» Μια συζήτηση µε τον Μάνο Σαριδάκη µε αφορµή την επίσκεψή του στα Χανιάκαι την οµιλία του στο Μεγάλο Αρσενάλι.
«Πάνω από δυόµισι χιλιάδες χρόνια από τότε που στις ακτές της Ιωνίας ξεκίνησε η συστηµατική και οργανωµένη µελέτη του κόσµου γύρω µας, είµαστε σε πολύ καλό δρόµο. Έχουµε µια συνεκτική και λεπτοµερή εικόνα για την Ιστορία του παρατηρήσιµου Σύµπαντος. Ας την ακούσουµε λοιπόν»…
Κάπως έτσι µας εισάγει στο θέµα του το εξαιρετικό βιβλίο του Μάνου Σαριδάκη, «Το Σύµπαν», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Παπαδόπουλος» στη σειρά «Μικρές Εισαγωγές».
Ο Μάνος Σαριδάκης είναι διδάκτορας Πυρηνικής Φυσικής του ΕΚΠΑ και κύριος ερευνητής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Έχει εργαστεί ως µεταδιδακτορικός ερευνητής, Επίκουρος Καθηγητής και Επισκέπτης Καθηγητής στο ΕΜΠ, στη Γαλλία (Saclay και IAP), στις ΗΠΑ (Baylor U.), στη Χιλή (PUCV) και στη Λ∆ Κίνας (Tsing Hua και USTC). Έχει δηµοσιεύσει περισσότερες από 280 ερευνητικές εργασίες σε διεθνή περιοδικά, έχει συγγράψει 5 βιβλία και βρίσκεται στις ανώτατες θέσεις της διεθνούς κατάταξης του Πανεπιστηµίου του Stanford µε το 1% των πιο επιδραστικών επιστηµόνων παγκοσµίως.
Με το βιβλίο του για το σύµπαν, απαντάει µε έναν εύληπτο και συνοπτικό τρόπο στα ερωτήµατα που µπορεί να έχει ο καθένας, µέσα σε 120 σελίδες, απευθυνόµενος στο ειδικό επιστηµονικό, αλλά και το ευρύ κοινό.
Μετά την εκδήλωση είχα την τιµή και τη χαρά να συζητήσω µαζί του στα πλαίσια της πατροπαράδοτης φιλοξενίας, και να αποκοµίσω χρήσιµες πληροφορίες που µου έλυσαν πολλές απορίες και θεωρώ ότι είναι σκόπιµο να τις µοιραστώ µαζί σας. Επίσης να αναφέρω ότι µου πρόσφερε δύο αντίγραφα του βιβλίου του για να διατεθούν στην ∆ηµοτική Βιβλιοθήκη Χανίων.
• Τι σας ώθησε στη συγγραφή αυτού του βιβλίου για το Σύµπαν και τι θα συναντήσει ο αναγνώστης στις σελίδες του;
Το βασικό µου κίνητρο πηγάζει από τη θέση ότι τα αποτελέσµατα της επιστηµονικής έρευνας πρέπει να γίνονται κτήµα ολόκληρης της κοινωνίας. ∆εν έχει κανένα νόηµα εµείς οι ειδικοί να τα λέµε µεταξύ µας σε κλειστούς κύκλους και να βαυκαλιζόµαστε, αν η γνώση δεν περνάει σε όλους τους πολίτες.
Το δεύτερο σηµείο που µε κινητοποίησε είναι η αντίληψη ότι η εκλαΐκευση της επιστήµης πρέπει να γίνεται από τους ίδιους τους ειδικούς επιστήµονες, από αυτούς δηλαδή που παράγουν τη νέα γνώση. ∆εν πρέπει να «αναθέσουµε» αυτό το τόσο σηµαντικό έργο σε δηµοσιογράφους, influencers, πανελίστες κ.λπ., δηλαδή από ανθρώπους µη ειδικούς, που µπορεί να έχουν µεν τις επικοινωνιακές ικανότητες, αλλά δεν γνωρίζουν σε βάθος το αντικείµενο, µε αποτέλεσµα να κάνουν διαρκώς λάθη και να προκαλούν σύγχυση στο κοινό.
