Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024

Ημερολογιακά Απτά – γραπτά

Η πέτρα αρχικά
Και τα χρώματα

αλλά και η λέξη
του Γιάννη Φίλη

Πόσο δύσκολο να μείνω πιστός στις λέξεις
και στα ωραία λάθη που τόσα χρόνια με ταξίδεψαν.
Ξέρω, οι εικόνες μου της άλμης την οξύτητα είχαν
εκείνη την πλάγια από φαιό και κίτρινο
κάτι σταγόνες απ το ιώδες ανεμώνας το Φλεβάρη
τη μυρωδιά που ανάβλυζε απ το βράχο
που κράταγε τον ανθισμένο ασπάλαθο με αγάπη
και εκείνη τη φράση: «Ποταμιώ γαρ ουκ έστιν εμβήναι δις τω αυτώ»
Πόσο δύσκολο στον κόσμο να γυρίσω
που άφησα δεκαετίες τώρα
στα πέτρινα σπίτια τα παλιά/στις παλιές πέτρινες ιστορίες.
Δεν φτάνει το άλγος για τον νόστο.
Γιάννης Φίλης, από το «πόσο δύσκολο»

Ο Γ.Α. Φίλης, παρουσιάζει σήμερα τη νέα του ποιητική συλλογή «μεταφορές του απογεύματος», και το ομώνυμο ποίημα απ όπου πήρε τον τίτλο η συλλογή, ξεκινάει ως εξής: Η γλώσσα είναι η πρώτη ύλη της αυταπάτης
Που χτίζει μεταφορές με ρήματα σε χρόνο αόριστο,
τα ίδια ουσιαστικά από ιστορίες παλιές.

