Οι Ρώσοι αναζητούν στην Αφρική πόρους να χρηµατοδοτήσουν την εισβολή τους στην Ουκρανία, η Αλ Κάιντα και το ισλαµικό κράτος, διεκδικούν τους ίδιους πόρους.
Οι Γάλλοι όπως και οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι που τεµάχισαν την Αφρική κατά τον 15ο αιώνα, ενδιαφέροταν αποκλειστικά για την απόκτηση των πλούσιων φυσικών πόρων της ιδρύοντας τη δική τους αρχή και συντρίβοντας τους τοπικούς πολιτικούς ηγέτες. Στα τέλη του 19ου αιώνα, η σχετικά µικρή Γαλλική Αποικιακή Αυτοκρατορία στην Αφρική που είχε ήδη ιδρυθεί στη σύγχρονη Αλγερία, τη Σενεγάλη και την Γκάµπια, επεκτάθηκε για να καλύψει σχεδόν ολόκληρη τη δυτική Αφρική και τη συντριπτική πλειοψηφία της περιοχής του Σαχέλ (Mali, Burkina Faso, Niger, Chad, Sudan, Guinea) .
Η έλευση των αποίκων αναδιοργάνωσε τις εµπορευµατικές οδούς µε τα καραβάνια των καµήλων, µεταφέροντας τα εµπορικά κέντρα της ξηράς όπως το Τιµπουκτού (Μάλι) στα θαλάσσια λιµάνια. Το Τιµπουκτού ήταν κάποτε µία από τις µεγαλύτερες πόλεις στον κόσµο τον 14ο αιώνα και ήταν ο πυρήνας της αυτοκρατορίας Μάλι, του Mansa Musa, ο οποίος συχνά θεωρείται ως ο πλουσιότερος άνθρωπος που έζησε ποτέ. Τεράστια καραβάνια καµηλών µετάφεραν χρυσό, ελεφαντόδοντο, σκλάβους κλπ., προς τον βορρά και την Ευρώπη και εισήγαγαν είδη πολυτελείας και άλλα αγαθά.
Μετά τον Β’ παγκόσµιο πόλεµο, η γαλλική οικονοµία για να µπορέσει να ανακάµψει χρησιµοποιήσε ένα τεράστιο αποικιακό σχέδιο στην Αφρική για να διατηρήσει το καθεστώς της ως παγκόσµια µεγάλη δύναµη. Το 1945 δηµιούργησε ένα ολοκαίνουργιο νόµισµα για όλες τις αφρικανικές αποικίες της, το αποικιακό φράγκο (CFA), το οποίο επέτρεψε στη Γαλλία να χρηµατοδοτήσει εν µέρει την οικονοµική της ανάκαµψη µετά τον ∆εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο µέσω µιας µάλλον έξυπνης µεταφοράς πλούτου από της Αφρικάνικες αποικίες της στον εαυτό της.
Το 1945 το γαλλικό φράγκο υποτιµήθηκε έναντι του αµερικανικού δολαρίου και το 1948, το αποικιακό φράγκο συνδέθηκε µε το γαλλικό φράγκο σε µια σκόπιµη υπερτιµηµένη ισοτιµία όπου ένα αποικιακό φράγκο αντιστοιχούσε σε 2 γαλλικά φράγκα.
Ουσιαστικά αυτή η διευθέτηση καθιστούσε τα προϊόντα των γαλλικών αποικιών πολύ ακριβά για όλες τις άλλες χώρες εκτός από τη Γαλλία. Η σύνδεση των δύο νοµισµάτων δεν δηµιουργούσε συναλλαγµατικές απώλειες για τη Γαλλία, και επιπλέον το υπερτιµηµένο αποικιακό φράγκο έδινε µεγάλη αγοραστική δύναµη στις αποικίες για να εισάγουν βιοµηχανικά προϊόντα από την Γαλλία.
Η σκόπιµα υπερτιµηµένη ισοτιµία του αποικιακού φράγκου έκανε τα προϊόντα των αποικιών να µην είναι ανταγωνιστικά για τις άλλες χώρες µε αποτέλεσµα να περιορίζουν τις συναλλαγές τους µόνο µε τη Γαλλία και παράλληλα έκανε τα Γαλλικά προϊόντα πολύ φθηνά για τις αποικίες.
