Στην οικογενειακή φωτογραφία που µου δείχνει ο συνοµιλητής µου απεικονίζονται µεσήλικοι, άνθρωποι πιο µεγάλης ηλικίας, παιδιά, µωρά, όλοι ευδιάθετοι και χαµογελαστοί! «Κανείς από αυτούς, κανείς από την οικογένεια µας δεν θα υπήρχε αν κάποιοι άλλοι, µε κίνδυνο της ζωής τους εδώ στα Χανιά, δεν διέσωζαν τον πατέρα µου πριν από 83 χρόνια», είναι τα λόγια του Stuart Owen, που αποφάσισε να αναζητήσει την οικογένεια του Στέλιου Μανουσάκη, µε τα επτά κορίτσια και το ένα αγόρι, που είχε κρύψει για 16 µήνες τον πατέρα του Εric Owen το 1941 σε ένα χωριό του Σελίνου!
ΣΠΑΝΙΑΚΟΣ
∆εν γνώριζε πολλά ούτε για το ποιο είναι το χωριό, ούτε για το όνοµα της οικογένειας. Όµως χάρις στις προσπάθειες της ερευνήτριας Πηγής Μπελώνη και µιας οµάδας ανθρώπων από το Σπανιάκο, ένα µικρό χωριό σε µικρή απόσταση από την Παλαιόχωρα ο Stuart κατάφερε να εντοπίσει τα αποτυπώµατα της παρουσίας του πατέρα του στην περιοχή, αλλά και πολλών άλλων Νεοζηλανδών που διασώθηκαν από κατοίκους του Σελίνου την περιοχή εκείνη.
Μαζί µε τον Stuart και την Πηγή Μπελώνη φτάσαµε νωρίς το πρωί στο Σπανιάκο όπου και συναντηθήκαµε µε τους Γιώργο Λουκάκη, Αντώνη Πετριτάκη, Σπύρο Παττακό και Βύρωνα Ψαράκη.
Πρώτος σταθµός µας ένα εγκαταλελειµµένο σπίτι δίπλα στο παλιό σχολείο. «Είναι των Κανδαράκηδων, εδώ φιλοξένησαν Νεοζηλανδρό στρατιώτη», µας λένε οι άνθρωποι.
Κάθε φορά που κάποια γερµανική περίπολος πλησίαζε το χωριό, έπεφτε “σύρµα” και οι Νεοζηλανδοί κρύβονταν στο σπήλαιο. Μια από τις πολλές σπηλιές της περιοχής που είναι ο επόµενος σταθµός µας. «Ο πατέρας µου µετά τον πόλεµο δεν ήθελε να µιλάει πολύ για όσα είχε ζήσει. Θυµάµαι να µιλάει για το σπήλαιο όπου τον πήγαιναν οι ντόπιοι για να κρυφτούν ώστε να µην τους πιάσουν οι Γερµανοί», εξηγεί ο Stuart.
ΣΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ
Ο δρόµος για το σπήλαιο ανηφορικός αλλά βατός στην αρχή. Έπειτα πρέπει να περάσουµε σε πιο κακοτράχαλο έδαφος, να ανέβουµε πεζούλες, να περάσουµε από χωράφια. Την πορεία µας “γεµίζει” ο Βύρωνας Ψαράκης ένα ανοικτό βιβλίο µε ιστορίες της εποχής για την κατοχή, τους Γερµανούς, πραγµατικός θησαυρός.
Το δρόµο ανοίγει ο Γιώργος Λουκάκης, ο µοναδικός που ξέρει την ακριβή τοποθεσία του σπηλαίου. Με το σάρακά του αποµακρύνει τα κλαδιά που φράζουν την είσοδο και µας ζητάει να είµαστε προσεκτικοί. Μπαίνουµε έρποντας από τη στενή είσοδο και βρισκόµαστε σε ένα ψηλό σπήλαιο, µήκους 20-25 µ. και πλάτους 5-6 µ. Η συγκίνηση είναι εµφανής στο πρόσωπο του Stuart, τον οποίο αφήνουµε διακριτικά να την εκδηλώσει πριν πάρει ένα φακό και να αρχίσει να αναζητεί κάποιο µήνυµα στα πετρώµατα, κάποιο σηµάδι.
Μένουµε αρκετή ώρα και αποχωρούµε αυτή τη φορά µε κατεύθυνση το σπίτι του Σπύρου Παττακού. Και στο πατρικό του οι γονείς του έκρυβαν συµµάχους µάς λέει και αφηγείται ιστορίες της εποχής, ενώ ακολουθεί η επίσκεψη στο σπίτι των Μανουσάκηδων. Εκεί είχε καταφύγιο ο πατέρας του. Πλέον, το σπίτι έχει µετατραπεί σε τουριστική βίλα αλλά είναι άψογα διατηρηµένο, και τα παλιά κτίσµατα διατηρούνται ακόµα.
Επόµενος σταθµός το πατρικό της οικογένειας Πετριτάκη. Ο κ. Αντώνης Πετριτάκης µας δείχνει την είσοδο µιας κρύπτης που οδηγούσε σε χώρο κάτω από το σπίτι και χρησίµευε για να κρύβονται οι Νεοζηλανδοί και µας αφηγείται ιστορίες της εποχής καθώς ως µικρό παιδί την κατοχή έχει µνήµες.
Τελευταία στάση στο µικρό νεκροταφείο του χωριού. Με σεβασµό ο Stuart Owen αφήνει λουλούδια στον τάφο του Στέλιου Μανουσάκη, και του πατέρα του κ. Πετριτάκη.
