Παιδαγωγός. Λέξη, καὶ αὐτή, ποὺ ἔχουµε κληρονοµήσει ἀπὸ τὸν ἀρχαῖο ἑλληνικὸ κόσµο.
Στὸν Ὅµηρο δὲν τὴ συναντᾶµε – οὔτε κὰν τὸ δεύτερο συνθετικό της “ἀγωγός”. Τὸν Φοίνικα, ὅµως, ὁ Πλάτων (“Πολιτεία”, 350 e) χαρακτηρίζει παιδαγωγὸ τοῦ Ἀχιλλέα: ἦταν ὁ ἄνθρωπος ποὺ συνόδευε καὶ συµβούλευε τὸν ἀρχηγὸ τῶν Μυρµιδόνων – ὁ δάσκαλός του.
Τὴν ἐπιτήρηση, τὴ διδασκαλία καὶ γενικὰ τὴν ἀνατροφὴ τῶν ἀγοριῶν οἱ εὐγενεῖς ἀνέθεταν σὲ κάποιον, ἡλικιωµένο συνήθως, δοῦλο, ὁ ὁποῖος ὅµως ἔπρεπε νὰ ἔχει τὰ κατάλληλα προσόντα γιὰ νὰ ἀντεπεξέλθει στὰ καθήκοντα ποὺ ἀναλάµβανε.
Στὸ πέρασµα τοῦ χρόνου ἡ σηµασία τῆς λέξης διευρύνθηκε. Τὸ δεύτερο συνθετικό της ἔµεινε νὰ δηλώνει τὴν ἴδια ὅπως ἐξ ἀρχῆς ἐνέργεια, στὴ σηµασία ὅµως τοῦ πρώτου συνθετικοῦ ἐνσωµατώθηκαν ποικίλες ἔννοιες. Ἔτσι, παιδαγωγὸς χαρακτηρίστηκε ὁ ἀρχηγὸς ἀλλὰ καὶ ἐκεῖνος ποὺ ἀσκεῖ καθοδηγητικὴ ἐπίδραση στοὺς ἄλλους, καὶ µάλιστα στὸ σύνολο τῆς κοινωνίας (ὁ ἀπόστολος Παῦλος [Πρὸς Γαλάτας 3, 24] χαρακτήρισε τὸν µωσαϊκὸ νόµο “παιδαγωγὸν εἰς Χριστόν”). Στὶς µέρες µας ὑπάρχει ὁ εἰδικὸς ἐπιστήµονας ποὺ ἔχει ἔργο του τὴν παιδαγωγία (ἀρχαία λέξη καὶ αὐτή!), δηλαδὴ τὴν ἀγωγὴ καὶ τὴ µόρφωση τῶν παιδιῶν.
Μέσα ἀπὸ τὴ διεύρυνση αὐτὴ µποροῦµε νὰ ἀνιχνεύσουµε καὶ νὰ ἐντοπίσουµε πλῆθος ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι, χωρὶς ἴσως νὰ τὸ συνειδητοποιοῦν, ἀσκοῦν ἔργο καὶ ἔχουν ρόλο παιδαγωγοῦ. Θὰ ἦταν µαταιοπονία ἡ προσπάθεια νὰ κατονοµάσουµε κατηγορίες ἔστω ἢ ὁµάδες συνανθρώπων µας ποὺ εἶναι (καὶ αὐτοὶ) παιδαγωγοί. Κάθε ἄνθρωπος µέσα ἀπὸ τὴ συνύπαρξη µὲ τοὺς ἄλλους εἶναι “τύπος” παιδαγωγοῦ. Ὁ ὁδηγὸς ποὺ σέβεται τοὺς ἄλλους ὁδηγοὺς καὶ τοὺς πεζούς· ὁ ἀθλητὴς ποὺ δὲν παρασύρεται ἀπὸ τὰ συναισθήµατά του κατὰ τὴ διάρκεια τῶν ἀγώνων, ἀλλὰ τιµᾶ καὶ προστατεύει συναθλητὲς καὶ ἀντιπάλους (ἀπὸ τὶς ὕβρεις, π.