∆ηλαδή η Γαλλία εισήγαγε πρώτες ύλες από τις αφρικανικές αποικίες της µε τις χαµηλότερες τιµές της αγοράς και στη συνέχεια πουλούσε πίσω τα τελικά προϊόντα στις υψηλότερες τιµές της αγοράς και µε άµεση µετατρεψιµότητα των αποικιακών φράγκων απευθείας σε γαλλικά φράγκα. Οι γαλλικές εταιρείες µπορούσαν να ανοίξουν ορυχεία και επιχειρήσεις στις αποικίες και να εξορύξουν τους πόρους τους, ενώ έστελναν εύκολα τα κέρδη τους πίσω στην πατρίδα τους στη Γαλλία χωρίς το φόβο των συναλλάγµατικών διακυµάνσεων.
Από τη γαλλική πλευρά, η εγγύηση που παρέχεται στο αποικιακό φράγκο CFA και η διασφάλιση της µετατρεψιµότητάς του, εκλαµβάνεται ως φορέας οικονοµικής σταθερότητας για την περιοχή. Ο συµβολισµός XOF για το αποικιακό φράγκο CFA δυτικής Αφρικής υιοθετήθηκες από τις χώρες: Ακτή ελεφαντοστού, Γουινέα-Μπισάου (µέλος από το 1994), Μάλι (αποχώρησε το 1961, επανήλθε το 1984), Μπενίν, Μπουρκίνα Φάσο, Νίγηρας, Σενεγάλη.
Ο συµβολισµός XAF για το αποικιακό φράγκο CFA κεντρικής Αφρικής που υιοθετήθηκε από τις χώρες: Γκαµπόν, Ισηµερινή Γουινέα, Καµερούν, Κεντροαφρικανική ∆ηµοκρατία, ∆ηµοκρατία του Κονγκό και Τσαντ.
Οι αποικίες όµως άρχισαν να ανεξαρτητοποιούνται µε την κυριότερη αποικία την Αλγερία να ανεξαρτητοποιηθεί το 1962 µετά από αιµατηρές µάχες. Η Γαλλία ακολούθησε διαφορετική πολιτική στις άλλες αποικίας που έβλεπε ότι πρόκειται και αυτές να ανεξαρτητοποιηθούν, προσπαθώντας να κρατήσει τουλάχιστον του νόµισµα και την συναλλαγµατική ισοτιµία.
Η µόνη χώρα η οποία δεν δέχτηκε τη συµφωνία του νοµίσµατος ήταν η Γουινέα το 1958. Οι Γάλλοι αποχωρώντας κατέστρεψαν ή πήραν µαζί τους ότι είχαν δηµιουργήσει στο παρελθόν ως µια µορφή τιµωρίας και για παραδειγµατισµό άλλων χωρών να µην εγκαταλείψουν το νόµισµα. Τότε η Γουινέα στράφηκε στη σοβιετική ένωση για βοήθεια για να εισάγει δικό της νόµισµα.
Οι Γάλλοι ανακάλυψαν µεγάλα αποθεµάτα ουρανίου στον Νίγηρα και το 1971 άρχισαν να εξορύσσουν το ουράνιο για να τροφοδοτήσουν την παραγωγή ενέργειας στη Γαλλία από πυρηνικούς αντιδραστήρες που παράγουν σήµερα περίπου το 65% της γαλλικής ενέργειας. Το Καζακστάν παράγει το 43% της παγκόσµιας παραγωγής ουρανίου και ο Νίγηρας µόνο του 5%.
