«Oλόκληρη η ζωή µου δεν ήταν παρά η ανάµνηση ενός ονείρου µέσα σε ένα άλλο όνειρο»
(Τάσος Λειβαδίτης)
ΨΑΧΝΩ, όπως γινόταν µεταπολεµικά µε τις “αναζητήσεις” του ΕΕΣ, παλιά πρόσωπα! Λες, πουλιά που πέταξαν και ξαναγυρίζουν ένα ένα πίσω µέσα από ασπρόµαυρες φωτογραφίες, τις σελίδες ενός συλλογικής µνήµης βιβλίου (1), το fb και τα τηλεφωνήµατα. Ένα “κυνήγι”, µε ευχάριστα αποτελέσµατα, αφού κάθε λίγο και λιγάκι αναδύονται από το βυθό της µνήµης “µαγιάτικοι ανθοί”, οι παλιοί µου φίλοι! Η ανεύρεσή τους προσφέρει ανείπωτη ικανοποίηση: συµπαιδοπολίτες, συµµαθητές, συµφοιτητές, συνάδελφοι, “σύντροφοι” (αχ! αυτό το συν-), επιστρέφουν µετά από σιωπή δεκαετιών. Κάθε αναδροµή στο παρελθόν είναι συνυφασµένη µε την ψυχοσύνθεσή µας. Προκαλεί ανάλογες αντιδράσεις. Πολλοί µισούν το παρελθόν τους, άλλοι το λατρεύουν.
Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ να ξανακούσοµε γνώριµες φωνές, να µάθουµε τι απέγιναν “χαµένα” πρόσωπα, να ανατρέξουµε σε παλιές φωτογραφίες, να αναγνωρίσουµε φίλους και πρώτες αγάπες, να γράψουµε κάτι· πιο πολύ να µιλήσουµε για τη νιότη µας-εποχή απόλυτης φτώχιας, αλλά και ωραίων αγώνων-, πραγµατοποιείται. Μιλάµε για την εκπληκτική περίοδο της δεκαετίας του ‘60: µε το ηχηρό 1-1-4 και τις ποικίλες νεανικές µας εξεγέρσεις (**). Με τα υπέρλαµπρα επιτεύγµατα κι απίστευτα εγκλήµατά της. Με τις υπέροχες µουσικές, τις ταινίες, αλλά και τ’ανείπωτα βασανιστήρια από αµερικανόφερτες χούντες.
ΕΝΩ στα άλλα τηλεφωνήµατα είµαστε σύντοµοι, σ’ αυτά αφήνουµε το χρόνο να κυλήσει· ίσως επειδή, το ανέλπιστό τους είναι πολυτιµότερο από οποιοδήποτε χρόνο και χρήµα. Σκληρά τα χρόνια της ενηλικίωσης (1946-1949), ραγδαία και πολλά τα γεγονότα της φοιτητικής µας ζωής (1961-1965), πανάκριβα τα πτυχία και οι µετεκπαιδεύσεις, το στρατιωτικό µας στο πουθενά (1966-1968). Έπειτα, ο διορισµός (1969), ο γάµος (1975), τα παιδιά, οι απώλειες, οι µακροχρόνιοι αγώνες για βελτίωση της ζωής. Μια αέναη αναµονή του νέου κόσµου που ποτέ δεν φτάνει!
ΑΝΑΡΩΤΙΕΜΑΙ, αν, η επιστροφή αυτή στη χώρα του Τότε, έχει σηµασία στο Τώρα που είµαστε ανενεργοί πολίτες. Μάλλον ναι: µετά από 50 ή 60 χρόνια, η διαδικασία εγκαταβασης στους δυσπρόσιτους διαδρόµους της µνήµης, έχει λυτρωτική αξία! Παίζουν βέβαια ρόλο ο χρόνος, τα πρόσωπα και τα συναισθήµατα που γεννιούνται. Κάθε αναδροµή στο παρελθόν συµβολίζει έναν άλλο χ ρ ό ν ο, όχι χαµένο, αλλά καρποφόρο αφού διαποτίζει ευφρόσυνα τα µετέπειτα. Η επιστροφή στο παρελθόν, νοµίζω ότι εκφράζει µια ψυχική ανάγκη, ίσως και περιέργεια, να µάθουµε πώς “τα πήγαν” οι άλλοι· εκείνοι δηλαδή, που ο καθένας τους κρατάει ένα κοµµάτι/“κλειδί” του κοινού µας παρελθόντος.
