Η κουλτούρα χαρακτηρίζει την επιχείρηση και τη διακρίνει από τις άλλες στον τρόπο αντίδρασης στις τρέχουσες καταστάσεις της εταιρικής ζωής. Οποιοσδήποτε παρατηρητής επιχειρήσεων µπορεί να «νιώσει» την κουλτούρα, την πρωτοτυπία, την ιδιαιτερότητα µιας επιχείρησης. Εάν η έννοια της κουλτούρας είναι µια σαφής έννοια για όλους, πρέπει να είµαστε σε θέση να την περιγράψουµε. Το πρώτο ερώτηµα που τίθεται από την κουλτούρα είναι αυτό της µεθόδου περιγραφής της.
Ενα άλλο ερώτηµα αφορά τη χρησιµότητά της για το µάνατζµεντ: είναι ένας πόρος για την αντιµετώπιση των προβληµάτων που αντιµετωπίζει η επιχείρηση κατά την ανάπτυξη και εφαρµογή της στρατηγικής της, την υποχρέωσή της να δηµιουργεί προστιθέµενη αξία και να διασφαλίζει την ανάπτυξή της; Σε τί χρησιµεύει η κουλτούρα;
Εµφάνιση και εξέλιξη
Με ένα άρθρο του Business Week του 1980 αρχίζει η αναγνώριση γενικά η επιτυχία αυτής της έννοιας στα µέσα ενηµέρωσης. Έκτοτε, όλα τα περιοδικά του µάνατζµεντ αναφέρονται στην έννοια της κολτούρας.
Μέσα στις επιχειρήσεις οι έννοιες «να αλλάξουµε την κουλτούρα», «ας διατηρήσουµε την κουλτούρα µας», έχουν γίνει συνθήµατα όπως «η βιώσιµη ανάπτυξη», «η υπηρεσία», ή «ο σεβασµός των δικαιωµάτων των εργαζοµένων».
Αυτή η επιτυχία µπορεί να εξηγηθεί από τις ανάγκες του µάνατζµεντ, αλλά ακόµη περισσότερο επειδή ο όρος έχει θετική χροιά. Ωστόσο, η κουλτούρα καλύπτει πολύ διαφορετικές πραγµατικότητες και ορισµούς. Οι Kroeber και Kluckholm (1952) σηµείωσαν 164 ορισµούς.
Για µερικούς, η κουλτούρα αντιπροσωπεύει τις συνήθειες και τα σύµβολα που αποτελούν τις παραξενιές κάθε ανθρώπινης κοινωνίας, για άλλους, είναι το όραµα, το σύστηµα αξιών των µάνατζερ, ακόµη και οι κώδικες αποτελεσµατικής συµπεριφοράς. Για κάποιους είναι η ταυτότητα και η κοινή λογική που χτίζεται µέσα στο κοινωνικό σώµα, µια πολύτιµη αλλά αόριστη έννοια, αυτός είναι ίσως ο ιδιαίτερος λόγος για την επιτυχία της κουλτούρας.
Και όµως, ο κόσµος του µάνατζµεντ, µέσα στις σχολές και τις εταιρείες συµβούλων του, χαρακτηρίζεται επίσης από µια βαθιά κίνηση οµογενοποίησης, τυποποίησης των πινάκων αξιολόγησης, τρόπων συλλογισµού, οργανωτικών µορφών και ιδεών που αναπτύσσονται ως προς την έννοια της κουλτούρας.
Μια έννοια δεν αναδύεται ποτέ τυχαία. Η κουλτούρα είναι µια µόδα και αυτό ενισχύει περαιτέρω το ενδιαφέρον που πρέπει να έχουµε για αυτήν.
Συµπερασµατικά, η κουλτούρα δεν καθιστά τις άλλες προσεγγίσεις µη χρήσιµες εξαντλώντας την πολυπλοκότητα των οργανωσιακών καταστάσεων. Είναι µια προσέγγιση µεταξύ άλλων µε τα ενδιαφέροντα και τους περιορισµούς της. Οποιαδήποτε ερευνητική εργασία για την κουλτούρα της επιχείρησης συνίσταται στην προσέγγιση του θέµατος µε γνώση του πλαισίου και των ορίων του, χωρίς να παραβλέπεται ότι τα προβλήµατα του µάνατζµεντ δεν είναι «της κουλτούρας», αλλά η κουλτούρα πρέπει, ει δυνατόν, να είναι ένα µέσο για τη διευκόλυνση της λύσης.
*O Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης είναι καθηγητής, ακαδηµαϊκός
Βασιλική Ακαδηµία Οικονοµικών & Χρηµατοοικονοµικών
Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδηµία των ∆ιδακτόρων, επίτιµος ∆ρ. ΑΠΘ
Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France CIHEAM – International Center for Advanced Mediterranean Agronomic Studies, France, Greece
