Πώς εντάσσει κανείς μαθητές με αναπηρία σε μια τυπική σχολική τάξη και πώς καλλιεργεί στα παιδιά μια κουλτούρα συνύπαρξης και συμπερίληψης; Πώς μπορεί να συμβάλλει κάποιος στην εργασιακή ένταξη ανθρώπων με προβλήματα όρασης; Κι ακόμα πώς κερδίζει ένας τυφλός άνθρωπος το στοίχημα μιας αυτόνομης ζωής και λειτουργικής καθημερινότητας; Με αφορμή την αυριανή Διεθνή Ημέρα για τα Άτομα με Αναπηρία (3 Δεκεμβρίου), οι “διαδρομές” μίλησαν με ανθρώπους που έχουν ανοίξει δρόμους ζωής για άτομα με προβλήματα όρασης, επιτρέποντας σε αυτά να (επαν)ενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο. Πρωτοβουλίες που “σπάνε” στερεότυπα και αναχρονιστικές αντιλήψεις κι ανοίγουν δρόμους ζωής για άτομα με αναπηρία όρασης.
“Ήλιος” στην εκπαίδευση τυφλών μαθητών
«Τα παιδιά δεν έχουν να χωρίσουν τίποτα. Εμείς οι μεγάλοι έχουμε το σαράκι της διαφοροποίησης και της ιδιαιτερότητας. Τα παιδιά θέλουν να επικοινωνήσουν και οφείλουμε εμείς οι μεγάλοι να φτιάξουμε τη ζωή τους ώστε να είναι ενεργά και αποδοτικά μέλη της κοινωνίας μας».
Με αυτά τα λόγια ο πρωτοπόρος ειδικός εκπαιδευτής τυφλών Αλέξης Γκλίνος, αναφέρεται στην εκπαίδευση μαθητών με προβλήματα όρασης και στη συνύπαρξή τους με βλέποντες μαθητές μέσα στην σχολική τάξη.
Ο ίδιος υλοποίησε το 1989 στο 35ο δημοτικό σχολείο Πειραιά το Πρότυπο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα “Ήλιος” για την ένταξη τυφλών μαθητών σε τυπική σχολική τάξη.
Μεταξύ των μαθητών του ήταν και δύο Χανιώτες με προβλήματα όρασης. Ο Μανώλης Τσιτσιριδάκης που ζει στα Χανιά και ο Βαγγέλης Αυγουλάς ο οποίος ζει στο Ίλιον και κατάγεται από τα Χανιά. Και οι δύο σήμερα είναι δικηγόροι.
Μιλώντας στις “διαδρομές”, με αφορμή την αυριανή (3 Δεκεμβρίου) παγκόσμια ημέρα για τα άτομα με αναπηρία, ο κ. Γκλίνος, ο οποίος σήμερα είναι συνταξιούχος, εξηγεί ότι για την υλοποίηση του συγκεκριμένου πρωτοποριακού προγράμματος έδωσε το έναυσμα η επίσκεψη του τότε συμβούλου ειδικής αγωγής Δημήτρη Λιοδάκη στη Γερμανία.
