Η σπουδαιότητα της γεωπολιτικής στην ερµηνεία των περίπλοκων διεθνών δυναµικών είναι ζωτική για την ενίσχυση ενός ευρέως πληροφορηµένου κοινού που είναι απαραίτητο για την υποστήριξη της δηµοκρατίας. Αυτή η άποψη επικεντρώνεται στις δεσµευτικές επιδράσεις που ασκούνται από πολιτικούς, οικονοµικούς, στρατιωτικούς και γεωγραφικούς παράγοντες, εµπεδωµένη στην ρεαλιστική σχολή των διεθνών σχέσεων.
Υποστηρίζει πως η συµπεριφορά των κρατών επηρεάζεται σηµαντικά από ενσωµατωµένες προκλήσεις και αναγκαιότητες, δηµιουργώντας αναγνωρίσιµα πρότυπα που µπορούν να αποκρυπτογραφηθούν µέσω µιας λεπτοµερούς ανάλυσης της ιστορίας και της σύγχρονης γεωπολιτικής κατάστασης.
Η ουσία της πρόβλεψης έγκειται στον εντοπισµό φαινοµενικά µικρών λεπτοµερειών σήµερα που θα διαµορφώσουν το µέλλον. Αυτή η αναζήτηση µικροσκοπικών, αλλά καίριων στοιχείων βρίσκεται στο επίκεντρο της αποτελεσµατικής πρόβλεψης. Μια ολοκληρωµένη κατανόηση οποιασδήποτε περιοχής απαιτεί την κατανόηση της παγκόσµιας δυναµικής, υπογραµµίζοντας τη διασυνδεδεµένη φύση του κόσµου, όπως τονίζεται από τη γεωπολιτική. Η γεωοικονοµία αποκαλύπτει περαιτέρω ότι αυτές οι συνδέσεις συχνά ξεδιπλώνονται µε απροσδόκητους τρόπους. Ως εκ τούτου, η διατήρηση µιας συνεχούς παγκόσµιας επαγρύπνησης και κατανόησης είναι ζωτικής σηµασίας για τη διάκριση µεταξύ του τι είναι σηµαντικό και τι όχι τόσο στη γεωπολιτική όσο και στη γεωοικονοµία.
Η πολιτική της Ρωσίας ήταν πάντα να ελέγχει όσο το δυνατόν περισσότερο το ευρασιατικό έδαφος στην ∆ύση. Στην Άπω Ανατολή προτεραιότητα είχε η πρόσβαση στον ειρηνικό ωκεανό. Την πρόσβαση κατάφερε να την πετύχει το 1860 αποσπώντας από τους κινέζους την εξωτερική Μαντζουρία όπου βρίσκεται σήµερα ο µισός πληθυσµός από τα 8 εκ. πληθυσµού της Άπω Ανατολής µε κύριες πόλεις το Habarovsk, και Βλαδιβοστόκ, το µεγαλύτερο ρωσικό λιµάνι στον Ειρηνικό Ωκεανό όπου και υπάρχει και µια βάση του πυρηνικού ρωσικού στόλου. Χωρίς το Βλαδιβοστόκ, το ρωσικό ναυτικό και τα υποβρύχια θα ήταν σε µεγάλο βαθµό αδύνατο να λειτουργήσουν οπουδήποτε στον Ειρηνικό.
Το 1858, η δυναστεία Qing στην Κίνα πολεµούσε ταυτόχρονα, τους εσωτερικούς εχθρούς, τους Βρετανούς και τους Γάλλους κατά τον δεύτερο πόλεµο του οπίου. Η Ρωσία διαισθανοµένη την αδυναµία της Κίνας παράταξε στα βόρεια σύνορα της στρατεύµατα υποχρεώνοντας την Κίνα το 1860, να της παραδώσει την εξωτερική Μαντζουρία (έκταση ισοδύναµη µε την Ουκρανία) χωρίς καµία µάχη, προκειµένου να µην ανοίξει και άλλο πολεµικό µέτωπο. Η Κίνα θεωρώντας ότι οι απώλειες εδαφών έγιναν τον «ταπεινωτικό αιώνα» που τελείωσε το 1949, προβάλλει ιστορικές αξιώσεις (και όχι νοµικές) και από την εποχή του Μάο, αµφισβητεί τις συµφωνίες που υπέγραψε για παραχώρηση εδαφών όπως το Χονγκ Κονγκ, την εξωτερική Μαντζουρία, και θεωρεί την Ταϊβάν έδαφος της όπου βρήκαν καταφύγιο οι κινέζοι που δεν ασπάστηκαν τον κοµµουνισµό.
