Από τη “συμβίωση” στο “διαζύγιο”

Λίγες μέρες πριν την ολοκλήρωση των τριών χρόνων από το δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου του 2016 που ανέδειξε την επιλογή του βρετανικού λαού να αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Ηνωμένο Βασίλειο βρίσκεται ακόμα σε αδιέξοδο.
Μετά την αποτυχία δύο πρωθυπουργών, του Ντέιβιντ Κάμερον λόγω του αρνητικού αποτελέσματος του δημοψηφίσματος, και της Τερέζα Μέι μετά τις διαδοχικές ήττες της στο Βρετανικό Κοινοβούλιο (Westminster)για την υπερψήφιση μιας συμφωνίας για το Brexit,η  χώρα βρίσκεται σε μια κατάσταση αναμονής, διαρκούς αβεβαιότητας και αυξανόμενης πόλωσης. Γιατί όμως οι πολίτες της τρίτης ισχυρότερης οικονομικά χώρας της Ευρώπης, με 2,9τρις δολάρια Α.Ε.Π., παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό κέντρο και με μόνιμη παρουσία στο Συμβούλιο Ασφάλειας του Ο.Η.Ε. επέλεξαν την έξοδο από την Ένωση και ποιες θα είναι οι επιπτώσεις της τελευταίας;
Το Ηνωμένο Βασίλειο, μια χώρα με βαθιά κοινοβουλευτική παράδοση, ανέπτυξε ιστορικά μια ιδιαίτερη σχέση με την ηπειρωτική Ευρώπη. Τόσο λόγω των υπερπόντιων κατακτήσεών της κατά τον 19ο αιώνα που στο ζενίθ τους έφταναν να καλύπτουν το ¼ της γης, γεγονός που έδινεστο Βρετανικό Στέμμα ένα παγκόσμιο χαρακτήρα, όσο και λόγω των εξελίξεων του 20ου αιώνα. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ τα άλλα κράτη της ηπείρου υπέκυπταν το ένα μετά το άλλο στην δύναμη του Γ’ Ράιχ, η Μ. Βρετανία, αν και βομβαρδίστηκε ανελλιπώς και έφτασε στα όρια της κατάρρευσης λόγω του ναυτικού αποκλεισμού, μολαταύτα κατόρθωσε να παραμείνει ανεξάρτητη μέχρι το τέλος του πολέμου. Η θηριωδίες της περιόδου είχαν ως αποτέλεσμα,στην ηπειρωτική Ευρώπη την απονομιμοποίηση, τόσο των εθνικών πολιτικών ελίτ, όσο και του θεσμού του έθνους-κράτους γενικότερα επιτρέποντας την ανάδυση αργότερα της υπερεθνικής ενοποίησης χωρίς ιδιαίτερες αντιστάσεις. Στη Μ. Βρετανίαωστόσο το πολιτικό κατεστημένο έλαβε τα εύσημα της επιτυχημένης άμυνας εξασφαλίζοντας την περαιτέρω εμπιστοσύνη των πολιτών του, επικεντρώνοντας έτσι τη προσοχή του στην νέα πραγματικότητα του Ψυχρού Πολέμου, της αμερικανικής ηγεσίας του «Δυτικού» κόσμου και της από-αποικιοποίησης.
Μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης (1957) με την οποία ιδρύθηκε η τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, η Μεγάλη Βρετανία θέλησε από νωρίς (1961) να συμμετάσχει σε αυτό την καινοτόμο οικονομικόεγχείρημα, ωστόσο καθ’ όλη τη δεκαετία του ’60 η χώρα δεν μπόρεσε να γίνει μέλος της Ε.Ο.Κ. λόγω του γαλλικού «βέτο» του προέδρου Σαρλ Ντε Γκωλ, ο οποίος θεωρούσε την Μ. Βρετανία ως «Δούρειο Ίππο» των αμερικανικών συμφερόντων στην Ευρώπη. Τα πράγματα όμως άλλαξαν κατά την επόμενη δεκαετία όταν ο Ντε Γκωλ αποχώρησε από την προεδρία και τη θέση του ανέλαβε ο πιο διαλλακτικός Ζωρζ Πομπιντού ο οποίος δέχθηκε την αξίωση του Άγγλου πρωθυπουργού Έντουαρτ Χίθ  να ενταχθεί η χώρα στη Ε.Ο.Κ. μαζί με την Δανία και την Ιρλανδία το 1973. Δύο χρόνια αργότερα όμως, το 1975, η Βρετανία οργάνωσε το πρώτο δημοψήφισμα σε όλη τη χώρα με ερώτημα τηνπαραμονή η όχι της χώρας στην Κοινότητα. Το Συντηρητικό κόμμα (Tόρις) με την ενεργό συμμετοχή της νέας τότε στην πολιτική ζωή της Βρετανίας, Μάργκαρετ Θάτσερ, έλαβε ξεκάθαρη θέση υπέρ της παραμονής στην κοινότητα, με το Εργατικό κόμμα να τοποθετείται ως επί το πλείστον κατά της τελευταίας. Μετά το θετικό αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ωστόσο και την ανάληψη της ηγεσίας των Συντηρητικών από τη Θάτσερ το 1977, το κόμμα άρχισε να παίρνει όλο και πιο ευρωσκεπτικιστικές θέσεις. Η Θάτσερ, και μεγάλο μέρος του βρετανικού πολιτικού κόσμου, θεωρούσε την Ε.