Μετάφραση: Ερρίκος Μπελιές
Εκδόσεις: ΟΔΥΣΣΕΑΣ
Της Marianne Irene McDonald η οποία είναι και από τις σημαντικότερες Ελληνίστριες του κόσμου. Σπούδασε στα πανεπιστήμια του Σικάγου και της Καλιφόρνιας και διδάσκει Ελληνικά, Λατινικά και Αρχαία τραγωδία, με ειδίκευση στον Όμηρο, τον Ευρυπίδη, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και τον Βιργίλιο.
Έχει δημοσιεύσει πολλά φιλολογικά άρθρα και μελέτες στην Αμερική και την Ευρώπη και έχει δώσει πολλές διαλέξεις σε θέματα Ελληνικής Φιλολογίας.
Κυριότερα έργα της είναι: Οι Όροι της Ευτυχίας στον Ευριπίδη και το Ευρετήριο Λέξεων στον Ευριπίδη (18 τόμοι).
Eτοιμάζει για έκδοση το: From Parnassus to High Rise: Ancient Greek Drama in Modern Settings.
Στα Ελληνικά έχει εκδοθεί το 1989 από την Εστία του βιβλίο της Ο Ευρυπίδης στον κινηματογράφο.
Το 1972 ίδρυσε και χρηματοδότησε αρχικά το «Θησαυρό της Ελληνικής Γλώσσης», στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, για την ηλεκτρονική καταγραφή όλων των υπαρχόντων κειμένων της Ελληνικής γλώσσας από τον Όμηρο ως τις μέρες μας.
Η δρ McDonald ενισχύει πολλά φιλανθρωπικά και επιστημονικά έργα και είναι μέλος σε πολλά ιδρύματα: Πρόεδρος του Ιδρύματος της Ελληνικής Γλώσσης, Πρόεδρος της Εταιρείας Διατήρησης της Ελληνικής Κληρονομιάς και Πρόεδρος του Συμβουλίου του Ελληνικού Ινστιτούτου στο Καίμπριτζ της Μασαχουσέτης.
Για το επιστημονικό και φιλανθρωπικό έργο της έχει τιμηθεί πολλές φορές με χρυσά και αργυρά μετάλλια και τιμητικά διπλώματα. Γνωρίζει αρχαία και νέα Ελληνικά, Λατινικά, Γαλλικά, Γερμανικά και Γιαπωνέζικα.
Μια μεγάλη προσφορά στην Ελλάδα της Μεγάλης Ελληνίστριας Μαριάννα Μαγκντόναλαντ μας χάρισε τον παγκοσμίως γνωστό ΘΗΣΑΥΡΟ της Ελληνικής Γλώσσας. Στην εισαγωγή της σπουδαίας διατριβής της (346 σελίδες) με τον τίτλο:
Οι ΟΡΟΙ της ΕΥΤΥΧΙΑΣ στον Ευριπίδη ερευνά τη χρήση από τον Ευριπίδη των ΟΡΩΝ της ΕΥΤΥΧΙΑΣ που είναι οι ακόλουθοι:
ΕΥΔΑΙΜΩΝ, ευτυχής
Μάκαρ και ΟΛΒΙΟΣ
Με την έρευνα, περαιτέρω του Ευρυπίδη να είναι πολύτιμη γιατί συμπεριλαμβάνει όλες τις μορφές που τις χρησιμοποίησε αυτός (ο Μεγάλος τραγωδός) και τους αντίθετους όρους τους .
ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΗ ΑΞΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΜΕΤΑΞΥ ΠΛΟΥΣΙΟΥ ΚΑΙ ΦΤΩΧΟΥ
Σύντομη έρευνα των τεσσάρων όρων που προαναφέραμε ΠΡΟ του Ευρυπίδη
α) Λεπτομερής εξέλιξη των όρων αυτών μέσα στα έργα του Ευρυπίδη αλλά για να ορισθεί μέσα στο κάθε κείμενο η νοηματική εξέλιξη των ΟΡΩΝ της ευτυχίας και να δειχτεί η διαφορά του Ευριπίδη από τους προγενέστερους του τόσο στη χρήση των όρων που ερευνώνται οι όροι, όσο και στη γενική αντίληψη του για την ΕΥΤΥΧΙΑ…
Για να διαπιστώνεται ότι ο Ευρυπίδης εκφράζει μια νέα αντιπαράθεση αξιών, όπου σε σχέση με το παραδοσιακό ΕΥΤΥΧΗΣ (ο ευγενής) που φθονεί την ΕΥΤΥΧΙΑ του δούλου του.
Με τις εξωτερικές μορφές, όπως ο πλούτος να έρχονται σε αντίθεση με τις εσωτερικές, όπως είναι η εσωγενής γαλήνη.
Ο ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ Ή ΠΛΟΥΤΟΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑΣ
Όμως εδώ τίθεται το ερώτημα (γράφει η McDonald) «εάν κάποιος μπορεί να γίνει ευτυχής από εξωτερικές πηγές».