Τον γνωρίζω 28 περίπου χρόνια , ιστορίες παλιές… Πόσο δύσκολο να μείνω πιστός στις λέξεις και στα ωραία λάθη (μας) που τόσα χρόνια μας ταξίδεψαν αμφίσημα στο «βαρετό καρπό της γνώσης» αλλά κυρίως ο Φίλης, στις ηρωικές εξόδους της γνώσης στις χώρες του μαγικού ρεαλισμού (Λατινική Αμερική), εκεί που η «απόκρημνη αλήθεια» τόσο κυριολεκτική-αν και ποιητική λόγω του μύθου ενός Σιμόν Μπολιβάρ φαντάζει αναπόδραστα ρομαντική, αρμενίζουσα μέσα στα χρώματα αυτά που λατρεύει ο Φίλης και επαναχρησιμοποιεί δραματοποιημένα επαναληπτικά σε ριπές φραστικές όπου η λέξη δεν έχει θέση για μεταφορές. Γαλάζιο, κίτρινο, ιώδες, φαιό, κόκκινο, ναι, αυτά είναι τα χρώματα που επανέρχονται στην ποιητική ροή όπου ο χρόνος σαν «το μέτρημα της κάθε λέξης, τήκεται και πήζει σε σύμπτυξη μαγική: “πέτρες από λείο φως” δηλαδή λευκές Ελληνικές πέτρες λανθάνουσας αισιοδοξίας. Πέτρες, …πέτρες και λίγες λέξεις (δαμασμένης) διαμαρτυρίας»
Ο Γιάννης Αναστασίου Φίλης, γεννήθηκε στην Ασίνη του Ναυπλίου, σκέφτομαι πως εν είναι τυχαίο συχνά να θυμάται στα βιβλία του (έχω διαβάσει τα μυθιστορήματα και τις ποιητικές συλλογές του) τον υπέροχο ιστορικό γενέθλιο τόπο. Ανατρέχω στην περίφημη περιήγηση του Χένρυ Μίλερ το 1940 «ο κολοσσός του Αμαρουσίου»(1)
«…ήταν Κυριακή πρωί όταν ο Κατσίμπαλης κι εγώ φύγαμε από το Ναύπλιο για τις Μυκήνες. Δεν ήταν ακόμα οχτώ η ώρα όταν φτάσαμε στο μικρό σταθμό που φέρνει αυτό το μυθικό όνομα. Καθώς περνούσαμε το Αργος η μαγεία αυτού του κόσμου μου τρύπησε ξαφνικά τα σωθικά. Δεν ήμουν βέβαιος αν θυμόμουν πράγματα που είχα διαβάσει από παιδί ή αν αντλούσα εικόνες από την παγκόσμια φυλετική μνήμη. Γεγονός είναι πως αυτοί οι τόποι υπήρχαν ακόμη, πως έφερναν ακόμη τα αρχαία τους ονόματα, κι αυτό ήταν κάτι απίστευτο…»  Αναρωτιέμαι τι χρώμα ταιριάζει άραγε στη μνήμη; «κρατάω τη μνήμη όπως κρατάω ένα γαλάζιο άνθος κίστου» και παρ’ όλο που δηλώνει ο Φίλης πως «όλα αρχίζουν απ’ το μηδέν χωρίς παρελθόν» προσυπογράφει: Ήλιος εκτυφλωτικό ποτάμι από ασήμι έκοβε τον Αργολικό στα δύο/ το μονοπάτι στη ράχη τα Αναπλιού πέτρες από σκουριά/πέτρες από λείο φως…
Και στο «Αρχαία Ασίνη», «το μικρό ακρωτήρι/ μια αδιόρατη προεξοχή στο χάρτη.
Στη ράχη του ερείπια του χρόνου,/ στην ξερή κορφή
διάφανη αγριλιά/ έτοιμη με τον πρώτο άνεμο να φύγει. Ο Αίολος
στις σκόρπιες πέτρες ανάμεσα ψιθύριζε στον Σίσυφο…
θυμήθηκα, τον κρυμμένο Σίσυφο στο “δεύτερη φύση” του Πωλ Ελυάρ, γραμμένο το 1926 (2). Φυσικά καμιά σύγκριση του λυρικού υπερρεαλισμού του Ελυάρ με τη βιταλιστική αισθαντικότητα του Γιάννη Φίλη, η μαύρη πέτρα του ενός, η λευκή του άλλου. Σύμπτωση και στις δύο το τρίπολο πέτρα – λέξεις – χρώματα.
Προς τιμή των μουγγών των τυφλών των κουφών/ με τη μεγάλη μαύρη πέτρα πάνω στους ώμους/ οι εξαφανίσεις του κόσμου χωρίς μυστήριο./Μα το ίδιο για τους άλλους στο κάλεσμα πραγμάτων με τ’ όνομά τους./ Το κάψιμο όλων των μεταμορφώσεων/ Η αλυσίδα ολόκληρη από αυγές μες στο κεφάλι/ οι κραυγές όλες που λυσσούνε να σπάσουν τις λέξεις/Και που σκάβουν το στόμα και που σκάβουν τα μάτια /όπου τα μανιασμένα χρώματα ξεκάνουν τις ομίχλες της αναμονής…
Ο Φίλης, σπούδασε στο Εθν. Μετσόβιο Πολυτεχνείο Ηλεκτρολόγος μηχανολόγος και στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια UCLA, Επιστήμη συστημάτων. Έχει διδάξει στο UCLA, στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης και στο Πολυτεχνείο Κρήτης όπου διετέλεσε πρύτανης επί δωδεκαετία. Το 1990 μου εμπιστεύθηκε τα παιδιά του Φίλιππο και Αναστασία για μαθήματα ζωγραφικής, με αποκαλεί «εργάτη της τέχνης» και το βρίσκω εύστοχο. Του αφιερώνω ένα απόσπασμα από το διήγημα του Χ.Λ. Μπόρχες «τα κυκλικά ερείπια» (3)