Το τρίτο κίνητρό µου, επί του συγκεκριµένου θέµατος πλέον, είναι ότι ενώ οι εξελίξεις στην αστροφυσική και την κοσµολογία τις τελευταίες δύο δεκαετίες είναι εξαιρετικά ραγδαίες, τα εκλαϊκευτικά βιβλία που κυκλοφορούν στα Ελληνικά έχουν µείνει λίγο πίσω. Αυτό που προσπάθησα να κάνω στο βιβλίο είναι ένα καλό και συνολικό «update» στη γνώση µας για το Σύµπαν.
Η γνώση είναι δύναµη και ένας µορφωµένος πολίτης σκέφτεται καλύτερα σε όλες τις πτυχές του κοινωνικού γίγνεσθαι
Ο αναγνώστης, λοιπόν, θα αρχίσει ένα ταξίδι από το «σπίτι µας», τη Γη µας, και ζουµάροντας προς τα έξω θα αρχίσει να βλέπει τη µεγάλη εικόνα, υπό το φως των νέων εξελίξεων. Θα γνωρίσει τους πλανήτες, τον Ηλιο, αλλά και τους µικρότερους παίχτες όπως οι αστεροειδείς (τα πολύτιµα µέταλλα των οποίων, µε αξία πολλές φορές πάνω από το παγκόσµιο ΑΕΠ, θα αποτελέσουν πεδίο ανταγωνισµού στο κοντινό µέλλον, πολύ πιο κοντινό από ό,τι φαντάζεστε). Θα δει πώς γεννιούνται, ζουν και πεθαίνουν τα αστέρια, πώς σχηµατίζουν οµάδες, τι είναι ο Γαλαξίας και πώς χιλιάδες γαλαξίες φτιάχνουν µε τη σειρά τους τεράστια σµήνη. Θα γνωρίσει τον «σκηνοθέτη της εξέλιξης του Σύµπαντος», που δεν είναι άλλος από τη θεωρία της βαρύτητας (από τον Αριστοτέλη έως τον Γαλιλαίο και από εκεί στον Νεύτωνα και τον Αϊνστάιν). Θα περιηγηθεί στην εποχή της σκοτεινής ύλης και της σκοτεινής Ενέργειας, και θα ξεκαθαρίσει τι συµβαίνει επιτέλους µε αυτή τη Μεγάλη Εκρηξη και την Ιστορία της ίδιας της αυθύπαρκτης ύλης. Τέλος, φτάνοντας µέχρι τις εξελίξεις των τελευταίων χρόνων, θα γνωρίσει τις µαύρες τρύπες, τα βαρυτικά κύµατα, τα πάλσαρ, τα κβάζαρ, τους διπλούς αστέρες και τις προόδους στην ανακάλυψη εξωπλανητών παρόµοιων µε τη Γη.