χ., τῶν θεατῶν)· ὁ συνοµιλητής µας ποὺ ἀναγνωρίζει τὸ δικαίωµα στὴ διαφορετικὴ γνώµη· ὁ ἱεραρχικὰ ἀνώτερος ποὺ θυµᾶται ὅτι οἱ ὑφιστάµενοί του εἶναι ἄνθρωποι µὲ τὴ δική τους ἀξία· ὁ ὑπάλληλος ποὺ ἐκτιµᾶ τὸ ὅτι ὁ ἐργοδότης του εἶναι ἡ πηγὴ ἀπὸ τὴν ὁποία ἀντλεῖ τὸ νερὸ τῆς ζωῆς· ἡ κυρία Ἐλευθερία (ἔγραψα πρὸ καιροῦ γι΄ αὐτὴν) ποὺ βοήθησε τὴν νεαρὴ µητέρα νὰ ἀνεβάσει στὸ λεωφορεῖο τὸ καροτσάκι τοῦ µωροῦ της – ὅλοι αὐτοί, καὶ πόσοι ἀκόµη… ἀµέτρητοι εἶναι, διδάσκουν. Εἶναι παιδαγωγοί, χωρὶς ὅµως νὰ ὁδηγοῦνται ἀπὸ τὴ σκέψη, ἐγωιστικὴ ἐνδεχοµένως, ὅτι πρέπει νὰ λειτουργοῦν µὲ αὐτὴν τὴν ἰδιότητα. Εἶναι ἄξιοι τιµῆς, δικαιοῦνται τὸ χειροκρότηµά µας. Ἂς τοὺς ἀφήσουµε ὅµως γιὰ λίγο…
Γιὰ νὰ περάσουµε σ΄ ἐκείνους οἱ ὁποῖοι ὀφείλουν, λόγω τῆς θέσεως ποὺ κατέχουν, νὰ πολιτεύονται καὶ ὡς παιδαγωγοί. Εἴτε οἱ ἴδιοι ἐπέλεξαν τὴ θέση αὐτὴν εἴτε τοποθετήθηκαν µὲ βάση διαδικασίες ὁριζόµενες ἀπὸ τοὺς νόµους, εἶναι πρόσωπα τῆς δηµόσιας ζωῆς τὰ ὁποῖα βρίσκονται σὲ καίριες καὶ συγχρόνως περίοπτες θέσεις. Τοῦτο σηµαίνει ὅτι καὶ ἡ προσωπικὴ ζωή τους καὶ τὰ ἔργα τους ὡς παραγόντων τῆς δηµόσιας ζωῆς καὶ ἀντιληπτὰ εἶναι καὶ στὴ βάσανο τῆς κριτικῆς ὑποβάλλονται.
Προφανῶς, στὴν κορυφὴ τῆς πυραµίδας βρίσκονται οἱ ἡγέτες. Ἰσχύει αὐτὸ γιὰ ὁποιοδήποτε ἐπὶ µέρους πεδίο τῆς ζωῆς µιλήσουµε, γιὰ λόγους ὅµως εὐκολότερης προσέγγισης θὰ µπορούσαµε νὰ ἑστιάσουµε στοὺς πολιτικοὺς καὶ στοὺς θρησκευτικοὺς / ἐκκλησιαστικοὺς ἡγέτες. Εἶναι αὐτοὶ οἱ πιὸ γνωστοί, καθὼς ἀποφασίζουν γιὰ τὴν πορεία τῶν πραγµάτων σὲ δύο µεγάλης ἔκτασης χώρους τῆς κοινῆς ζωῆς, οἱ ὁποῖοι ἐπικαλύπτονται µὲν ἐν µέρει, ἔχουν ὅµως καὶ εὐδιάκριτα ὅρια.