«Είδε μέσα στην κοινή σχολική τάξη ένα μαθητή με νοητική στέρηση. Ήρθε και το κουβεντιάσαμε τότε που ανήκα στο Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών (ΚΕΑΤ). Η πρώτη σκέψη μου την οποία μετέδωσα στους συναδέλφους μου ήταν ότι θα ήθελα να κάνω κάτι παρόμοιο με τυφλά άτομα. Και αμέσως κοιτάξαμε πώς θα γίνει αυτό με τον καλύτερο τρόπο», θυμάται και συνεχίζει: «Προσπαθήσαμε εκ των προτέρων, προγραμματισμένα και συντονισμένα, να εντάξουμε την τάξη του κοινού σχολείου με μια τάξη του ειδικού δημοτικού σχολείου του ΚΕΑΤ. Δηλαδή, πήρα την Γ΄ Δημοτικού (του ΚΕΑΤ) και την πήγα στο 35ο Δημοτικό Σχολείο. Το πρώτο πρόγραμμα είχε πέντε παιδιά. Πέντε παιδιά τυφλά μέσα σε μια τάξη με τους βλέποντες συμμαθητές τους. Το άλλο είχε 4 παιδιά. Εγώ πήρα την τάξη του 2ου Δημοτικού Σχολείου στο ΚΕΑΤ. Αυτή τη τάξη, την άλλη χρονιά την ενέταξα στο 35ο Δημοτικό Σχολείο. Ολόκληρη την τάξη. Αυτό σημαίνει πολλά πράγματα. Οι μαθητές του ΚΕΑΤ έκαναν παρέα με τους βλέποντες συμμαθητές τους. Είχαν βοήθεια. Κι είναι σημαντική η βοήθεια στην ένταξη, ειδικά στην ομαδική, που προέρχεται όχι μόνο από τον ειδικό δάσκαλο που είναι μέσα στην τάξη, που ήμουνα εγώ μαζί με τη δάσκαλά τους τη Δέσποινα Σκαραμαγκά, αλλά και από τους συμμαθητές τους. Είχαν γράψει σε όλα τα βιβλία τους braille (σύστημα γραφής και ανάγνωσης)».
Ο κ. Γκλίνος τονίζει ότι «στόχος και σκοπός πρώτα ήταν στα θέματα μάθησης να μην έχουμε απώλεια γνώσεων λόγω του γρήγορου ρυθμού εργασίας μέσα στην κοινή τάξη».
Από την εμπειρία του ο κ. Γκλίνος επισημαίνει: «Τα παιδιά δεν έχουν να χωρίσουν τίποτα. Εμείς οι μεγάλοι έχουμε το σαράκι της διαφοροποίησης και της ιδιαιτερότητας. Τα παιδιά θέλουν να επικοινωνήσουν. Ζητούν να επικοινωνήσουν και οφείλουμε εμείς οι μεγάλοι να φτιάξουμε τη ζωή τους ώστε να είναι ενεργά και αποδοτικά μέλη της κοινωνίας μας. Κι έτσι είναι».
Στο σημείο αυτό ο κ. Γκλίνος τονίζει ότι οι πρώτοι του μαθητές, «όλα τα πρώτα μου παιδιά», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, «είναι σε υπηρεσίες και βοηθούν και την κοινωνικοποίηση των ατόμων με άλλα προβλήματα».
στην Κατερίνη.
«Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΓΑΠΑ»
Τι μήνυμα, όμως, θέλει να στείλει ο ίδιος στους εκπαιδευτές; «Ο εκπαιδευτής πρέπει να αγαπάει αυτό που κάνει. Να αγαπάει και το παιδί. Δεύτερον, να ενημερώνει τους συμμαθητές του και τα άλλα παιδιά, για το πώς να τους συμπεριφερόμαστε. Και το τρίτον να είναι και οι γονείς ενημερωμένοι».
Ο συνταξιούχος εκπαιδευτής υπογραμμίζει επίσης ότι «στον κοινωνικό τομέα προσπαθήσαμε να συμμετέχουν πλήρως οι μαθητές μας, σε εκδρομές, πάρτι, παρελάσεις. Ο Γιάννης μου τώρα είναι στο Πολυτεχνείο. Γράφει στίχους, μουσική. Δεν θέλαμε να αποκοπούν από όλα αυτά».
ΜΑΘΗΤΕΣ ΑΠΟ ΤΑ ΧΑΝΙΑ
Ακόμα αναφέρεται στους μαθητές τους από τα Χανιά και συγκεκριμένα στον Μανώλη Τσιτσιριδάκη και τον Βαγγέλη Αυγουλά.
«Ήταν καλοκαίρι όταν ήρθαν ο Μανώλης με τους γονείς του στο ΚΕΑΤ. Ο Μανώλης θα πήγαινε Α’ Δημοτικού», θυμάται.
