Η διδασκαλία επιχειρεί να αναπτύξει γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις, αλλά και κριτική σκέψη στους σπουδαστές, με τη βοήθεια ενεργητικών μέσων και δραστηριοτήτων.
Αποτέλεσμα της διδασκαλίας είναι η Μάθηση, που σημαίνει ανακάλυψη, δημιουργία και αφομοίωση της γνώσης, η οποία προϋποθέτει την ύπαρξη μαθητών που επιθυμούν να μάθουν, διδακτικής ύλης, διδακτικών δράσεων και θετικών αποτελεσμάτων.
Η μάθηση εμπεριέχει και τη γνώση μεθόδων και πρακτικών με τις οποίες η γνώση μπορεί να ανακαλείται στη μνήμη εύκολα αλλά και να διευρύνεται θεματικά σε νέους γνωστικούς ορίζοντες.
Η μάθηση εστιάζει στον τομέα των γνώσεων και των εννοιών, αλλά και στον συναισθηματικό τους τομέα και στον ψυχοκινητικό (χειρονακτικό) τομέα των δεξιοτήτων, ο οποίος προσεγγίζεται με την εφαρμοσμένη πράξη.
Η διδασκαλία μπορεί να επιτευχθεί:
• Εξατομικευμένα, με τη χρήση εργαστηριακών μέσων, βιβλιοθήκης, μελετών και άλλων πηγών πληροφόρησης.
• Συλλογικά, με μεθοδική οργάνωση ομάδων εργασίας μαθητών και ανάθεση, σ’αυτούς υπεύθυνων ρόλων.
• Προγραμματισμένα, με το χωρισμό της διδακτέας ύλης σε ενότητες και έλεγχο της επίδοσης των μαθητών, μέσω εντύπων, φύλλων αξιολόγησης, καθώς και μηχανικών – ψηφιακών μέσων.
Οι μέθοδοι διδασκαλίας (πρέπει να) είναι για τις Φυσικές Επιστήμες (Φ.Ε.), ενεργητικές, συμμετοχικές, συνεργατικές, πειραματικές, ανακαλυπτικές, βιωματ-ικές και διαλεκτικές, αναζητώντας αιτιώδεις σχέσεις, με λογικές επαγωγικές διαδικασίες (από το μέρον στο όλον), αλλά και παραγωγικές διαδικασίες (από το γενικό στο μερικό).
Μέσα διδασκαλίας των Φ.Ε. είναι:
– Γραφικές απεικονίσεις (πίνακες – εικόνες – σχέδια – διαγράμματα).
– Μηχανικές απεικονίσεις (προπλάσματα – ομοιώματα).
– Προβαλλόμενες εικόνες (διαφάνειες – slides – ταινίες – videoταινίες – Power Point).
– Υπολογιστές και νέες τεχνολογίες.
– Πειραματικές προσεγγίσεις (μέτρησης, επίδειξης, απόδειξης, ανακάλυψης, επιβεβαίωσης).
– Φύλλα εργασίας που περιέχουν στόχους – υλικά – μεθόδους – αξιολογητική διαδικασία και βιβλιογραφικές πηγές.
– Πηγές πληροφόρησης: Βιβλία – μελέτες – περιοδικά – εφημερίδες – Διαδίκτυο.
Στις δραστικές αυτές μεθοδολογίες των Φ.Ε., η παρατήρηση, ο στοχασμός, ο πειραματισμός και ο προβληματισμός, πάντα, σε διαλεκτική αλληλοσυσχέτιση με το “λόγο”, αποτελούν συμμετοχικές δράσεις, με τις οποίες οι μαθητές κάνουν αναγνωρίσεις, μετρήσεις, συγκρίσεις, αναλύσεις, υποθέσεις, αιτιολογήσεις, τεκμηριώσεις και αξιολογήσεις για να οδηγηθούν σε συμπεράσματα, γενικεύσεις και εφαρμογές.
