• “Ένοιωθα βαθιά μέσα μου πως η καταφρονεμένη αυτή γωνιά, το ρημάδι αυτό όπου ξέπεσα, δεν ήταν παρά μια δική μου αυλή των θαυμάτων, ένα θεατρικό σκηνικό, μόνο για να παρασταθεί μια δραματική εποχή της άσημης ζωής μου-μια παράσταση που ως σκηνοθέτη, ηθοποιό και θεατή θα είχε μόνο εμένα. Την ίδια στιγμή πίστευα πως ήταν και μια δίκαιη ποινή, που ο ίδιος είχα επιβάλει στον εαυτό μου, για την αγνή πίστη σε μεγάλες ιδέες, για την αφελή εμπιστοσύνη μου στην αγαθότητα των ανθρώπων, στην αφοσίωση των φίλων.[…] Και αυτή η παθιασμένη εμμονή δεν ήταν παρά μια τελετουργική επιστροφή στα σκληρά παιδικά χρόνια μου, μια συνειδητή απάρνηση όλης της ευτέλειας και της μαλθακότητας, ένας μυστικός εξαγνισμός. Ήταν η δική μου ασκητική”.
(Γ. Ατζακάς, “Η σπηλιά”, οπισθόφυλλο)
ΣΟΚΑΙΡΟΙ, συμπαιδοπολίτες και φίλοι με τον Γ. Ατζακά, αν και με διαφορετικές αφετηρίες απωλειών και εμπειριών, προσπαθήσαμε και οι δυο να περισώσουμε -όπως και πολλοί άλλοι παιδοπολίτες- τα προσωπικά μας βιώματά από μια τρομακτική περίοδο της πρόσφατης ελληνικής μεταπολεμικής ιστορίας: της δίνης, δηλαδή, του φοβερού “εμφυλίου” (1946-1949), ενός από τους πιο αιματηρούς και ανθρωποκτόνους πολέμους στην ελληνική ιστορία.
ΣΥΜΦΩΝΕΙ ή διαφωνεί κανείς με τις πολιτικές πεποιθήσεις του συγγραφέα του βιβλίου “Η σπηλιά”, δεν μπορεί να μη παραδεχθεί την επιδέξια γραφή του, βραβευμένη με Α’ κρατικό βραβείο μυθιστορήματος (2009), για το καθαρά παιδοπολίτικο βιβλίο του “Θολός Βυθός” (2008). Ούτε μπορούν να αμφισβητηθούν ο πλούτος των γνώσεων, η αστείρευτη ικανότητά του στην περιγραφή καταστάσεων, χαρακτήρων, ψυχοσυνθέσεων. Κι έτσι κι αλλιως, προσωπικά αισθάνομαι περήφανος που υπήρξαμε συμπαιδοπολίτες και παραμένουμε φίλοι, με το Γιάννη.
ΕΝΑ από τα τελευταία βιβλία του είναι και “Η σπηλιά” (έκδ. ΑΓΡΑ, 2018), που, αν και είναι σημαντικό για το θέμα του, παρέμεινε στην αφάνεια για λόγους που ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται εύκολα. Το βιβλίο είναι αποκαλυπτικό για την κυριαρχούσα μεταπολιτευτική ιδεολογία (αριστερή) με την οποία διαμορφώθηκαν πολλοί και αγωνίστηκαν για την επικράτησή της· πιο συγκεκριμένα με ό,τι ο καθένας μας πιστεύει ως ακλόνητη αλήθεια, ως κομματικό “θέσφατο”, που κάποτε όμως καταρρέει παταγωδώς.
ΣΤΗ ΓΡΑΦΗ του Γ. Α., κυριαρχεί συνήθως η αιώνια διαμάχη του εμείς με το εσείς. Πιο απλά μια αιώνια μανιχαϊστική πάλη του καλού με το κακό. Η εξομολογητική ματιά του σ’ ένα παρελθόν, στοιχειωμένο από ωραίους αγώνες, συνοδευόμενους όμως κι από ιδεολογικές ή “φιλικές” προδοσίες είναι εξαιρετικά δοσμένη.