Οἱ συγκεκριµένοι ἡγέτες, σὲ ὅποιο σκαλοπάτι τῆς κλίµακας κι ἂν βρίσκονται (πρωθυπουργός, ὑπουργοί, τµηµατάρχες, προϊστάµενοι, κ.λπ., ἱεράρχες, ἱερεῖς…), ἔχουν τὴν ἁρµοδιότητα καὶ τὴν εὐθύνη γιὰ τὴ λήψη ἀποφάσεων καὶ γενικὰ γιὰ τὴ χάραξη τῆς κοινῆς πορείας, δὲν ἔχουν ὅµως καὶ τὸ ἐλεύθερο νὰ ἐπιβάλλουν ἄκριτα καὶ χωρὶς λογοδοσία προσωπικὲς ἐπιλογές. Καὶ δὲν εἶναι µόνο ὁ σεβασµὸς καὶ ἡ τήρηση τῆς νοµιµότητας· εἶναι καὶ ἡ ὑποχρέωση γιὰ κατὰ τὸ δυνατὸν ἄµεµπτη διαχείριση ὅλων τῶν ἐπὶ µέρους καταστάσεων. Ἡ ἀλαζονεία, ἡ αὐθαιρεσία, ἡ οἴηση, ἡ µεγαλαυχία δηµιουργοῦν µεῖγµα ἐκρηκτικό, ποὺ εὔκολα ἀλλὰ καὶ νοµοτελειακὰ µετατρέπεται σὲ τυχοδιωκτισµό. Ταυτόχρονα ὑπονοµεύονται ἢ καὶ ἀκυρώνονται ὅποια θετικὰ ἔχουν ἐνδεχοµένως προκύψει. Τὸ σπουδαιότερο ὅµως εἶναι τὸ ὅτι ὅσοι διαπιστώνουν αὐτὴν τὴ συµπεριφορὰ µπαίνουν στὸν πειρασµὸ νὰ µιµηθοῦν τοὺς ἐπικεφαλῆς ὁδηγούµενοι ἀπὸ τὴ σκέψη ὅτι δὲν εἶναι στοὺς κανόνες τῆς ἠθικῆς νὰ πιάνονται κορόιδα. Ἐκεῖνοι, ἑποµένως, ποὺ θὰ ἔπρεπε ὡς ἀληθινοὶ παιδαγωγοὶ νὰ δείχνουν τὸ δρόµο πρὸς τὸ καλὸ γίνονται δάσκαλοι καὶ προαγωγοὶ τοῦ κακοῦ.
∆ιότι πόσο εὔκολο εἶναι νὰ ἀντισταθεῖ ἢ ἔστω νὰ ἀδιαφορήσει ὁ µέσος ἄνθρωπος, ὅταν βλέπει νὰ βασιλεύουν, χωρὶς µάλιστα κυρώσεις τῶν ὑπευθύνων, ἡ διαφθορά, ἡ ἰδιοτέλεια, ὁ καιροσκοπισµός, ἡ λεηλασία τοῦ δηµόσιου πλούτου, ἡ ἀναξιοκρατία καὶ ἄλλα παρόµοια ἡ ἐξαρίθµηση τῶν ὁποίων εἶναι περιττή; Πόσο εὔκολο γιὰ τὸν ἴδιο ἄνθρωπο εἶναι νὰ ἀποδεχτεῖ παραινέσεις σχετικὲς µὲ κανόνες ἠθικῆς, ὅταν διαπιστώνει ὅτι ἐκπορεύονται ἀπὸ σύγχρονους φαρισαίους; Πόσο εὔκολο νὰ πειθαρχήσει ἀποδεχόµενος διατάξεις ποὺ µὲ σπουδὴ καὶ µὲ ἐπιπολαιότητα ἔχουν εἰσαχθεῖ στὸν δηµόσιο βίο; ἢ νὰ διατηρήσει ἀλώβητη τὴν ἐµπιστοσύνη του σὲ θεσµοὺς θεµελιώδεις τῆς Πολιτείας, ὅταν βλέπει ὅτι αὐτοὶ ἑρµηνεύονται καὶ ἐφαρµόζονται κατὰ τὸ δοκοῦν ἀπὸ ἐκείνους ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ εἶναι φύλακες ἀκοίµητοι καὶ µὲ γνώση;