Για τη Γαλλία όµως λόγω του υπερτιµηµένου αποικιοκρατικού νοµίσµατος, το ουράνιο του Νίγηρα είναι πολύ πιο φθηνότερο. Χωρίς φθηνή ενέργεια δεν µπορούν να επιβιώσουν τα νοικοκυριά ούτε η βιοµηχανία, πολύ δε περισσότερο δεν µπορούν να αναπτυχθούν. Με βάση τα στοιχεία του 2022 η Γαλλία εισήγαγε 37% του ουρανίου από το Καζακστάν. Από τον Νίγηρα εισήγαγε το 20% το οποίο συµβάλει στην παραγωγή του 12 % της Γαλλικής ενέργειας. Παρόλο που το ουράνιο συµβάλλει κατά 40% στις εξαγωγές του Νίγηρα, συµβάλλει µόνο κατά 3% στο ακαθάριστο εθνικό προϊόν του Νίγηρα καθώς πάνω από το 80% των εξαγωγών της το καρπώνεται η Γαλλία µέσω της συναλλαγµατικής ισοτιµίας του αποικιακού νοµίσµατος.
Η Γαλλία ακολούθησε την ίδια µετααποικιακή στρατηγική και στην Γκαµπόν µετά την ανεξαρτησία της το 1960, για την αξιοποίηση των µεγάλων κοιτασµάτων πετρελαίου ωφελούµενη από την συναλλαγµατική ισοτιµία. Το 2023 το φιλογαλλικό καθεστώς ανατράπηκε µε ακόµα µια δικτατορία στην περιοχή.
Ο αρχικός σκοπός του αποικιακού νοµίσµατος έχει µείνει άθικτος παρόλο που αποχώρησαν η Γουινέα, η Μαδαγασκάρη και η Μαυριτανία. Επί πλέον προσχώρησαν στο νόµισµα άλλες χώρες µη αποικίες, όπως η Ισηµερινή Γουινέα, η Γουινέα-Μπισάου και σήµερα χρησιµοποιείτε από 14 χώρες της δυτικής και κεντρικής Αφρικής.
Μετά την έλευση του ευρώ το 1999 το αποικιακό φράγκο «συνδέθηκε» µε το ευρώ (1 € = 6.55957 CFA) και αποτέλεσε µια σταθερότητα του νοµίσµατος των 14 χωρών µε το οποίο απέφυγαν τα ιλιγγιώδη ποσοστά πληθωρισµού που αντιµετωπίζουν οι άλλες γειτονικές χώρες που είχαν δικά τους νοµίσµατα. Όµως οι χώρες αυτές δεν µπορούν να ασκούν δικιά τους νοµισµατική πολιτική καθώς η Γαλλία εξακολουθεί να τυπώνει εξ ολοκλήρου το αποικιακό νόµισµα, οπότε θεωρούν ότι δεν έχουν πετύχει την πλήρη ανεξαρτησία από τη Γαλλία.
Έτσι οι εξαγωγές αυτών των 14 χωρών ήταν φθηνότερες από οπουδήποτε άλλη χώρα, αρχικά για την Γαλλία και στη συνέχεια για την Ευρώπη, χωρίς οι χώρες αυτές να έχουν σηµαντικά κέρδη από τις εξαγωγές τους. ∆εν έχουν τη δυνατότητα να υποτιµήσουν το νόµισµά τους για να προσελκύσουν επενδύσεις που θα εξάγουν φτηνά προϊόντα στην παγκόσµια αγορά. Έχουν όµως τη σταθερότητα του νοµίσµατος και δεν έχουν πληθωρισµό σε αντίθεση µε άλλες χώρες που έχουν µεγάλο ρυθµό ανάπτυξης αλλά και πολύ µεγάλο πληθωρισµό. Οπότε η γαλλική αποικιοκρατία συνεχίστηκε µέχρι τα τελευταία 60 χρόνια λοιπόν κεκαλυµµένη µε τον µανδύα του νοµίσµατος ως µετααποικιοκρατία.
Οι Γάλλοι γνωρίζουν ότι δεν µπορεί να συνεχιστεί αυτή η πολιτική κυρίως όταν το Μάλι, η Μπουρκίνα Φάσο και το Τσαντ έχουν δει τους ρυθµούς αύξησης του πληθυσµού τους να υπερβαίνουν το 100% από τις αρχές του 21ου αιώνα.