Ο Μανώλης γεννήθηκε στα Χανιά και το 1994 μετακόμισε στην Αθήνα καθώς παρακολούθησε την πρώτη δημοτικού στο ΚΕΑΤυφλών στην Καλλιθέα (1994-1995), το 1995 συνέχισε και ολοκλήρωσε την πρωτοβάθμια εκπαίδευση του στο 35ο Δημοτικό Σχολείο Πειραιά, ως μέλος του προγράμματος ένταξης παιδιών με πρόβλημα όρασης σε κανονικά σχολεία. Στη συνέχεια επέστρεψε στα Χανιά, οπού αποφοίτησε από το Γυμνάσιο και το Λύκειο Σούδας και το 2006 εισήχθη στη Νομική Αθηνών, οπού το 2011 έλαβε το πτυχίο του.
Ο Βαγγέλης Αυγουλάς γεννήθηκε το 1988, μεγάλωσε και ζει στο Ίλιον και κατάγεται από τα Χανιά.
Ξεκίνησε την εκπαίδευσή του από το ΚΕΑΤ και ολοκλήρωσε το Δημοτικό στο 35ο Σχολείο Πειραιά, συμμετέχοντας στο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα “Ήλιος” (για την ένταξη τυφλών μαθητών σε τυπική σχολική τάξη).
Είναι δικηγόρος, με μεταπτυχιακά μαθήματα στο Αστικό Δίκαιο, και διατηρεί το δικό του γραφείο.
ΜΗΝΥΜΑ
Ρωτάμε τον κ. Γκλίνο τι μήνυμα θα ήθελε να στείλει στους γονείς και τους καθηγητές. «Εγώ θέλω να ευχαριστήσω και συγκινούμαι κάθε φορά που το λέω, τους γονείς για την εμπιστοσύνη τους προς το πρόσωπό μου. Μου έδωσαν τα παιδιά τα οποία έχουν γίνει δικά μου παιδιά. Και νοιάζομαι εξίσου με τους γονείς. Τους καθηγητές τους ευχαριστούμε για όλη την ευαισθητοποίηση που έδειξαν μέχρι τώρα. Και εύχομαι στα παιδιά, τα οποία είναι υγιή και ενεργά μέλη της κοινωνίας, καλή σταδιοδρομία. Θέλουν ιδιαίτερη από εμάς αγάπη και προσβασιμότητα».
ΤΟ ΚΕΑΤ
Το ΚΕΑΤ, πρώην “Οίκος Τυφλών”, ιδρύθηκε το 1906 από τους λογοτέχνες Γεώργιο Δροσίνη και Δημήτριο Βικέλα, με αρχικό σκοπό την προστασία των τυφλών ατόμων.
Μέχρι το 1979 ήταν φιλανθρωπικό σωματείο με πρόεδρο τον εκάστοτε Αρχιεπίσκοπο Αθηνών. Το 1979 γίνεται Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου (σύμφωνα με το Προεδρικό Διάταγμα 265/17-4-79, ΦΕΚ 74/17-4-1979) και μετονομάζεται σε “Κέντρον Εκπαιδεύσεως και Αποκαταστάσεως Τυφλών”. Εποπτεύεται και επιχορηγείται από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων.