Στο πρώτο κεφάλαιο: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΟΥΣ ΟΡΟΥΣ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ. Η Μαριάννα-Ειρήνη McDonald αναφέρεται στην Ομηρική Ελλάδα, όπου αναφέρει ότι: «όπου υπάρχει υλικό κέρδος υπάρχει και ευτυχία, ειδικά σε μια κοινωνία που δεν γνώριζε ακόμα την «εσωτερική» ευτυχία ή ευδαιμονία.
Στην Ομηρική Ελλάδα ο ευτυχισμένος άνθρωπος, είναι ΟΛΒΙΟΣ, δηλαδή: έχει άφθονα υλικά αγαθά, αντίθετα από τους ΟΛΒΙΟΥΣ, στους Ομηρικούς ύμνους. Γιατί οι θεοί και μόνον χαρακτηρίζονται «ΜΑΚΑΡΕΣ» αλλά, υπάρχουν και δύο χρήσεις του ΟΡΟΥ ΟΛΒΙΟΣ, όπου κάποιος γίνεται ΟΛΒΙΟΣ λόγω θεϊκής εύνοιας.
ΚΑΝΕΝΑΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΟΣ ΓΙΑΤΙ ΟΛΟΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΕΙΝΑΙ ΠΟΝΗΡΟΙ
Στην αναφορά της στον Θέογνη η M.D. (στη σελ. 17) γράφει, πως ο Θεογνης υποστηρίζει ότι: «Ο ένας άνθρωπος έχει αυτό το κακό, ο άλλος εκείνο και κανένας απ’ αυτούς που βλέπει ο ήλιος δεν είναι πραγματικά ΟΛΒΙΟΣ. Δηλαδή, δεν είναι κανείς ευτυχισμένος κι αυτό γιατί κάποιο κακό θα συμβεί». Λέγοντας η M.D. ότι αυτά τα λόγια θυμίζουν εκείνα του Σόλωνα, που είπε πως κανένας δεν είναι ευτυχισμένος, ΜΑΚΑΡ, γιατί όλοι οι άνθρωποι είναι ΠΟΝΗΡΟΙ.
Όμως οι προσωκρατικοί (Θαλής, Πυθαγόρας, Εμπεδοκλής και Δημόκριτος), όπως αναφέρει η M.D. ότι: Δεν είναι εύκολο να καθορίσουμε πότε ένας από τους όρους της ευτυχίας χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά με την έννοια της εσωτερικής ευτυχίας. Όμως, λέγεται ότι ο Θαλής περιέγραψε τον άνθρωπο που είναι ΕΥΔΑΙΜΩΝ, ως εξής: «Ότι ένα μέρος της Ευτυχίας είναι να είναι ο άνθρωπος υγιής στο σώμα και εύπορος στην ψυχή, στην δε φύση ευπαίδευτος».
ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ Η ΗΘΙΚΗ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΤΥΧΙΑ
Στη σελ. 33 η Μαριάννα αναφέρεται κυρίως σε όλους τους τραγικούς που μνημονεύεται η κοινωνική τάξη και η σωστή ηθική συμπεριφορά ως στοιχεία καθοριστικά για την ευτυχία. Αλλά, στον Ευρυπίδη τα πράγματα θ’ αλλάξουν. Γιατί αυτός ς θεωρεί ότι η ηθική είναι το σημαντικότερο στοιχείο για την ευτυχία, απ’ ότι είναι η κοινωνική τάξη.
Σε μερικές μάλιστα περιπτώσεις η ΗΘΙΚΗ καθορίζει την κοινωνική Τάξη. Όπου ένας ονομάζεται ευγενής ακόμα κι αν είναι δούλος.
Στη συνέχεια του σπουδαίου αυτού βιβλίου από το κεφάλαιο 2 έως το κεφάλαιο 18 η Marianne McDonald αναφέρει πως το θέμα της ευτυχίας εκλαμβάνεται στην Αλκιστη, στη Μήδεια, στους Ηρακλείδες, στον Ιπόλλυτο ως την Ιφιγένεια εν Αυλίδι….
H ΣΩΚΡΑΤΙΚΗ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ ΣΤΗ ΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΑΛΟΥ
Ακόμα η McDonald αναφέρεται στη διαφορά των όρων ευδαίμων που διαφέρει από το Σωκρατική χρήση, γιατί: το ευδαίμων το χρησιμοποιούσαν μόνο φιλόσοφοι για να περιγράψουν την εσωτερική ευτυχία…
Αλλά, ο Ευριπίδης τονίζει τα συναισθήματα και ιδιαιτέρως εκείνα που δημιουργούνται από τις διαπροσωπικές σχέσεις, ενώ ο Σωκράτης ανάγει την ευδαιμονία στη γνώση του καλού… Όμως η ευδαιμονία του Ευριπίδη βασίζεται, κυρίως στην πνευματικότητα, για χάρη της συναισθηματικής έκστασης, όπου, σε μερικές περιπτώσεις, οι ήρωες του Ευρυπίδη γνωρίζουν το καλό, επιλέγουν όμως το κακό για να ικανοποιήσουν τις συναισθηματικές τους ανάγκες.