• Στον πρόλογο του βιβλίου σηµειώνετε ότι «µέσω συστηµατικών παρατηρήσεων, προσεκτικά σχεδιασµένων πειραµάτων και ορθολογικών συλλογισµών έχουµε κατορθώσει να αποκτήσουµε µια εξαιρετικά λεπτοµερή γνώση για το Σύµπαν». Προφανώς αναφέρεστε στην επιστήµη. Ωστόσο κατά πόσο πιστεύετε ότι αυτή η γνώση φτάνει στον κόσµο; Τι γνωρίζει ο µέσος πολίτης για το Σύµπαν;
Αυτό που πρέπει να καταλάβουµε είναι ότι επιστήµη δεν είναι απλά η συλλογή γνώσης, αλλά η συστηµατική διερεύνηση του κόσµου µέσω παρατήρησης, πειράµατος και ορθολογικών συλλογισµών, µε σκοπό την ανάδειξη των νοµοτελειών που τον διέπουν. Γιατί η αντικειµενική πραγµατικότητα, το παρατηρήσιµο Σύµπαν, είναι όντως γνώσιµα. Όπως έλεγε και ο Αϊνστάιν «το πιο ακατανόητο µε το Σύµπαν είναι ότι είναι κατανοητό». Φοβάµαι ότι τις τελευταίες δυο-τρεις δεκαετίες ο απλός κόσµος βοµβαρδίζεται από ένα τεράστιο πλήθος πληροφοριών, που όµως παραµένουν ασύνδετες και ασυσχέτιστες, εµποδίζοντάς τον να έχει µια συνολική εικόνα, είτε πρόκειται για τα φυσικά είτε για τα κοινωνικά φαινόµενα. Ειδικά στην αστρονοµία και κοσµολογία, πέρα από την έλλειψη της γενικής εικόνας, λόγω της φύσης του αντικειµένου, υπάρχει και τεράστια παραπληροφόρηση, µεταφυσική, και ψευδοεπιστήµη (ένας στους τέσσερις συµπολίτες µας πιστεύει ότι δεν έχουµε πάει στη Σελήνη, ενώ πάνω από τους µισούς πιστεύουν στα ζώδια).
Γι’ αυτό, λοιπόν, έχει τεράστια σηµασία η επιστηµονική µέθοδος ανάλυσης και διερεύνησης του κόσµου που µας περιβάλλει να περάσει στον απλό πολίτη. Γιατί η γνώση είναι δύναµη και ένας µορφωµένος πολίτης σκέφτεται καλύτερα σε όλες τις πτυχές του κοινωνικού γίγνεσθαι. Αν διαπαιδαγωγηθείς να ερµηνεύσεις ορθολογικά τα φυσικά φαινόµενα, να διαχωρίζεις τις αιτίες από τα αποτελέσµατα, να αναζητάς τις βαθύτερες νοµοτέλειες κ.λπ., αναπόφευκτα θα σκέφτεσαι και θα δρας έτσι παντού. Να θυµίσω εδώ ότι το πρώτο βιβλίο επιστήµης στη γλώσσα µας στη σύγχρονη εποχή, το «Φυσικής Απάνθισµα», γράφτηκε και εκδόθηκε το 1790 από τον Ρήγα Φεραίο, πριν γράψει τα γνωστά επαναστατικά έργα του, ακριβώς για να αναδείξει τη σπουδαιότητα που έχουν η επιστηµονική σκέψη και γνώση σε κάθε απελευθερωτική προσπάθεια.
Ο επιστήµονας υπάρχει, αναπτύσσεται και δρα µέσα στην κοινωνία, όντας τµήµα της
• Ποια ακριβώς είναι η δουλειά σας σήµερα ως κύριου ερευνητή στο Αστεροσκοπείο και ποια πεδία βρίσκονται στα µελλοντικά ερευνητικά σας σχέδια;
Ως κύριος ερευνητής του Ινστιτούτου Αστρονοµίας, Αστροφυσικής, ∆ιαστηµικών Εφαρµογών και Τηλεπισκόπησης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, µαζί µε την Οµάδα µας διεξάγουµε έρευνα πάνω στα αντικείµενα της βαρύτητας, της κοσµολογίας και της αστροφυσικής, προσπαθώντας να κατανοήσουµε τις βασικές νοµοτέλειες που διέπουν το παρατηρήσιµο Σύµπαν ως ολότητα, καθώς και τα συστατικά από τα οποία αποτελείται. Για παράδειγµα, ξέρουµε σήµερα ότι οι συνήθεις µορφές ύλης αποτελούν µόλις το 5% του παρατηρήσιµου Σύµπαντος, µε το υπόλοιπο 95% να είναι άγνωστο (οι λεγόµενες σκοτεινή ύλη και σκοτεινή Ενέργεια) και άρα αντικείµενο ενδελεχούς έρευνας παγκοσµίως. Επιπρόσθετα, παρόλο που η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας έχει επαληθευτεί πολλαπλά, εντούτοις έχουµε λόγους να πιστεύουµε ότι δεν είναι η τελική θεωρία, συνεπώς αναζητούµε γενικεύσεις και τροποποιήσεις στον δρόµο προς µια κβαντική θεωρία της βαρύτητας, που θα συνενώνει τις δύο µεγάλες επιστηµονικές επαναστάσεις του 20ού αιώνα, τη Σχετικότητα και την Κβαντοµηχανική.