«Στην αρχή τα όνειρά του ήταν ασυνάρτητα· λίγο μετά, έγιναν διαλεκτικής φύσης. Ο ξένος ονειρευόταν τον εαυτό του στο κέντρο ενός κυκλικού αμφιθεάτρου που, κατά κάποιον τρόπο, ήταν ο καμένος ναός. Σύννεφα σιωπηλοί μαθητές βάραιναν τις κερκίδες. Τα πρόσωπα των πιο μακρινών απ’ αυτούς κρέμονταν πολλούς αιώνες μακριά, σε αστρικά ύψη· τα χαρακτηριστικά τους, όμως, ξεχωρίζουν ολοκάθαρα. Ο άνθρωπος τους δίδασκε ανατομία, κοσμογραφία, μαγεία: εκείνοι άκουγαν αχόρταγα και προσπαθούσαν ν’ απαντήσουν έξυπνα, σαν να μάντευαν τη σημασία αυτής της εξέτασης που θα ελευθέρωνε κάποιον απ’ αυτούς από τη φύση του φάσματος, παρεμβάλλοντάς τον στον πραγματικό κόσμο».
Συνδιαλέγομαι με την πραγματική εικόνα του Γ. Φίλη, αυτή που έχει μεταφέρει από την Ασίνη του αργολικού κάμπου στα Χανιά ως συμπολίτης μας, αλλά και ως πολίτης του κόσμου. Ο Φίλης μελετάει, πειραματίζεται, πολιτικοποιεί, διδάσκει, ακούει, ταξιδεύει, κάνει διαλέξεις, έχει οικολογικά σχέδια μερικά τα υλοποιεί έμπρακτα, αγαπάει κάποιες από τις τέχνες (4) παίζει κιθάρα, βλέπει ποδόσφαιρο, είναι ποιοτικά καλοφαγάς, αγαπάει έμπρακτα το εγγόνι του, παραδέχεται -ως ευφυής- κάποια από τα λάθη του, είναι φιλικός, χαριτολογεί.. και λέξεις… λέξεις όντας ανθρώπινος μετατοπίζει την στάση του π.χ. από ένα πελώριο J.P. Sartree ανασύρω από το αυτοβιογραφικό νεανικό “οι λέξεις”.
«Η οικογενειακή κωμωδία μου χρησίμευσε: με αποκαλούσαν ουράνιο δώρο, ήταν για γέλια και δεν το αγνοούσα· κορεσμένο από τρυφερότητες, έκλαιγα εύκολα αλλά η καρδιά μου ήταν σκληρή: θέληση να γίνω ένα χρήσιμο δώρο που αναζητούσε τους παραλήπτες του, πρόσφερα το άτομό μου στη Γαλλία, στον κόσμο…».
Σκέφτομαι η επαρχιώτικη κοινωνία των Χανίων με τα συντηρητικά χαρακτηριστικά -το βιώνω- πως δέχεται μια προσωπικότητα τέτοια που ανοιχτά «διαλεκτικά» πολυμερίζεται χωρίς συστολές (προφανώς) γι’ αυτό;