Με την ευδαιμονία στα πρώτα έργα του Ευρυπίδη να συμβαινει συχνά σε άτομα που την αξίζουν.
ΟΙ ΟΡΟΙ ΕΥΔΑΙΜΩΝ ΚΑΙ ΕΥΤΥΧΙΑ ΕΙΝΑΙ ΦΟΡΤΙΣΜΕΝΟΙ ΑΠΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ
Όμως και οι δύο χρήσεις ευδαιμονίας και ευτυχίας απαντώνται πιο πολύ στα πρώτα και όχι στα τελευταία έργα του Ευρυπίδη.
Με το γεγονός ότι στον Ευρυπίδη οι όροι μάκαρ και ευδαίμων είναι περισσότερο φορτισμένοι συναισθηματικά, με εσωτερική ευτυχία.
Όμως η ευτυχία γίνεται όλο και πιο δυσπρόσιτη με τους ήρωές του και βασίζεται σε αστάθμητους παράγοντες γιατί οι παραδοσιακές αξίες καταρρέουν και ο άνθρωπος δεν μπορεί να βασίζεται πλέον στους αρχαίους θεούς, του δωδεκάθεου, επίσης όμως δεν μπορεί να βασίζεται στην ευτυχία του Ευρυπίδη, γιατί ο κόσμος του κυβερνάται και από παρορμήσεις.
Αλλά, οι ήρωες του Ευρυπίδη είναι πιο ευτυχισμένοι όταν δεν χρειάζεται να πάρουν αποφάσεις, γιατί είναι σε καλύτερη κατάσταση αν βρουν κάποια μορφή καταφυγής στον Διόνυσο, στην ποίηση, στην φιλοσοφία και στην τέχνη.
ΕΥΤΥΧΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΔΙΟ ΑΝΘΡΩΠΟ Ή ΑΠΟ ΠΑΡΑΛΟΓΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ
Με την ευτυχία τελικά, να καθορίζεται είτε από τον ίδιο τον άνθρωπο, είτε από παράλογες δυνάμεις για να μην έχουν εμπιστοσύνη στις αποφάσεις τους για να είναι ΔΥΣΤΥΧΙΣΜΕΝΟΙ (π.χ. ο Αγαμέμνονας και προηγουμένως ο ΟΡΕΣΤΗΣ).
Προς το τέλος του σημερινού κειμένου αναφέρω από τη σελίδα 19 της εισαγωγής στο έργο «ΟΙ ΟΡΟΙ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ» στον Ευρυπίδη, που η McDonald γράφει: «Κάποιος είναι ευλογημένος, ευνοημένος από τη θεούς αν περνάει χωρίς να γνωρίσει το κακό, χωρίς ν’αντιμετωπίσει εχθρούς και χωρίς να δοκιμάσει τους φίλους του, με την ευτυχία να σημαίνει αποφυγή του κακού…..».
Ενώ στην αρχαία εποχή το κακό απόφευγε τον εσωτερικό πλούτο του ανθρώπου, όμως σήμερα η σύγχρονη εποχή έχει ποικιλόμορφα πολλαπλάσια το ΚΑΚΟ ως παγκόσμιο διαχρονικό ΠΑΘΟΣ…
Με τη Marianne McDonald να έχει αποδείξει σε όλες τις σελίδες του θησαυρού της ελληνικής γλώσσας τις αναλύσεις της για τους όρους της ευτυχίας στον Ευρυπίδη και για τον Ευρυπίδη – για την ευτυχία και τη Δυστυχία και στους άλλους έλληνες τραγωδούς, που σε πολλά κείμενα τους και ιδιαίτερα τα κείμενα του Ευρυπίδη αναφέρονται στην Ελληνική Μακεδονική γλώσσα, μάλιστα ο Ευριπίδης στις μέρες του πολλές φορές πήγε στα παλάτια των μακεδόνων βασιλέων.
Προσωπικά ζώντας για αρκετό καιρό τη Μεγάλη προσπάθεια της Marianne McDonald για την πραγματοποίηση του θησαυρού της ελληνικής γλώσσας, τόσο για αυτόν θησαυρό, όσο και για το σπουδαίο έργο ΟΙ ΟΡΟΙ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ στον ΕΥΡΥΠΙΔΗ, μέσα στον σημερινό κόσμο της ολοκληρωτικής Παγκόσμιας τραγικότητας, εκφράζω τον θαυμασμό και την ευγνωμοσύνη στην διεθνούς κύρους αναγνωρισμένη Marianne McDonald για την τόσο μεγάλη προσφορά τη στην Ελλάδα για τη γλώσσα μας και τον πολιτισμό μας που εδώ και χρόνια σκοτεινές δυνάμεις τους καταλύσουν με σχηματισμούς, ανασχηματισμούς και προσχηματισμούς για μια χαμένη ευτυχία.