Αυτό έχει περιορίσει γεωπολιτικά την Κίνα και έχει εγκλωβίσει την ναυτικής της δύναµη στη δική της άµεση ακτογραµµή στα ανατολικά, και νότια σινικά πελάγη, ενώ θα µπορούσε να είχε πρόσβαση και προς βορά στην θάλασσα της Ιαπωνίας, εάν δεν είχε χάσει την εξωτερική Μαντζουρία. Οι ΗΠΑ µε του συµµάχους τους δεν επιτρέπουν στην Κίνα να εξέλθει το ναυτικό της προς τις άλλες θάλασσες που ελέγχουν.
Το 1969 επί πολλές εβδοµάδες, εκατοντάδες κινεζικά και σοβιετικά στρατεύµατα πολέµησαν µεταξύ τους για τον έλεγχο του νησιού Shenbao στον ποταµό Ussuri στα βόρεια σύνορα. Oι Ρώσσοι φοβήθηκαν ότι ο Μάο έδειχνε να είναι έτοιµος να ανακαταλάβει την εξωτερική Μαντζουρία και έκαναν πίσω στην αξίωση τους, που ήθελαν τα σύνορα να είναι στην κινεζική όχθη και όχι στο µέσον του ποταµού. Η συµφωνία που υπεγράφη το 1991 µεταξύ Κίνας και Ρωσίας δεν σβήνει τις ιστορικές αξιώσεις της Κίνας για την εξωτερική Μαντζουρία.
Η Ρωσία είχε υπογράψει συµφωνία για τα σύνορα της µε την Ουκρανία το 1994 και το 1997. Με βάση τις ιστορικές και όχι νοµικές της αξιώσεις κατέλαβε την Κριµαία και εισέβαλε στην Ουκρανία. Η Κίνα τώρα έχει λόγω να επικαλεστεί τις ιστορικές (και όχι νοµικές) αξιώσεις και αυτή µε την σειρά της, για να πάρει πίσω την εξωτερική Μαντζουρία από την Άπω Ανατολή της Ρωσίας.
Η Ρωσία έχει χάσει την επιρροή της στις 5 χώρες της κεντρικής Ασίας (Καζακστάν, Κιργιστάν, Ουζµπεκιστάν, Τουρκµενιστάν, Τατζικιστάν) στις οποίες θα µπορούσε και να είχε ιστορικές αξιώσεις από την σοβιετική εποχή. Η Κίνα ελέγχει το εµπόριο αυτών των χωρών µέσω του ∆ρόµου του Μεταξιού και αποτελούν τις κυριότερες χώρες από τις οποίες προµηθεύεται πρώτες ύλες και ενέργεια. Η Κίνα είναι τώρα µακράν ο µεγαλύτερος πελάτης του φυσικού αερίου του Τουρκµενιστάν και του Ουζµπεκιστάν. Σήµερα όλα τα κράτη της Κεντρικής Ασίας έχουν µια βιώσιµη και πιο ελκυστική οικονοµική λύση που τους προσφέρει η Κίνα (ως εναλλακτική της Ρωσίας) και αυτός είναι σε µεγάλο βαθµό ο λόγος που τρεις από αυτές το Τουρκµενιστάν, το Ουζµπεκιστάν και το Τατζικιστάν δεν εντάχθηκαν ποτέ στην Ευρασιατική Οικονοµική Ένωση της Ρωσίας.