Βλέποντας τη ζωή “με άλλα μάτια”
Ο Βαγγέλης Αυγουλάς γεννήθηκε το 1988, μεγάλωσε και ζει στο Ίλιον και κατάγεται από τα Χανιά, έχοντας, επιπλέον, και την καναδική υπηκοότητα. Ξεκίνησε την εκπαίδευσή του από το ΚΕΑΤ στην Καλλιθέα, τελείωσε το Δημοτικό στο 35ο Σχολείο Πειραιά, συμμετέχοντας στο Πρότυπο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα “Ήλιος” κι ήταν σημαιοφόρος και τις δύο φορές το σχολικό έτος 2005-2006 ως μαθητής του 6ου Ενιαίου Λυκείου Ιλίου, απ’ όπου πήρε και το Απολυτήριό του με βαθμό “Άριστα 20”. Στη συνέχεια εισήχθη από τους πρώτους στη Νομική Σχολή Αθηνών, με διάκριση βραβείου επιδόσεων από το ΙΚΥ (2007) και αποφοίτησε με βαθμό πτυχίου 8,4 ενώ σήμερα είναι μεταπτυχιακός φοιτητής του ΠΑΔΑ στο ΠΜΣ “Επιστήμες της Αγωγής μέσω Καινοτόμων Τεχνολογιών και Βιοϊατρικών Προσεγγίσεων” με κατεύθυνση “Συμπεριληπτική Εκπαίδευση” και παράλληλα διατηρεί το δικό του γραφείο ως μαχόμενος δικηγόρος. Μάλιστα, τον Νοέμβριο του 2021 έγινε ο πρώτος στην ιστορία ανάπηρος δικηγόρος που εξελέγη στο νέο Διοικητικό Συμβούλιο του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών.
Έχει διατελέσει αντιδήμαρχος στον Δήμο Ιλίου, επιστημονικός συνεργάτης του πρώην υπουργού Υγείας και Εσωτερικών Παναγιώτη Κουρουμπλή, πρόεδρος του Δ.Σ. του Οίκου Ναύτου, ενώ έχει αναπτύξει όλα αυτά τα χρόνια έντονη δραστηριότητα στα θεσμικά όργανα της αναπηρικής κοινότητας κ.ά.
Μιλώντας μαζί του εστιάζουμε στην πολυσχιδή δράση του για την επαγγελματική ένταξη των αναπήρων στην ελληνική κοινωνία: «Δυστυχώς και πρόσφατες έρευνες αποτυπώνουν τα πολύ χαμηλά ποσοστά απασχόλησης των αναπήρων ατόμων. Παράλληλα, διαπιστώνεται μια υπερ-κατάρτιση των αναπήρων που όμως καταλήγει στο να διεκδικούν τα ανάπηρα άτομα υποδεέστερες των προσόντων τους θέσεις εργασίας. Απέναντι σε αυτή το πρόβλημα έχουμε ιδρύσει την Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία “Με Άλλα Μάτια” με εξειδίκευση στα άτομα με οπτική, κινητική και ακουστική αναπηρία, όπου δίνουμε θέσεις εργασίας σε νέους ανάπηρους επιστήμονες. Παράλληλα, δουλεύουμε στο πεδίο της προσβασιμότητας στο δομημένο περιβάλλον όπου, σε συνεργασία με μια ομάδα μηχανικών, εκπονούμε μελέτες χώρων (δημόσιων ή επιχειρήσεων) ώστε να γίνουν φιλικοί στα ΑμεΑ και στο πεδίο της ψηφιακής τεχνολογίας, προτείνοντας εφαρμογές σε ιστοσελίδες για το πως μπορούν να γίνουν πιο φιλικές για προγράμματα που χρησιμοποιούν τα ΑμεΑ. Συγχρόνως, έχουμε αναπτύξει έναν πυλώνα εκπαίδευσης ενηλίκων από εταιρείες ή δημόσιους φορείς για την εξοικείωσή τους με την αναπηρία», επισημαίνει ο κ. Αυγουλάς και προσθέτει πως το κυριότερο εμπόδιο στην ένταξη των ΑμεΑ στην αγορά εργασίας είναι να δεχθούν οι εργοδότες να αλληλεπιδράσουν και να συνεργαστούν με ανάπηρα άτομα καθώς κυριαρχούν ακόμα στερεότυπα και προκαταλήψεις που κρατάνε στο περιθώριο τους αναπήρους.
Στα 6 χρόνια που λειτουργεί η ΑΜΚΕ “Με Άλλα Μάτια” έχει καταγράψει συνεργασίες μεγάλες εταιρείες, οργανισμούς και Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ενώ με έγκριση του υπουργείου Παιδείας αναπτύσσει προγράμματα συμπερίληψης σε σχολεία.