ΟΣΟ για εκείνη την πλειστάκις επαναλαμβανόμενη ρήση του Νικολάι Γκόγκολ (“Πίστεψες, φίλε μου πως θα μπορούσαν ποτέ οι “νεκρές ψυχές” να εναντιωθούν στο άδικο, στην αδικία που μας έγινε;”), εκτός από τη δραματικότητά της, νομίζω πως είναι και μια κραυγή αγωνίας για την πορεία μιας ουτοπικής, “νεκρής” θα έλεγα, ιδεολογίας στον 21ο αιώνα. Έτσι, η πίκρα που αναδύεται από την ανάγνωση του βιβλίου αυτού, έχει την προϊστορία της: είναι ακριβώς η ίδια πίκρα του Στρατή Τσίρκα, του Άρη Αλεξάνδρου, του Χρόνη Μίσσιου, του Νίκου Καρούζου (2) και πολλών άλλων αριστερών που “βγαίνοντας από το κήτος” ή το σκοτάδι της “σπηλιάς” (κόμμα), αποχαιρετούν με τον τρόπο τους τις εσωκομματικές ντιρεκτίβες και επιβολές. Κι αυτό είναι το δράμα των γνήσιων αλλά και λογικών αριστερόφρονων της χώρας.
ΕΙΝΑΙ, άραγε, “η σπηλιά” του Γ.Ατζακά το καθαρτήριο των “μεγάλων ιδεών”, της “εμπιστοσύνης στην αγαθότητα των ανθρώπων”, της “ψευδο-αφοσίωσης των φίλων” και παρόμοιων ηχηρών;
ΤΟ ΕΜΒΟΛΙΜΟ στο βιβλίο κείμενο “Διωγμός” είναι συγκλονιστικό και κυρίαρχο στο τρίπτυχο Εξορία-Διωγμός-Κίρκη. Όχι μόνο γιατί ο Ίωνας Λεντάκης (πρόσωπο πρωταγωνιστικό της νουβέλας) πέρασε από μύρια τόσα κύματα για να επιβιώση ως εκπαιδευτικός, αλλά και επειδή στιγμές-στιγμές κυριεύεται από εύλογες αμφισημίες ιδεολογικής αυτοκριτικής σχετικές με το είναι του και τους άλλους. Αρέσει ο ελεγειακός τόνος που υιοθετείται στο αφιέρωμα στον Ίωνα, “καθηγητή Φυσικής και Χημείας”, που εργάζεται με επιτυχία σ’ ένα μεγαλόσχημο ιδιωτικό σχολείο των βορείων προαστίων. Νομίζω πως αξίζει αυτή η μικρή ωδή να αφιερωθεί σε όλους εκείνους που λένε το μεγάλο Όχι, όταν χρειαστεί. Το παράλογο της απόλυσης των δυο εκπαιδευτικών (Ίωνα Λεντάκη και Θέμη Αγραφιώτη -alter ego του Γ.Α.) για πολιτικούς λόγους, μόνον ένας Ιονέσκο θα μπορούσε να καυτηριάσει με το ιδιότυπο “φονικό” του χιούμορ.
“Η ΣΠΗΛΙΑ” αποτελεί άραγε, μια διαθήκη ενός φτασμένου και ώριμου δημιουργού, ή μήπως είναι μια μικρή πρόκληση για ένα “νέο” μανιφέστο, μια μεταμοντέρνα αναδιατύπωση των προταγμάτων της εσαεί ουτοπικής αναζήτησης της αριστεράς; Αρέσει η οξεία και ειλικρινής ψυχαναλυτική θέση ατόμων και ολόκληρης χώρας -της Ελλάδας που “πεθαίνει ως χώρα”- σε μια περίοδο ανέμελης μεταπολιτευτικής πλαστής ευμάρειας, παρόλο που τα σημάδια της επικείμενης μπόρας -οικονομική κρίση- φαίνονταν ήδη στον ορίζοντα. Πολύ πριν το 2008.
ΑΡΕΣΕΙ ιδιαίτερα η ενδελεχής αναφορά στα καταπιεστικά συνειδησιακά προβλήματα που θέτουν οι “σχολάρχες” των ιδιωτικών εκπαιδευτήρίων (το αδηφάγο κεφάλαιο) στο εκάστοτε διδακτικό προσωπικό· έστω κι αν αυτό -το προσωπικό είναι ελευθερόφρονο και ανυπότακτο. Η ανυπότακτη συνείδηση συντρίβεται με… απόλυση!