ΝΑ ΘΕΛΕΙ, άραγε η µοίρα να µας φέρνει αυτές τις συναντήσεις; Να θέλουµε να κλείσουµε παλιούς λογαριασµούς µε πρόσωπα και γεγονότα; Τηλεφωνήµατα πυκνά από Αθήνα (Σταυρούλα Γ., Αντώνης Β., Χρήστος Τσ., Χρήστος Β., Κώστας Μπ., Βάσω/Μπέσσυ), από Αυστραλία (Θωµάς), από ΗΠΑ (Κρίτων), από Καβάλα (Νίκος Κ.), από Λιτόχωρο (Καίτη), από Θεσσαλονίκη (+Λέων, Παναγιώτης Εφρ., Γιάννης Α., Στέλλα Π.), από Ρόδο (Χρίστος Κ., Μανώλης Αντ., Μαρία Κ.), από Σύµη (Ρηνάκι, Μιχαλάρος, Ελένη). Το κάθε τηλεφώνηµα έχει τη δική του χροιά.
ΙΣΩΣ πάλι, κάποιο αόρατο χέρι µάς κατευθύνει, ώστε να δώσουµε ένα κάποιο νόηµα σε µια ζωή δυσνόητη. Ίσως και α-νόητη, αφού µας δυσκολεύει συνεχώς. Νοµίζουµε πως στο εφήµερο, το φευγαλέο της ύπαρξής µας, τέτοια “προσκυνήµατα” απουσίας/παρουσίας, προσδίδουν ανακούφιση. Και µόνο ότι ακούς, “τι ωραία που τα είπαµε, βρε Σταύρο…!”, “για θυµήσου τον…!”, “τί να απόγιναν οι…;” και άλλα υπαρξιακά ερωτήµατα, δεν µας χαρίζουν αγαλλίαση; ∆εν ξαναζούµε µια σύνθετη αλληλοεµπειρία που συνδυάζει χαρά, νοσταλγία, συγκίνηση;
ΕΙΝΑΙ στιγµές που η καρδιά γεµίζει από ευγνωµοσύνη για τη ζωή που ζήσαµε, ενώ και κάποιο πηγαίο δάκρυ µπορεί να πέσει απ’ την απρόσµενα βαριά συγκίνηση.
ΣΥΜΦΩΝΑ µε την ψυχολογία, τα συναισθήµατα είναι πολύπλοκες ψυχοσωµατικές απαντήσεις σε ερεθίσµατα του περιβάλλοντος ή σε εσωτερικές µας σκέψεις. Η συγκίνηση, ειδικά όταν συνοδεύεται από αιφνίδια ξεσπάσµατα χαράς ή λύπης, καταλήγει σε µια µορφή συναισθηµατικής απελευθέρωσης που µας επιτρέπει να επεξεργαστούµε βαθύτερα τον εαυτό µας. Τέτοια απρόσµενα συναπαντήµατα υπενθυµίζουν τη δύναµη των ανθρώπινων σχέσεων. Μοιάζουν µε άγνωστα “ταξίδια” που όµως, έχουν ευχάριστο τέλος. Πόσες ιστορίες που ανασύρονται απ’ τα κλειστά συστάρια της µνήµης, δεν προκαλούν τρανταχτά γέλια ή ανείπωτες συγκινήσεις; ∆εν αποτελούν, άραγε όλα αυτά, µικρά σπάνια πολύτιµα δώρα που µας χαρίζει γενναιόδωρα η ζωή; ∆εν µας το λένε, ποιητικώ τω τρόπω, ο Γιάννης Ρίτσος κι ο Μάνος Ελευθερίου:
-«Τα µεσηµέρια, κάποτε, ανάµεσα στο θόρυβο
των τζιτζικιών, των νερών, των πουλιών, της αεραντλίας,
γίνεται µια άξαφνη σιωπή κυκλική, σαν ένα αλώνι
όπου λυχνίσαν, οι άλλες εποχές, µεγάλα στάχυα
ολόχρυσα, άγνωστα, που µας θρέψαν αγνώριστα.» (2)
και
-”Σα να ’ταν αύριο που θα γίνονταν όλα.