Παράλληλα µε τη θεωρητική, θεµελιώδη έρευνα, µέσω των τηλεσκοπίων µας στον Χελµό (το δεύτερο µεγαλύτερο της ηπειρωτικής Ευρώπης) και στο Κρυονέρι, συµµετέχουµε σε µια σειρά από εµβληµατικές δράσεις του Ευρωπαϊκού Οργανισµού ∆ιαστήµατος (ESA) αλλά και της NASA, ειδικά στον τοµέα της µεταφοράς δεδοµένων από το ∆ιάστηµα στη Γη µε λέιζερ (downlink), όπως και στην επεξεργασία αυτών των δεδοµένων µε χρήση µηχανικής µάθησης και τεχνητής νοηµοσύνης. Τέλος, η Οµάδα µας, µαζί µε άλλα ελληνικά πανεπιστήµια, είναι θεσµικό τµήµα του κοµβικού Προγράµµατος LISA των ESA/NASA, που µε τρία διαστηµικά σκάφη θα σχηµατίσει ένα σταθερό τρίγωνο πλευράς δυόµισι εκατοµµυρίων χιλιοµέτρων σε ηλιοκεντρική τροχιά, που µέσω λέιζερ θα ανιχνεύει βαρυτικά κύµατα, ανοίγοντάς µας ένα εντελώς νέο παράθυρο στο Σύµπαν (οι εκτοξεύσεις θα γίνουν το 2037, εποµένως µας περιµένει δουλίτσα µέχρι τότε).
• Ο επιστήµονας πρέπει να µένει στα στενά όρια της επιστήµης του, ή έχει και κοινωνικό ρόλο;
Οι επιστήµονες, όπως όλοι οι άνθρωποι, οφείλουν να παίρνουν θέση για όλα τα κοινωνικά ζητήµατα. Αλλά οι επιστήµονες έχουν αυτό το «χρέος» ακόµα περισσότερο, και γιατί έχουν παραπάνω γνώση από τον µέσο άνθρωπο, συνεπώς έχουν µια ευχέρεια στο να κάνουν ορθολογικούς συλλογισµούς, αλλά και γιατί απέκτησαν αυτήν τη γνώση ακριβώς επειδή είχαν την υποστήριξη του κοινωνικού συνόλου µέσω του δηµόσιου και δωρεάν εκπαιδευτικού συστήµατος. Να θυµηθούµε ότι οι περισσότεροι µεγάλοι επιστήµονες, όπως ο Αϊνστάιν, έπαιρναν θέση για όλα τα µεγάλα κοινωνικά προβλήµατα. Ο επιστήµονας δεν βρίσκεται εκτός κοινωνίας. Υπάρχει, αναπτύσσεται και δρα µέσα στην κοινωνία, όντας τµήµα της. Οπως έλεγε ο µεγάλος φυσικός Σρέντινγκερ «ο επιστήµονας µπαίνοντας στο εργαστήριο δεν µπορεί να αφήσει τις κοινωνικοπολιτικές θέσεις του στον καλόγερο µαζί µε το παλτό του και το καπέλο του». Ειδικά στην εποχή µας, αυτό το χρέος µάς βαραίνει ακόµα περισσότερο.
*Ο Σπύρος ∆αράκης είναι πρώην πρόεδρος µαρτυρικής ΜΑΛΑΘΥΡΟΥ πρώην ∆ήµαρχος Μηθύµνης και µέλος του ∆.Σ του ∆ικτύου Μαρτυρικών πόλεων και χωριών της Ελλάδος περιόδου 40΄- 45΄(ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΑ)
Ο Μάνος Σαριδάκης είναι κύριος ερευνητής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και συγγραφέας του βιβλίου «Το Σύµπαν»