Ἡ ἔξωθεν µαρτυρία, ἡ καλή, ἐννοεῖται, εἶναι στοιχεῖο ποὺ οἰκοδοµεῖται µὲ βάση τὸν βίο καὶ τὴν πολιτεία καθενός. Αὐτὸ τὸ γνωρίζουν οἱ κάθε λογῆς ἡγέτες, ἀλλὰ ἀδιαφοροῦν. Ὅπως γνωρίζουν, ἐπίσης, ὅτι αὐτὴ ἡ µαρτυρία ἐνισχύει τὴ θεµελίωση τοῦ ὅλου οἰκοδοµήµατος, τῆς Πολιτείας (καὶ τῆς θρησκείας) – ἀλλὰ καὶ πάλι ἀδιαφοροῦν. Μὲ τὴ θέλησή τους ἀπεκδύονται τὸ ρόλο καὶ τὴν ἀποστολὴ τοῦ παιδαγωγοῦ, ἰδιότητα τὴν ὁποία θὰ ἔπρεπε νὰ προστατεύουν ὡς κόρην ὀφθαλµοῦ.
ΥΓ.Οἱ σκέψεις αὐτές, τὶς ὁποῖες δὲν καταθέτω γιὰ πρώτη φορά, ὀφείλονται σὲ καταστάσεις καὶ γεγονότα τοῦ τελευταίου διαστήµατος. Ἕνα ἀπὸ αὐτὰ εἶναι ἡ ψήφιση νέου νόµου (ΚΟΚ) µὲ αὐστηρότερες διατάξεις, οἱ ὁποῖες ἀποβλέπουν, κατὰ τὶς προσδοκίες ποὺ ὑπάρχουν, στὸν περιορισµὸ τῶν τροχαίων δυστυχηµάτων.
Ἀγαθὲς οἱ προθέσεις, ἐπιβαλλόµενες οἱ παρεµβάσεις, οἱ ἐπὶ τοῦ θέµατος ὅµως ἁρµόδιοι ἔχουν ἀναλογιστεῖ τὶς διαχρονικὲς εὐθύνες των γιὰ τὴ συµπεριφορὰ (τὴν ἀπαράδεκτη!) τῶν ὁδηγῶν; Θυµοῦνται ἄραγε ὅτι µὲ τὶς ἀστοχίες των στὴ σήµανση, π.χ., τῶν δρόµων ἔχουν καλλιεργήσει καὶ ἐµπεδώσει τὴν παραβατικότητα; ∆ιότι εἶναι βεβαιότερο παντὸς ἄλλου τὸ ὅτι ἐκεῖ ὁδηγεῖ ἡ χάραξη διπλῆς διαχωριστικῆς γραµµῆς σὲ συνεχὲς µῆκος 25 χιλιοµέτρων· ἢ ὁ ὁρισµὸς τῶν 50 χιλιοµέτρων ὡς ἀνώτατου ὁρίου ταχύτητας σὲ µῆκος 50 περίπου χιλιοµέτρων (ἔγινα αὐτόπτης µάρτυρας παραβίασης καὶ τῶν δύο αὐτῶν ρυθµίσεων ἀπὸ ὀχήµατα τῆς Ἀστυνοµίας χωρὶς νὰ ὑπάρχει ἐπείγων λόγος).
Εἶναι εὔκολο νὰ εἰσάγεται µιὰ (ὁποιαδήποτε) ρύθµιση, φαίνεται ὅµως ὅτι τὸ δύσκολο εἶναι οἱ διατάξεις της νὰ κινοῦνται στὸ πλαίσιο τῆς λογικῆς.
*Φιλόλογος
