστρα, τραγούδια από τη Χορωδία της Ενορίας και χορούς από τον “Αροδαμό”.