Νομίζω ότι στο πελώριο αυτό ερώτημα, απαντάει η ποιήτρια Αλόη Δρυός (5) «Δεν είναι εύκολο για τον άνθρωπο να πολυμερίζεται. Εκτός κι αν είναι τόσο σοφός που απ’ το κάθε κομμάτι του γεννιέται ένας καινούριος ήλιος. Και αυτός να μένει πάντα ακέραιος». Και ο Φίλης στο “Σαντορίνη”… «Είναι η μόνη άρνηση του θανάτου που μπορούν/σε ψέμα και αλήθεια/σ’ εκείνο που διαρκούν όσα πασχίζεις».
Να πασχίζει ζωντανός, δημιουργικός, ο Γιάννης δεν επιτρέπει στον εαυτό του ως Έλλην άλλης εποχής… σύνταξη με ορισμένα χρήματα (6) δεν παραιτείται, ξέρει ότι δεν είναι ούτε Ελυάρ, ούτε Αναγνωστάκης(7), ούτε Ελύτης, μα γράφει μέσα από τη γλώσσα, φτιάχνει ιστορίες που «κρύβονται τη μέρα ανάμεσα σε λέξεις» δεν ψευτολυρικοτροπεί, δεν μελαγχολεί, δεν θανατοποιεί. Ο γαλαξίας του το στίγμα στον κόσμο του τα λέει αλλιώτικα και φυσιολογικά.
Δεν προτάσσει απέναντι στη φλογόμορφη ιστορικότητά του την αυταπάτη της διαχρονίας, αυτή η συμπαντική συνωμοσία της φθαρτότητας τον βρίσκει ετοιμοπόλεμο διαρκώς, ξέρει… «Οι μεταφορές του απογεύματος, η γλώσσα είναι η πρώτη ύλη της αυταπάτης που χτίζει μεταφορές με ρήματα σε χρόνο αόριστο». Η λευκή πέτρα του είναι το εναπομείναν πολιτισμικό θραύσμα, η λευκή επιδερμίδα είναι πολιτιστική χρονική τσίπα.
Του αφιερώνω το θεσπέσιο πάγχρωμο μεσογειακό από… βόρειο συνθέτη R. Korsakov Capriccio Espagnol IV κρουστά, πνευστά, έγχορδα, σε κρεσέντο γίνονται εκτυφλωτικό φως… λούζουν ασπαλάθους και αγριλιές εκεί που η παγκοσμιοποίηση τυφλή χρειάζεται τα μάτια του Μπόρχες.
Ο Φίλης χρησιμοποιεί στη συλλογή του Μήνες (15 φορές) κυρίως του καλοκαιριού· Τυχαία αποφεύγει τους μελαγχολικούς Οκτώβριο, Νοέμβριο, Δεκέμβριο;
Ο Φίλης δεν πιστεύει στον αυτοσχεδιασμό την αυτόματη γραφή (8)
«Η ζωή είναι μια σπάνια, μια σύντομη μεταφορά τόσο πολύ δεμένη στην κυριολεξία».
Ναι κυριολεκτεί, αφού η πραγματικότητα διδάσκει μίμηση την τέχνη και ο Ντεριντά του χαϊδεύει -μέσω του Αριστοτέλη- τη σκέψη (9) ως “λευκή Μυθολογία” αυτή η σύντομη μεταφορά μας θυμίζει ότι όπως και να γράφει ο Γιάννης είναι πάνω απ’ όλα επιστήμων και μετά καλλιτέχνης.