Η Κίνα ενώ αποτελεί το 16% του πληθυσµού ελέγχει το 7% του γλυκού νερού. Το 80% του νερού βρίσκεται στην Νότια Κίνα και στο Θιβέτ. Στη βόρεια Κίνα όπου βρίσκεται το Πεκίνο, ζει το 30% του πληθυσµού και ήδη έχει πρόβληµα νερού και η κλιµατική αλλαγή δηµιουργεί συνεχώς ξηρασίες. Πολύ κοντά στα Κινέζικα σύνορα βρίσκεται η ρωσική λίµνη Βαϊκάλη που περιέχει το 1/4 των παγκόσµιων γλυκών νερών. Η Κίνα έχει ήδη αγοράσει τεράστιες εκτάσεις δίπλα στη λίµνη. Αλλά οι Ρώσοι δεν επιτρέπουν στην Κίνα να κατασκευάσει αγωγούς µεταφοράς νερού προς την Κίνα.
Στην Άπω Ανατολή της Ρωσίας ζούνε 8 εκατοµµύρια κάτοικοι, εκ των οποίων το 50% ζει στην εξωτερική Μαντζουρία όπου ζουν περίπου 300.000 κινέζοι. Οι Κινέζοι που ζουν κοντά στα σύνορα µε την Ρωσία είναι 13 φορές περισσότεροι από τους Ρώσους που ζουν πολύ κοντά στα σύνορα µε την Κίνα. Αυτή η δηµογραφική διαφορά ανησυχεί πολύ την Ρωσία.
Η Κίνα φοβάται ότι κάποια στιγµή (΄όταν προσαρτήσει την Ταιβάν) µπορεί να µην έχει πρόσβαση στα στενά της Malacca από όπου διέρχονται το 70% του πετρελαίου και υγροποιηµένου φυσικού αερίου της Κίνας. Μεγάλο µέρος του πετρελαίου και του φυσικού αερίου της Κίνας πρέπει να εισαχθεί από τον Περσικό Κόλπο µέσω των στενών της Malacca δηµιουργώντας στην Κίνα µεγάλη τρωτότητα από τις ΗΠΑ. Οπότε εκµεταλλεύεται την αδυναµία της Ρωσίας που δεν µπορεί πλέον να πουλάει στην Ευρώπη και αυξάνει τις αγορές από την Ρωσία αγοράζοντας πολύ φθηνά, για να µειώσει τον κίνδυνο από τα στενά της Malacca. Οι εξαγωγές όµως της Ρωσίας ολοένα και εξαρτούνται περισσότερο από την Κίνα, η οποία Κίνα έχει 6 φορές µεγαλύτερο ΑΕΠ από την Ρωσία.
Η Ρωσία και η Κίνα αισθάνονται µπλοκαρισµένοι στους ευρύτερους γεωπολιτικούς στόχους τους από τις Ηνωµένες Πολιτείες και τους σύµµαχους των ΗΠΑ. Η ανάγκη τους αναγκάζει προς το παρόν να συµµαχήσουν. Η Ρωσία ήδη έχει αυξήσει τα επιτόκια στο 16% για να αντιµετωπίσει τον πληθωρισµό. Με τέτοιο επιτόκιο και την αιµορραγία κεφαλαίων και εργατών στον πόλεµο µε την Ουκρανία είναι δύσκολο να βρει κεφάλαια για να αξιοποιήσει τους φυσικούς πόρους της Άπω Ανατολής. Θα χρειαστούν τα κινεζικά κεφάλαια και οι κινέζοι εργάτες που περιµένουν υποµονετικά πολλά χρόνια για αυτήν την ευκαιρία. Τότε οι φόβοι των Ρώσων για την εκτόπιση τους ή την µετατόπιση τους από την περιοχή που θα µπορούσε να κυριαρχειθεί δηµογραφικά από τον αριθµητικά ανώτερο κινέζικο λαό, θα είναι βάσιµοι.
