«Του τοιούτου μεγάλου και ενιαίου
Ελληνισμού την ανάστασιν επεχείρησεν
ο μεγάλος αγών. Οι παίδες
μετεβλήθησαν εις μαχητάς,
οι γυναίκες εις άνδρας,
οι άνδρες εις λέοντας, οι καλόγεροι
και οι ιεράρχαι εις μάρτυρας»
Σπυρίδων Λάμπρος
Ξεφυλλίζοντας στην Παπαχαραλάμπειο Βιβλιοθήκη της Ναυπάκτου στην αθηναϊκή εφημερίδα ΑΙΩΝ της 24-3-1882, βρήκα ένα σχετικά άγνωστο και ασυνήθιστο περιστατικό του 1826, εις το οποίο, κατά την Έξοδο του Μεσολογγίου τον Απρίλιο του ιδίου έτους, πρωταγωνιστεί η γυναίκα του Σουλιώτη πολέμαρχου Κίτσου Τζαβέλλα (1805-1855), ο οποίος το 1847 διεδέχθη εις την πρωθυπουργίαν τον αποβιώσαντα Ιωάννη Κωλέττη.
Το περιστατικό είναι εκδήλως συγκλονιστικό και αξιομνημόνευτο, εν όψει μάλιστα του εορτασμού των 200 ετών από της εθνικής παλιγγενεσίας. Το παραθέτω:
ΑΙΩΝ, 24-3-1882 – «Εν Κηφησιά, όπου έπι έτη από της αποβιώσεως του συζύγου αυτής εγκαταβίου, εν μικρά τινί ιδιόκτητον χωρική οικία, απεβίωσε χθες η χήρα του ήρωος της Κλείσοβας Κίτσου Τζαβέλλα, η ιστορική Βασιλική. Η γυνή αύτη είναι μία των επιζησασών της αθανάτου Εξόδου του Μεσολογγίου. Αφού, ένοπλος, συνεξήλθε και αύτη μετά του Τζαβέλλα, φέρουσα επ’ ώμων τον πρωτότοκον υιόν της, νήπιον μηνών δώδεκα και οκτώ, και αυτή έγκυος ούσα, έρριψεν αυτόν εν μέσω των εχθρών, όπως ελευθερωτέρα απομένουσα αγωνισθή, υπέρ της Σωτηρίας των συνεξελθόντων προμάχων της ελληνικής ελευθερίας. Το τέκνο της εκείνο, ο Δημήτριος, αισχμαλωτισθέν τότε, εξηγοράσθη από του αιχμαλωτίσαντος Πασσά, αντί τεσσαράκοντα Τούρκων. […]
Η Βασιλική Τζαβέλλα είναι μια εκ των τελευταίων αντιπροσώπων των γυναικών της μεγάλης γενεάς εκείνης, ήτις μεγάλη υπήρξε και εις άνδρας και εις γυναίκας, εκ των γυναικών αίτινες μύθευμα είναι εν ταις ημέραις ημών. […]».