Και το αναµµένο φως στο κοµοδίνο
να ξορκίζει και να αναβάλλει τον θάνατο.
Κι έτσι σιγά σιγά που γέρνεις και γερνάς
στον θάνατο του ύπνου
µόλις εκείνες τις στιγµές καταλαβαίνεις
ότι γνωρίζεις όλες τις παλιές συνήθειες
αλλά ποτέ δε θα µπορέσεις να τις αποδείξεις.
Αχ πόσα µας επιφυλάσσει ακόµη
το παρελθόν”. (3)
… Οι µεταπολιτευτικές γενιές της ευδαιµονίας (1975-2000) παραπονιούνται πως οι γονείς τους “τα έκαναν όλα”, µη αφήνοντας τίποτε γι’ αυτές! Η σηµερινή γενιά (Generation Z, 1993) µεγάλωσε χωρίς το χάρτινο εξωσχολικό βιβλίο και την έντυπη εφηµερίδα. Χρησιµοποιεί smartphone, social media, fb, laptop, stalking (=εµµονική παρακολούθηση/παρενόχληση) κ.ά. Είναι παιδιά της πολλαπλής οθόνης, των πολλαπλών κοινωνικοπολιτικών κρίσεων και της επαγγελµατικής αστάθειας. Στερούνται ενός “ζωντανού” ιστορικού και συναισθηµατικού παρελθόντος. Ζούνε ένα δήθεν, µια ψευδαίσθηση του κόσµου και γι’ αυτό το µέλλον τους προδιαγράφεται συγκεχυµένο. Εµείς πάλι, µεγαλώνουµε περιθωριοποιηµένοι· βυθιζόµενοι δε σε ουτοπικές “άλλες χώρες”, συµπληρώνουµε τις ηµέρες µας “πληρώνοντας λύτρα” για κάθε επιπλέον χαρά. (30-5-2025)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
-(1) Στ.Γ. Κλώρης, “Τα Παιδοπολίτικα-Από την απώλεια στην καταλλαγή” (Χανιά, 2023)
-(2) Γιάννης Ρίτσος, Ποιήµατα, τ. 4ος, Κέδρος, «Άγνωστη θύµηση», 1959.
-(3) Μάνος Ελευθερίου, Από τη συλλογή “Η πόρτα της Πηνελόπης” (2004), Το παρελθόν.
* Αφιερώνεται στη Σταυρούλα, τη Βάσω (Μπέσυ) και την Καίτη, το Νίκο, το Γιάννη, τους συµφοιτητές µου, τους παλιούς µου µαθητές (Σύµη), τους συµπαιδοπολίτες, συγγενείς, και φίλους…
* * Η δεκαετία του ‘60, λεγόµενη και “χρυσή δεκαετία”, βρίθει πρωτοφανών αλλαγών και καθοριστικών συγκρούσεων που διαµόρφωσαν το σύγχρονο κόσµο: επαναστάσεις—πολιτικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και τεχνολογικές µε πολλές ανατροπές. Αγώνες για πολιτικά δικαιώµατα, κοινωνική δικαιοσύνη, ελευθερία, ψωµί, παιδεία, δηµοκρατία. Αγωνιστήκαµε µε αντιπολεµικά συνθήµατα, είδαµε τον αγώνα για την εξερεύνηση του διαστήµατος, βιώσαµε την ανάδυση της ΕΕ, υποφέραµε δικτατορίες, φυλακίσεις, εξορίες…