Αυτή τη στιγµή η Κίνα στηρίζει το καθεστώς του Πούτιν καθώς της εξασφαλίζει τα παρακάτω:
Α) Αποσπά την προσοχή των Ηνωµένων Πολιτειών µακριά από τον Ινδο-Ειρηνικό κάνοντας ένα µεγάλο πόλεµο στην Ευρώπη,
Β) ∆ίνει στην Κίνα ελεύθερη οικονοµική είσοδο στην Κεντρική Ασία στις πρώην σοβιετικές χώρες και
Γ) Εξάγει στην Κίνα σε πάρα πολύ µειωµένες τιµές πετρελαίο και φυσικό αερίο το οποίο η Ρωσία δεν µπορεί να πωλήσει σε άλλες χώρες.
∆) Κατασκευάζουν ακόµη περισσότερους αγωγούς φυσικού αερίου προς στην Κίνα για να αυξήσει περαιτέρω τις ροές και έτσι βυθίζετε περισσότερο στην εξάρτηση του από την Κίνα.
¨Όσο περισσότερο η Ρωσία πρέπει να βασίζεται στην Κίνα για να παρέχει κεφάλαιο και εργασία για την ανάπτυξη των πόρων στην Άπω Ανατολή που θα εξαχθούν κυρίως στην Κίνα, τόσο περισσότερη η Ρωσία θα αποµακρύνεται από την Ευρώπη και θα βασίζεται στα κεφάλαια της Κίνας για να διατηρήσει την κυβέρνησή της σε λειτουργία.
Είναι πολύ πιθανό στο µέλλον η Κίνα να βρεθεί σε µια θέση όπου θα είναι ο κυρίαρχος εταίρος σε µια συµµαχία µε µια απελπισµένη και εξασθενηµένη Ρωσία, όπου το Πεκίνο ασκεί τεράστια επιρροή ως µεγαλύτερος πελάτης της Ρωσίας.
Εάν οι Ρώσοι αποφασίσουν ποτέ να αντισταθούν στην Κίνα, σταµατώντας ή να επιβραδύνωντας τις παραδόσεις ενέργειας και υδάτινων πόρων στην Κίνα ή αύξησουν τις τιµές τους, όπως έκαναν στην Ευρώπη, µπορεί να βρεθούν στο έλεος µιας εκδικητικής Κίνας που ξαφνικά θα αποφασίσει να επικαλεστεί τις ιστορικές αξιώσεις της να ανακαταλάβει την εξωτερική Μαντζουρία που έχασε πριν 1,5 αιώνα µε εκβιαστικό τρόπο από τους Ρώσους.
Όσο περνάει ο καιρός η Ρωσία θα αλυσοδένεται οικονοµικά, γεωοικονοµικά και γεωπολιτικά από την Κίνα. Το αµφίδροµο εµπόριο µε την Κίνα έφτασε στο ρεκόρ των 240 δισεκατοµµυρίων δολαρίων το 2023, αυξηµένο κατά 64% από το 2021. Στο Βλαδιβοστόκ, που σηµαίνει «Κυβερνήστε την Ανατολή», (Η Κίνα συνεχίζει να αναφέρεται στην πόλη µε το κινέζικο όνοµα της Haishenwai) µόνο η Κίνα αντιπροσώπευε τα τρία τέταρτα των εισαγωγών µέσω του λιµανιού.
Η Ρωσία δεν µπορεί να χάσει στο πόλεµο µε την Ουκρανία. Μια Ρωσία µε αποδυναµωµένη γεωπολιτική θέση, µε έναν στρατό ντροπιασµένο από έναν καταστροφικά αποτυχηµένο πόλεµο, µε µια δηµογραφική παρακµή που δεν µπορούν να αντιστρέψουν και µια οικονοµία που βασίζεται πλήρως στην πώληση φυσικών πόρων προς στην Κίνα, καθιστά αδύναµη την Ρωσία να αντιδράσει σε µια επιθετική και επεκτατική Κίνα που θα διεκδικήσει τις εδαφικές ιστορικές αξιώσεις για την εξωτερική Μαντζουρία. Η τρέχουσα συνεργασία Ρωσίας και Κίνας είναι µια πολύ µεγάλη εκτροπή από την ιστορία.
*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι oικονοµολόγος, αναπληρωτής καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης ∆εδοµένων και Πρόβλεψης