Τελειώνοντας επιλέγω ένα απόσπασμα 11 στίχων από το ποίημα του “Οταν το 1944” για μια μεθοδολογική προσέγγιση – ανάλυση των βασικών κωδικοποιημένων λέξεων που σε συνεχή ροή μέσα στην ποιητική συλλογή του προσδιορίζει, τις εμμονές του γραφή, ταυτότητα, ύφος σε παρένθεση δίπλα στις λέξεις πόσες φορές χρησιμοποιούνται συνολικά στη συλλογή.
Η μνήμη (13) βαραίνει/όπως το αλάτι (8) τις πέτρες (20) στην ακτή χρόνια (17) αργότερα πασχίζω ακόμη/ τις διαλέκτους των ανθρώπων (12). Σήμερα ένα μικρό πουλί/*(18) με το στήθος ανεστραμμένης φωτιάς/(12) επέμενε να πετάει από θάμνο σε θάμνο τυχαία/ ένα σπάνιο μικρό πουλί/ Από δύο τρία χρώματα *(45) είχε μόλις επιστρέψει/ χορεύοντας στο λιγνό φως/(13) μια μια τις γκρεμισμένες λέξεις (21) αποκαθιστώντας/* πουλιά κάθε λογής.
Αρα οι λέξεις που επανέρχονται συχνότερα είναι οι “πέτρες” οι “λέξεις” και τα “χρώματα” σε όλες τις αποχρώσεις/ δεν υπάρχουν τα καφέ, τα γκρίζα, η τέφρα σταχτή δηλαδή ο θάνατος, αλλά και ελάχιστα χρησιμοποιούνται λέξεις σκια, ανία φόβος μελαγχολία αγάπη… με το στίγμα του Βαλερύ (10) ΝΟΜΙΖΩ; (11).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Ο Κολοσσός του Μαρουσίου μετάφραση Α. Αϊδίνης εκδ. Κάκτος
(2) Πωλ Ελυάρ: Ποιήματα μετάφραση Σπύρος Τζουβέλης εκδ. Ιωλκός.
(3) Χ.Λ. Μπόρχες από τα άπαντα τα πεζά εισαγωγή μετάφραση Αχιλλέας Κυριακίδης εκδ. Πατάκης.
(4) Ο Γ. Φίλης αναφέρεται στα χρώματα της φύσης και όχι στα χρώματα του χρωστήρα της ζωγραφικής σαφώς δείχνει να αγαπάει περισσότερο τη μουσική και ίσως τη γλυπτική.
(5) Η ποιήτρια Αλοη Δρυός το ψευδώνυμο της γιατρού Νίκης Ζαχαριουδάκη, για τις καινούργιες ποιητικές συλλογές της όπως η “Καταστικτή” εκδ. έρεισμα θα αναφερθούμε σ’ επόμενο κείμενο.
(6) Χαρακτηριστικό παράδειγμα αντίφασης, παράλογης συνύπαρξης φρίκης ομορφιάς και μαγείας αναφέρει ο Μύλερ στο Κολοσσό (σελ. 87). Με το παιδί που ζητιάνεψε και ήθελε “χρήματα” στο απόλυτο τοπίο της ομορφιάς κοντά στην Επίδαυρο.
(7) Ο Μανώλης Αναγνωστάκης το 1970 έγραψε το “Ολο και πιο γυμνά…”
Ολο και πιο γυμνά/ όλο και πιο άναρθρα/ όχι πια φράσεις… Οχι πια λέξεις Γραμμάτων σύμβολα/ Αντί για την πόλη η πέτρα. Αντί για το σώμα το νύχι/ Ακόμα πιο πολύ: μια αιμάτινη/ σκοτωμένη κηλίδα πάνω στο μικροσκόπιο.
(8) Μου το εκμυστηρεύτηκε σε συζήτηση που είχαμε. Ούτε και στην “έμπνευση” πιστεύει.
(9) Ο Ζακ Ντεριντά στο η Λευκή Μυθολογία “Πρόλογος Αφρ. Θεοδωράκη, μετάφραση Γιώργ. Φαρακλάς προσεγγίζει μέσα από την αρχαία φιλοσοφία, ρητορική, ποιητική, μεταφυσική τον Ηλιο, το ηλιοτρόπιο,/ ελλείψεις, μεταφορές, συμβολισμοί κλπ) Αριστοτέλης, Επίκουρος Ερμογένης (θα επανέλθουμε για το πυκνό νοηματικά βιβλίο).
(10) Ο άνθρωπος είναι πιο πολύπλοκος, απείρως πιο πολύπλοκος από τη σκέψη του Πωλ Βαλερύ “οι σημειώσεις του καθρέπτη”, εκδ. Ροές.
(11) ΝΟΜΙΖΩ Αμφιβάλω αν μπορώ να πω ότι με τον πειραματισμό μου γνώρισα τον Φίλη περισσότερα μια ψευδαίσθηση νομίζω ότι απέκτησα Βαλερύ: Η διαύγεια στα μη πρακτικά ζητήματα είναι πάντοτε απόρροια μιας ψευδαίσθησης.


Ακολουθήστε τα Χανιώτικα Νέα στο Google News στο Facebook και στο Twitter.

Δημοφιλή άρθρα

Αφήστε ένα σχόλιο

Please enter your comment!
Please enter your name here

Εντός εκτός και επί τα αυτά

Μικρές αγγελίες

aggelies

Βήμα στον αναγνώστη

Στείλτε μας φωτό και video ή κάντε μία καταγγελία

Συμπληρώστε τη φόρμα

Ειδήσεις

Χρήσιμα