Πέρα από την “Με Άλλα Μάτια” ο Βαγγέλης Αυγουλάς ως δικηγόρος έχει συμμετάσχει ενεργά στη δημιουργία του Μητρώου Ανάπηρων Δικηγόρων, που από το 2024 θα αποκτήσει πανελλαδικό χαρακτήρα, προκειμένου να υπάρξει μια καταγραφή των περιπτώσεων και των αναγκών που έχουν αυτά τα άτομα, ενώ από τον Ιούλιο του 2019 είναι Σύμβουλος Προσβασιμότητας στο ReGeneration, το μεγαλύτερο πανελλαδικά πρόγραμμα εκπαίδευσης και απασχόλησης, ώστε να δίνεται πλέον η δυνατότητα και σε νέους πτυχιούχους με αναπηρία να κάνουν ισότιμα τα πρώτα τους βήματα στην αγορά εργασίας.
Ρωτάμε τον κ. Αυγουλά αν στην Ελλάδα του 2023 η περίπτωσή του, ως ατόμου με αναπηρία που κατάφερε να ξεπεράσει τα εμπόδια και να ενταχθεί πλήρως στην κοινωνική και εργασιακή ζωή, αποτελεί εξαίρεση: «Δυστυχώς ναι. Γι’ αυτό όταν λαμβάνω μηνύματα από οικογένειες που με ρωτάνε πώς θα μπορούσε το παιδί τους να βρει τον δρόμο του, όπως έκανα κι εγώ, αισθάνομαι ένα βαρύ ηθικό φορτίο και μια ευθύνη που όμως δεν μπορεί να είναι προσωπική. Θα πρέπει η Πολιτεία να συγκροτήσει διεπιστημονικές ομάδες παρέμβασης για άτομα που γεννιούνται με αναπηρία αλλά και για άτομα που κάποια στιγμή στη ζωή τους προκύπτει η αναπηρία, ώστε να παρέχουν υποστήριξη και κατευθύνσεις για μπορέσει ένα τέτοιο άτομο να πετύχει να ζει αυτόνομα μέσα στην κοινότητα», απαντά.
Κερδίζοντας βήμα – βήμα την επανένταξη
Έχοντας 30 χρόνια εμπειρίας ως εργαζόμενη στην Υπηρεσία Κινητικότητας – Προσανατολισμού και Δεξιοτήτων Καθημερινής Διαβίωσης του Πανελληνίου Συνδέσμου Τυφλών, η Αγγελική Βερυκοκάκη, έχει εκπαιδεύσει δεκάδες ενήλικους με οπτική αναπηρία και γνωρίζει καλά τον αγώνα που δίνουν οι ανάπηροι για μια αξιοπρεπή ζωή.
«Η Υπηρεσία ξεκίνησε να λειτουργεί το 1994. Αρχικά ήμασταν 6 άτομα που είχαμε εκπαιδευτεί στη Δανία κι έπειτα στην Αθήνα όπου κάναμε πρακτική. Σήμερα έχουμε μείνει 2 από τον αρχικό πυρήνα, ενώ το 2002 οργανώσαμε ένα πρόγραμμα όπου εκπαιδεύσαμε 6 άτομα: 1 εκπαιδεύτρια στην Πάτρα, 1 στην Αθήνα, 2 στη Θεσσαλονίκη και 1 για την περιοχή Δράμα – Καβάλα. Είχε εκπαιδευτεί ένα άτομο και για την Κρήτη αλλά δυστυχώς διορίστηκε και δεν εργάζεται πια ως εκπαιδεύτρια», εξηγεί η κα Βερυκοκάκη.
Τι όμως σημαίνει η εκπαίδευση που προσφέρουν οι άνθρωποι της Υπηρεσίας; «Εμείς είμαστε εκείνοι που θα δώσουν το “σπρώξιμο” και τις τεχνικές γνώσεις για να αυτονομηθούν τα άτομα με αναπηρία. Από εκεί και πέρα, εναπόκειται στον καθένα πως θα χρησιμοποιήσει αυτά που μαθαίνει και πόσο αποφασισμένος είναι να βγει έξω μόνος του και να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες».