Το νέο δικτατορικό καθεστώς του Μάλι το 2021 αποµάκρυνε τους Γάλλους στρατιώτες και ζήτησε την βοήθεια των µισθοφόρων της Ρωσικής Βάγκνερ η οποία ήταν ήδη στην περιοχή βοηθώντας από το 2017 την ∆ηµοκρατία της Κεντρικής Αφρικής, για να αντιµετωπίσει τις εξεγέρσεις.
Η οµάδα Βάγκνερ και κατ’ επέκταση η Ρωσία ήταν σε θέση να παρουσιαστεί σε αυτές τις χώρες ως ικανός και εναλλακτικός εταίρος ασφαλείας αντικαθιστώντας την Γαλλία χωρίς να έχει κανένα αποικιακό και νεοαποικιακό παρελθόν να την βαρύνει.
Και παρά το ότι Βάγκνερ έχει κατηγορηθεί για τη διάπραξη πολλαπλών εγκληµάτων πολέµου και σφαγών σε ολόκληρη την Αφρική, το αντιαποικιακό µήνυµα κατά της Γαλλίας προείχε για τους Αφρικανούς που ήθελαν να απαλλαγούν από τη Γαλλία.
Μετά τον θάνατο του Πριγκοζίν, η Βάγκνερ µετονοµάστηκε σε Αφρικανικό Σώµα και σήµερα ελέγχετε από τις µυστικές υπηρεσίες της Ρωσίας και συνεχίζει να επεκτείνει την στρατιωτική της παρουσία στις δικτατορίες της Μπουρκίνα Φάσο το 2022 και στου Νίγηρα το 2023. Το αντάλλαγµα είναι η πρόσβαση της Ρωσίας στις πρώτες ύλες και ειδικά στον χρυσό τους. Η Μπουρκίνα Φάσο είναι δεύτερος παραγωγός χρυσού στην Αφρική και ο Νίγηρας τρίτος.
Ο έλεγχος ή η πρόσβαση σε αυτά τα ορυχεία χρυσού στο Σαχέλ ήταν ένας σηµαντικός στόχος των ισλαµιστών όπως η Αλ Κάιντα και το ισλαµικό κράτος για να συνεχίσουν να χρηµατοδοτούν κρυφά τις επιχειρήσεις τους και τώρα είναι επίσης ένας σηµαντικός στόχος του ρωσικού Αφρικάνικου Σώµατος για να χρηµατοδοτεί την εισβολή στην Ουκρανία.
Παράλληλα η Ρωσία προσπαθεί να αποκόψει την Γαλλία από τις πρώτες ύλες και το ουράνιο που τροφοδοτεί τα πυρηνικά εργοστάσια παραγωγής ενέργειας που συµβάλουν στην απανθρακοποίηση. Οι έντονες προσπάθειες αποδέσµευσης αρκετών χωρών από το αποικιακό φράγκο θα πλήξουν περαιτέρω την Γαλλία.
Η Γαλλία βρίσκεται αντιµέτωπη µε σηµαντικές προκλήσεις που απειλούν την πολυετή ευηµερία της, προκλήσεις που ενισχύονται από τις τρέχουσες ενέργειες της Ρωσίας. Ταυτόχρονα, οι εξελίξεις στην περιοχή του Σαχέλ είναι κρίσιµης σηµασίας για το µέλλον τόσο της Ευρώπης όσο και της Αφρικής, δεδοµένου ότι συνδέονται άµεσα µε τη γεωγραφία, την κλιµατική αλλαγή, καθώς και µε τους γεωπολιτικούς στόχους και τις φιλοδοξίες της Ρωσίας. Για αυτό η Γαλλία είναι πρόθυµη να στείλει στρατεύµατα να στηρίξουν την Ουκρανία να αντιµετωπίσει την Ρωσία. Αυτές οι παράµετροι διαµορφώνουν ένα πολυδιάστατο τοπίο στο οποίο η Γαλλία και οι συµµάχοι της πρέπει να εργαστούν µε στρατηγική σκέψη και διπλωµατία για να διασφαλίσουν τη σταθερότητα και την ειρήνη.
*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι oικονοµολόγος, αναπληρωτής καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης ∆εδοµένων και Πρόβλεψης