ΠΟΤΕ μου, αν και εκπαιδευτικός, δεν φανταζόμουν το ανελεύθερο status quo (ανεκτό κι από τους γονείς!) που υπάρχει στην ιδιωτική εκπαίδευση. Στην οποία όμως, όλοι ανεξαιρέτως οι πολιτικοί μας ονειρεύονται να στείλουν τους βλαστούς τους. Έτσι, ο καταγγελτικός λόγος του βιβλίου, αμείλικτος αλλά στηριζόμενος σε απτά γεγονότα, είναι ένα ντοκουμέντο -πιθανόν απ΄τα ελάχιστα που υπάρχουν- για την απόλυτα αυταρχική κατάσταση στην ιδιωτική εκπαίδευση. Πρόκειται για μια μελανή καταγραφή της αέναης μάχης φωτός και σκότους: σκότος που στο τέλος επικρατεί! Νομίζω πως ο “Διωγμός” (σσ. 69-111) θα έπρεπε να διδάσκεται στα πανεπιστημιακά Τμήματα που ασχολούνται με την Ιστορία της Εκπαίδευσης.
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ του Γιάννη Ατζακά αποτελεί ένα εντυπωσιακό χρονικό μιας γενιάς εκπαιδευτικών -της μεταπολιτευτικής-, που, είτε στο δημόσιο είτε στον ιδιωτικό τομέα εργαστήκαμε, απερχόμαστε ηττημένοι! Άλλα ονειρευόμασταν, άλλα βρήκαμε, άλλα θέλαμε, άλλα αφήσαμε. Αν πράγματι υπάρχει ένας κρατικός τομέας στον οποίο τίποτε δεν διορθώνεται όσα επιχρίσματα (“μεταρρυθμίσεις”) κι αν δεχτεί, αυτός είναι η Παιδεία.
ΝΟΜΙΖΩ πως το αρχικό παράθεμα του Πολυβίου (Ιστορία, 1.14.6) που βάζει ο συγγραφέας πριν από το “Διωγμό” του Ίωνα Λεντάκη, περιέχει συνοπτικά όλα όσα αφορούν σε μια αντικειμενική ιστορική αφήγηση:
• “Ώσπερ γαρ ζώου των όψεων αφαιρεθεισών
αχρειούται το όλον, ούτως εξ ιστορίας αναιρεθείσης
της αληθείας, το καταλειπόμενον αυτής ανωφελές γίνεται διήγημα…”
ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ πράγματι για ένα σημαντικό βιβλίο που η μέν “αριστερά διανόηση” αποσιώπησε για δικούς της λόγους (3), οι δε υπόλοιποι το αγνόησαν επειδή λέει πολλές και πικρές αλήθειες. Αλλά, στην Ελλάδα δεν ζούμε; (22-9-2023)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Γιάννης Ατζακάς (1941-), “Η σπηλιά”, έκδ. “Αγρα”, 2018 [σ.σ. Με τον συγγραφέα Γιάννη ΑΤΖΑΚΑ, συμβιώσαμε επί 4 χρόνια (1950-1954) στην ωραία παιδόπολη “Καλή Παναγιά” στη Μονή Δοβρά-Βέροια. Τις εκεί εμπειρίες μας, ο μεν Γιάννης περιέγραψε στο βιβλίο του “Θολός Βυθός” (2008), εγώ στο βιβλίο μου “Τα Παιδοπολίτικα-Απο την απώλεια στην καταλλαγή” (Χανιά, 2023)
-(2) “Γεννιέσαι και μπαίνεις μέσ’ στο αίνιγμα/ πεθαίνεις και τ’ αφήνεις ανέπαφο. Τί άλλο να προσθέσω πια στη δύναμη του έαρος;/ Πλήρης από έλλειψη νοήματος/ Υπερέχω”. (Νίκος Καρούζος)
-(3) “Στο τέλος δεν θα θυμόμαστε τα λόγια των εχθρών μας, αλλά τη σιωπή των φίλων μας”. (Μάρτιν Λούθερ Κινγκ)