Ο.Κ. ως defactoοικονομική ένωση κρατών απορρίπτοντας οποιαδήποτε άλλη λειτουργία της. Έτσι όταν αυτή ανέλαβε την πρωθυπουργία έθεσε στο επίκεντρο των σχέσεων με τις Βρυξέλλες το ζήτημα της δίκαιης απόδοσης (justeretour), δηλαδή την οικονομική εξισορρόπηση των πληρωμών της χώρας προς την ένωση με τις αντίστοιχες απολαβές από αυτήν,με την διάσημη φράση «θέλω τα λεφτά μου πίσω» Αυτό γιατί η Μ. Βρετανία δεν επωφελούνταν τόσο από την Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) της Ε.Ο.Κ. λόγω του μικρού πρωτογενούς τομέα ενώ ταυτόχρονα επιβαρύνονταν δυσανάλογα από τις εισαγωγές προϊόντων από τρίτες χώρες της Βρετανικής Κοινοπολιτείας. Από τότε η Βρετανία βλέπει την ευρωπαϊκή ενοποίηση ως μια οικονομική διαδικασία ενώ προσπαθεί είτε να απέχει είτε να συμμετέχει λιγότερο από άλλες χώρες στην πολιτική εμβάθυνσή της με πλείστες ρήτρες εξαίρεσης (opt-out) σε τομείς που συμπεριλήφθηκαν στις αρμοδιότητες της μετέπειτα Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από την άλλη μεριά όμως το Ην. Βασίλειο στήριξε με θέρμη την διεύρυνση της Ε.Ο.Κ. αρχικά και της Ε.Ε. αργότερα τόσο λόγω των οικονομικών ευκαιριών που αυτή δημιουργούσε όσο και λόγω του σταθεροποιητικού της χαρακτήρα.
Ως αποτέλεσμα όμως της εισόδου χωρών, κυρίως της ανατολικής Ευρώπης, στην Ε.Ε. το Ην. Βασίλειο γνώρισε μεγάλες μεταναστευτικές εισροές λόγω της δυνατότητας ελεύθερης μετακίνησης στην Ένωση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός πως σήμερα στην χώρα ζουν περίπου 800.000 Πολωνοί, περισσότεροι από τον πληθυσμό της Κρακοβίας. Η μετανάστευση όμως,έπαιξε πρωταρχικό ρόλο στην ψήφο των Βρετανών στο δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου του 2016. Ιδιαίτερα η μεγάλη οικονομική κρίση του 2008  που έπληξε ιδιαίτερα το Λονδίνο ως παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό κέντρο, αλλά κυρίως η μεγάλη μεταναστευτική κρίση του 2015, και η αποτυχία της Ένωσης να τις διαχειριστεί, αποτέλεσαν εφαλτήριο για τους ευρωσκεπτικιστές σε ολόκληρη την Ε.Ε. με λαϊκιστικές υποσχέσεις όπως ότι η εβδομαδιαία συνεισφορά των 350 εκατομμυρίων λιρών προς την Ένωση μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στο εθνικό σύστημα υγείας ή με απειλές, πωςη Τουρκία ετοιμάζεται να γίνει μέλος της Ένωσης με εκατομμύρια Τούρκους να περιμένουν να μεταναστεύσουν. Παρόλα αυτά το δημοψήφισμα έδειξε πως το Brexit προτίμησαν νυν αποβιομηχανοποιημένες περιοχές εκτός του Λονδίνου και του Μάντσεστερ, οι «χαμένοι της παγκοσμιοποίησης», των οποίων τα εισοδήματα έχουν παραμείνει στάσιμα ενώ ο διεθνής ανταγωνισμός βάζει σε κίνδυνο την μονιμότητα της εργασίας τους.
Σήμερα, 3 χρόνια μετά, η χώρα δεν έχει καταφέρει να βρει το δρόμο για την έξοδο λόγω των δυσεπίλυτων και βαθιά τεχνικών ζητημάτων του Brexit. Το δασμολογικό καθεστώς των προϊόντων που θα εισάγονται και θα εξάγονται από τη χώρα, το καθεστώς των ευρωπαίων που ζουν στην Βρετανία, τα σύνορα της Βόρειας Ιρλανδίας  και η πιθανή απόσχιση της Σκωτίας που ψήφισε μαζικά για την παραμονή στην Ένωση αποτελούν μερικά από τα πιο ακανθώδη ζητήματα. Το Ην. Βασίλειο εκτός του ότι θα χάσει τον πιο σημαντικό εμπορικό της εταίρο, θα δει τιμές βασικών προϊόντων να αυξάνονται, και μεγάλες καθυστερήσεις στα τελωνεία της χώρας, ενώ ταυτόχρονα θα πρέπει να αναδιαμορφώσει της παγκόσμιες διασυνδέσεις του μέσα στα πλαίσια της νέας πραγματικότητας.