Συγκεκριμένα, με τις μεθόδους αυτές, οι μαθητές δραστηριοποιούνται κάνοντας:
• αναγνωρίσεις (υλικών) – παρατηρήσεις (φαινομένων) – συγκρίσεις, συσχε-τίσεις και μετρήσεις (μεγεθών) – αναλύσεις (σχέσεων), και στη συνέχεια, υποθέσεις, αιτιολογήσεις, επιβεβαιώσεις, αξιολογήσεις, εφαρμογές, επεκτάσεις και γενικεύσεις (σκέψου, προς τούτο, τη διδασκαλία του νόμου του Ohm σε τμήμα αγωγού).
• Με τις έμπρακτες αυτές διαδικασίες, οι έννοιες, τα φαινόμενα, τα γεγονότα και τα δρώμενα στις Φ.Ε. γίνονται πληρέστερα, σαφέστερα, κατανοητότερα και πρσφορότερα για τη σκέψη και συνείδηση των μαθητών.
Έτσι, οι μαθητές, κατά τις μεθοδολογίες αυτές, πρώτα παρατηρούν, μετά σκέφτονται, ύστερα υποθέτουν και πειραματίζονται (για να επιβεβαιώσουν ή να απορρίψουν τις υποθέσεις τους), για να φτάσουν σε συμπεράσματα, γενικεύσεις και προτάσεις.
Συνεπώς μια ανακαλυπτική-διερευνητική σχολική τάξη είναι μία τάξη αναζήτησης, πειραματισμού, έρευνας, αμφισβήτησης και συν-ευθύνης, αλλά και μία τάξη εργασίας, τεκμηρίωσης, επιβεβαίωσης ή και απόρριψης ιδεών, υποθέσεων και απόψεων.
Όσον αφορά τους ρόλους του καθηγητή Φ.Ε. σε μια τέτοια συμμετοχική-πειραματική και διερευνητική-βιωματική σχολική τάξη, αυτός είναι καθοδηγητής, συνεργάτης, εμψυχωτής και διευκολυντής του μαθητή, που συνεχώς προσφέρει περισσότερο και εγκυρότερο πληροφοριακό υλικό, χρήση των πειραματικών αναλύσεων και εφαρμογών και υπόδειξη πολλαπλών πηγών πληροφόρησης, ενεργοποιώντας έτσι -με νέα ερεθίσματα, ιδέες και απόψεις- τις νοητικές, ψυχοκινητικές και εκφραστικές ικανότητες των μαθητών του, καθώς και την ερευνητική κριτική τους σκέψη.
Συμπερασματικά, ο Καθηγητής Φυσικών:
• Προσφέρει έγκυρο πληροφοριακό και πειραματικό υλικό.
• Στηρίζει – διαλεκτικά- απορίες, αμφιβολίες και εναλλακτικές (διαφορετικές) απόψεις, που μπορούν να οδηγήσουν σε νέες διερευνήσεις.
• Ενισχύει την “αποκλίνουσα” στοχαστική σκέψη, την κριτική στάση, την ερευνητική προσέγγιση και τη δημιουργική μάθηση.
• Αλλά και εστιάζει την προσοχή και σκέψη των μαθητών στους στόχους της διδακτικής ενότητας.
* Επίτιμος Σχολικός Σύμβουλος Φυσικών Αθήνας – Συγγραφέας
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
1. Αθανασάκης Α., Παιδαγωγικές Κατευθύνσεις Φυσικών Επιστημών, ΣΑΒΒΑΛΑΣ, Αθήνα 1995.
2. Αθανασάκης Α., Διαδικασίες μάθησης φυσικών επιστημών μέσα και έξω από το σχολείο, ΧΡ. ΔΑΡΔΑΝΟΣ, Αθήνα 2008.
3. Arons A., Οδηγός Διδασκαλίας της Φυσικής, ΤΡΟΧΑΛΙΑ, Αθήνα 1992.
4. Hewitt G.P., Οι έννοιες της φυσικής, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ, Ηράκλειο 1982.
5. Osborne R., Freyberg P., Learning in Science, HEINEMANN, London 1996.
6. Westfall R., Η συγκρότηση της σύγχρονης Επιστήμης, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ, Ηράκλειο 1993.
7. Unesco, New Unesco Sourcebook for Science teaching, UNESCO, Paris 2006.
8. Unesco, Place of Science and Technology in school curricula, Paris, 2006.
