του Jeremy Rifkin
Κυκλοφόρησε τον Απρίλιο στις Η.Π.Α. το νέο βιβλίο του Jeremy Rifkin με τίτλο “The zero marginal cost society – The internet of things, the collaborative commons and the eclipse of capitalism”. Ο συγγραφέας, ο οποίος είναι σήμερα ένας από τους πιο διακεκριμένους στοχαστές της εποχής μας, έχει διατελέσει σύμβουλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και πολλών κυβερνήσεων σε διάφορες χώρες, ενώ τα βιβλία του μεταφράζονται σε δεκάδες γλώσσες και πραγματοποιούν σημαντικές πωλήσεις. Πολλά από τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί και στα Ελληνικά, μεταξύ άλλων και “Το τέλος της εργασίας και το μέλλον της” και “η Τρίτη βιομηχανική επανάσταση”.
Ο Jeremy Rifkin πιστεύει ότι η εποχή της άνθησης του καπιταλισμού βρίσκεται σταδιακά στη δύση της, καθώς ένα νέο οικονομικό μοντέλο έχει εμφανιστεί και το οποίο θα υποκαταστήσει το κυρίαρχο σήμερα καπιταλιστικό μοντέλο οργάνωσης της οικονομικής ζωής. Στις περισσότερες χώρες του πλανήτη, η οικονομική ζωή είναι οργανωμένη γύρω από τρεις πυλώνες που περιλαμβάνουν:
α) Τον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας
β) Το δημόσιο τομέα της οικονομίας
γ) Τον τρίτο τομέα, που περιλαμβάνει τις μη κερδοσκοπικές κοινωνικές οργανώσεις και επιχειρήσεις που δεν εντάσσονται στον ιδιωτικό και το δημόσιο τομέα της οικονομίας.
Οι τρεις αυτοί τομείς λειτουργούν μεταξύ τους συμπληρωματικά, αλλά και ανταγωνιστικά.
Εκτίμηση του συγγραφέα είναι, ό,τι το κυρίαρχο μοντέλο οργάνωσης της οικονομικής ζωής, θα αποτελέσει στο μέλλον ο μη κερδοσκοπικός -τρίτος τομέας της οικονομίας ( collaborative commons )- ο οποίος θα επικρατήσει του ιδιωτικού – καπιταλιστικού τομέα. Αυτό θα συμβεί όχι λόγω της επικράτησης ενός οικονομικού συστήματος ανταγωνιστικού του καπιταλιστικού, αλλά λόγω της μεγάλης επιτυχίας του η οποία θα οδηγήσει σε τεράστια αύξηση της παραγωγικότητας και σε καινοτομίες που θα επιτρέπουν τη παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών με σχεδόν μηδενικό οριακό κόστος. Η δυνατότητα παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών σχεδόν μηδενικού οριακού κόστους θα δώσει για πρώτη φορά τη δυνατότητα δημιουργίας μίας οικονομίας της αφθονίας αντί της οικονομίας της σπανιότητας. (Η έννοια του οριακού κόστους στην οικονομία αναφέρεται στο κόστος που απαιτείται για την παραγωγή ενός επιπλέον προϊόντος. Η έννοια του μηδενικού οριακού κόστους αναφέρεται στη κατάσταση εκείνη όπου παράγεται επιπλέον μία μονάδα προϊόντος χωρίς κόστος).
Τα παραδείγματα στη παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών με σχεδόν μηδενικό οριακό κόστος είναι πολλά με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις βιομηχανίες επικοινωνίας, διασκέδασης και εκδόσεων. Η επέκταση του διαδικτύου έχει κάνει σήμερα διαθέσιμη τη παραγόμενη κάπου πληροφορία σε δισεκατομμύρια κατοίκους του πλανήτη με σχεδόν μηδενικό κόστος. Η πληροφορία, όταν παραχθεί από οποιονδήποτε, είναι διαθέσιμη μέσω του διαδικτύου και των κινητών τηλεφώνων σε οποιονδήποτε, οπουδήποτε με μηδενικό κόστος. Ο καθένας από εμάς μπορεί να γίνει σήμερα και παραγωγός και καταναλωτής αφού μπορεί να παράγει κάτι και να το «μοιράζεται» με μεγάλο αριθμό καταναλωτών. Εφόσον λοιπόν η παραγωγή διαφόρων ( περιορισμένων προς το παρόν) προϊόντων και υπηρεσιών μπορεί να γίνει σήμερα με σχεδόν μηδενικό οριακό κόστος δεν προσφέρεται για οικονομική αξιοποίηση και δημιουργία κέρδους και συνεπώς δεν είναι ελκυστική για ιδιωτικές κεφαλαιουχικές επενδύσεις.
Ο Jeremy Rifkin αναφέρεται εκτός από τους τομείς επικοινωνίας, διασκέδασης και των εκδόσεων και στους τομείς της διαδικτυακής ανώτατης εκπαίδευσης, τη τρισδιάστατη εκτύπωση και τη πράσινη ενέργεια. Η δωρεάν διαδικτυακή ανώτατη εκπαίδευση γνωρίζει τεράστια άνθηση τα τελευταία 3 – 4 χρόνια την οποία παρακολουθούν σήμερα εκατομμύρια φοιτητών και χαρακτηρίζεται από το γεγονός ότι αφού παραχθεί το εκπαιδευτικό υλικό με κάποιο αρχικό κόστος, μπορεί στη συνέχεια να διατεθεί σχεδόν δωρεάν σε κάθε ενδιαφερόμενο.