Η εκπαίδευση διαρκεί περίπου 6 μήνες, παρέχεται δωρεάν (για τα άτομα που είναι γραμμένα στο μητρώο της Πρόνοιας) και ειδικά για τα άτομα που τυφλώθηκαν έπειτα από κάποιο ατύχημα ή εξαιτίας κάποιας εκφυλιστικής ασθένειας, η εκπαιδευτική διαδικασία σηματοδοτεί ουσιαστικά την προσπάθεια επανάκτησης της καθημερινότητας και της ζωής που κάποιος έχασε: «Μιλάμε για ανθρώπους που μπορεί να έχασαν τη δουλειά και το οικονομικό στάτους τους μετά από αυτό που τους έχει συμβεί. Μπορεί να χώρισαν ή να έχασαν φίλους. Κι επειδή δυστυχώς δεν υπάρχει από την Πολιτεία κάποια ψυχολογική υποστήριξη για τους ανθρώπους αυτούς, πολλοί αναγκάζονται και το αντιμετωπίζουν μόνοι τους κι όταν φτάσουν στο στάδιο της αποδοχής σκέφτονται ότι θα πρέπει να κάνουν κάτι για να δουλέψουν ξανά, να λειτουργήσουν στην καθημερινότητά τους κ.λπ. Εκεί απευθύνονται σε εμάς, είμαστε δηλαδή το πρώτο βήμα για την επανένταξή τους». Η εκπαίδευση γίνεται σταδιακά, ξεκινάει από τον εσωτερικό χώρο ενός κτηρίου και στη συνέχεια επεκτείνεται σε εξωτερικούς χώρους.
Ρωτάμε την κα Βερυκοκάκη κατά πόσον είναι αφιλόξενες οι ελληνικές πόλεις για τους τυφλούς: «Είναι πάρα πολύ δύσκολα. Γίνονται πάντως βήματα, στο θέμα της νοοτροπίας κυρίως από νέους ανθρώπους που ενδιαφέρονται να μάθουν να συμπεριφέρονται σωστά», σημειώνει.
Και οι στιγμές ηθικής ικανοποίησης που βιώνει ως εκπαιδεύτρια; «Η μεγαλύτερη ηθική ικανοποίηση είναι όταν βλέπεις τον εκπαιδευόμενό σου να προχωράει στη ζωή του. Για παράδειγμα, ο Μανόλης (σ.σ. Τσιτσιριδάκης) που -μετά από χρόνια που εκπαιδεύτηκε- μού έστειλε μια φωτογραφία από τη Γερμανία με τον ίδιο να είναι στα χιόνια, να κρατά το (λευκό) μπαστούνι του και να βρίσκεται μεσ’ τη χαρά! Ή η περίπτωση ενός νεαρού πρόσφυγα από το Κονγκό που είχε εκπαιδευτεί στην Αθήνα κι ο οποίος μετά ταξίδεψε μόνος του στη Γαλλία για να πάει να βρει κάποιους συγγενείς του και λίγο μετά με πήρε τηλέφωνο για να μου πει ότι έπιασε δουλειά! Θυμάμαι ακόμα τον Νεκτάριο που είχε μεγαλώσει στο ΠΙΚΠΑ, ως εγκαταλελειμμένο παιδί, κι ο οποίος παρά τα σοβαρά προβλήματα υγείας που αντιμετώπιζε είχε καταφέρει να πηγαίνει διακοπές μόνος του! Είναι πολλά τα άτομα που έχω να θυμάμαι».
Καταλήγοντας της ζητάμε να στείλει το δικό της μήνυμα για την 3η Δεκεμβρίου: «Είναι η νοοτροπία της κοινωνίας. Όχι στα λόγια αλλά στην πράξη: το πώς παρκάρεις, το αν θα κάνεις το κατάστημά σου προσβάσιμο, το πώς θα συμπεριφερθείς στον τυφλό στον δρόμο κ.λπ.».