Οι σημερινές επαναστάσεις στους τομείς της τρισδιάστατης εκτύπωσης και της παραγωγής πράσινης ενέργειας κάνουν εφικτή τη παραγωγή διαφόρων αντικειμένων καθώς και ενέργειας από τον κάθε ένα από εμάς και τη διάθεσή τους στη παγκόσμια κοινότητα με σχεδόν μηδενικό οριακό κόστος. Για να μπορούν όμως να διατεθούν τα παραγόμενα με σχεδόν μηδενικό οριακό κόστος προϊόντα και υπηρεσίες στη παγκόσμια κοινότητα απαιτείται η δημιουργία του διαδικτύου των πραγμάτων, το οποίο θα διασυνδέσει το κάθε αντικείμενο με το κάθε μέλος της παγκόσμιας κοινότητας όπου άνθρωποι, μηχανές, γραμμές παραγωγής, εφοδιαστικές αλυσίδες, φυσικοί πόροι θα διασυνδεθούν μεταξύ τους σε ένα ολοκληρωμένο παγκόσμιο δίκτυο. Η υποδομή τους «διαδικτύου των πραγμάτων» θα βασίζεται στην ύπαρξη τριών επιμέρους δικτύων τα οποία είναι το υπάρχον παγκόσμιο διαδίκτυο επικοινωνίας καθώς και το διαδίκτυο της ενέργειας και το διαδίκτυο της εφοδιαστικής αλυσίδας.
Αυτό είναι σήμερα δυνατόν λόγω της δημιουργίας φθηνών αισθητήρων οι οποίοι μπορούν να καταγράφουν και να στέλνουν ασύρματα δεδομένα σε μία παγκόσμια πλατφόρμα -του διαδικτύου των πραγμάτων- η οποία θα μπορεί να επεξεργάζεται τον τεράστιο όγκο δεδομένων που θα δέχεται. Η επεξεργασία και η κοινοποίηση των επεξεργασμένων δεδομένων, θα μπορέσει να αυξήσει πάρα πολύ τη παραγωγικότητα σε πολλούς οικονομικούς τομείς, κάνοντας έτσι δυνατή τη παραγωγή όλο και περισσότερων προϊόντων και υπηρεσιών με σχεδόν μηδενικό οριακό κόστος.
Η δυνατότητα παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών με σχεδόν μηδενικό οριακό κόστος θα μεταβάλει το κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο από δισδιάστατο κατά κύριο λόγο που είναι σήμερα όπου επικρατεί ο ιδιωτικό και ο δημόσιος τομέας, σε τρισδιάστατο το οποίο θα περιλαμβάνει τον ιδιωτικό τομέα, το δημόσιο τομέα και το τρίτο μη κερδοσκοπικό κοινωνικό τομέα της οικονομίας (collaborative commons) ο οποίος θα γνωρίζει συνεχή άνθηση στο μέλλον. Καθώς η εξέλιξη της τεχνολογίας θα κάνει δυνατή τη παραγωγή με σχεδόν μηδενικό οριακό κόστος όλο και περισσότερων προϊόντων και υπηρεσιών, θα αποθαρρύνεται η δραστηριοποίηση του ιδιωτικού τομέα με σκοπό το κέρδος στους τομείς αυτούς οι οποίοι πλέον θα προσφέρονται για δραστηριοποίηση στον μη κερδοσκοπικό κοινωνικό τομέα της οικονομίας, όπου οι παραγωγοί και ταυτόχρονα καταναλωτές διαφόρων προϊόντων και υπηρεσιών θα ανταλλάσουν και θα μοιράζονται τα διάφορα αγαθά αντί να τα πωλούν με σκοπό το κέρδος.
Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η ανάπτυξη του διαδικτύου των πραγμάτων, η οποία έχει ήδη αρχίσει, θα επεκτείνεται σταδιακά και θα ευνοεί τη παραγωγή όλο και περισσότερων προϊόντων και υπηρεσιών με σχεδόν μηδενικό οριακό κόστος. Το γεγονός αυτό θα ευνοήσει την ανάπτυξη του μη κερδοσκοπικού κοινωνικού τομέα της οικονομίας σε βάρος του ιδιωτικού τομέα, οδηγώντας σε βάθος κάποιων δεκαετιών στην υποχώρηση και σε τελικό στάδιο στη δύση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής σαν κυρίαρχου οικονομικού προτύπου στο πλανήτη.
Το βιβλίο αυτό όπως και τα υπόλοιπα βιβλία του συγγραφέα, διακρίνονται για την αναλυτική τους προσέγγιση καθώς και για τη προσπάθειά τους να ανιχνεύσουν τις κοινωνικές επιπτώσεις που αναμένονται να προκαλέσουν οι συνεχείς και επαναστατικές αλλαγές της τεχνολογίας σε ένα κόσμο με συνεχείς μεταβολές όπου η εξέλιξη της τεχνοεπιστήμης και η αναγκαιότητα της αειφορίας πρόκειται να μεταβάλλουν δραστικά πολλές από τις σταθερές, οι οποίες θεωρούντο δεδομένες μέχρι σήμερα.
∗ ο κ. Γιάννης Βουρδουμπάς διδάσκει στο Τ.Ε.Ι. Κρήτης και είναι επιστημονικός συνεργάτης του Μ.Α.Ι.Χ.