ΣΥΓΚΙΝΗΤΙΚΟ ΕΝ∆ΙΑΦΕΡΟΝ
«Μας συγκινεί το γεγονός ότι τόσα χρόνια µετά αναζητείς τα βήµατα του πατέρα σου και όσα έζησε», λέει στον Stuart o Γιώργος Λουκάκης, ενώ ο Βύρωνας Ψαράκης του επισηµαίνει πως «ο Κρητικός τη φιλοξενία την έχει µέσα στο αίµα του. Εκείνη την εποχή δεν µπορούσαν να αφήσουν τους σύµµαχους να τους πιάσουν οι Γερµανοί».
«Ο πατέρας µου λειτούργησε απερίσκεπτα µετά τον πόλεµο. Είχε κάποια θέµατα µε το ποτό και τον τζόγο. Τα τελευταία χρόνια πριν πεθάνει έλεγε συχνά ότι θα έπρεπε να είχε βοηθήσει την οικογένεια Μανουσάκη και να πάρει ένα από τα κορίτσια της στη Νέα Ζηλανδία. Καθώς τα χρόνια περνούσαν άρχισα να σκέφτοµαι πιο καθαρά και να θέλω να συνδεθώ µε την οικογένεια αυτή που τόσο πρόσφερε µε κίνδυνο της ζωή της.
Είµαι βέβαιος ότι αν κάποιος µου είχε σώσει την ζωή, θα έκανα ό,τι περνούσε από το χέρι µου για να του το ξεπληρώσω µε όποιον τρόπο µπορούσα. Ήρθα λοιπόν για να τους ευχαριστήσω αλλά και να ζητήσω συγγνώµη εκ µέρους ολόκληρης της οικογένειας Owen», αναφέρει ο Stuart Owen.
Από τα 7 κορίτσια της οικογένειας Μαρίκα, Αφροδίτη, Γιώργος, Κατίνα (15 ετών τότε), Ιωνία, Αµαλία, Ευτυχία, Ευδοκία, εν ζωή είναι η Αµαλία και η Ευδοκία. Η Αµαλία ζει στην Αθήνα κι ο Stuart συναντήθηκε µε τον γιο της αλλά και την κόρη της Ιωνίας την Ειρήνη. Ο Γιώργος Μανουσάκης όπως και η Ευδοκία (απίστευτη σύµπτωση), µετανάστευσαν στη Νέα Ζηλανδία. Η Ευδοξία είναι εν ζωή και σκοπεύει ο Stuart να τη συναντήσει όταν επιστρέψει, oπως και τον εγγονό Στέλιο Μανουσάκη, στο Ουέλιγκτον της Νέας Ζηλανδίας, όπου ζει και εργάζεται.
Γιατί ο χρόνος δεν γυρίζει πίσω, οι άνθρωποι όµως ακόµα και όταν είναι άγνωστοι µεταξύ τους µπορούν να συνδεθούν…
ΠΗΓΗ ΜΠΕΛΩΝΗ:
Μια αναζήτηση που µας ταξίδεψε στο παρελθόν…
Ο Stuart, γιος του Eric Owen, από την Νέα Ζηλανδία, ήρθε στα Χανιά αναζητώντας τα ίχνη του πατέρα του, καθώς και την οικογένεια που τον είχε βοηθήσει, όταν υπηρετούσε στα συµµαχικά στρατεύµατα κατά τη διάρκεια της Μάχης της Κρήτης.
Ο πατέρας του Stuart, που ήταν αιχµάλωτος πολέµου στο στρατόπεδο συγκέντρωσης που είχαν δηµιουργήσει οι Γερµανοί στους Αγ. Αποστόλους, κατάφερε να δραπετεύσει και να φτάσει στο Σέλινο, όπου βρήκε προστασία και φιλοξενία από µια πολύτεκνη οικογένεια για 16 ολόκληρους µήνες!
Σκοπός του Stuart ήταν να βρει στοιχεία που θα τον οδηγούσαν στον εντοπισµό των ανθρώπων που έσωσαν τον πατέρα του.
Επικοινώνησε µαζί µου, επειδή ο πατέρας µου κατά τη διάρκεια της Κατοχής βοήθησε τον Νεοζηλανδό εξάδελφό του, Norman Malcon, ο οποίος είχε προσπαθήσει να δραπετεύσει από το ίδιο στρατόπεδο συγκέντρωσης µαζί µε τέσσερις ακόµα συµπατριώτες του.
Το 1981 ο Norman Malcon ξαναήρθε στα Χανιά µε σκοπό να συναντήσει και να ευχαριστήσει από κοντά τον πατέρα µου, Παναγιώτη Μπελώνη. Με αυτό τον τρόπο συνδέοµαι µε τους απογόνους των Νεοζηλανδών και τον Σύλλογο Βετεράνων Πολέµου.
Στο πλαίσιο της συστηµατικής έρευνας εντοπίσαµε την οικογένεια Μανουσάκη από το χωριό Σπανιάκο της επαρχίας Σελίνου.
Η εξέλιξη ήταν εντυπωσιακή, όταν ο δάσκαλος από το Κακοδίκι, Αντώνης Αποστολάκης, βρήκε τις πρώτες πληροφορίες και στη συνέχεια ο Σελινιώτης ερευνητής, Βύρων Ψαράκης, δηµιούργησε µια ολόκληρη οµάδα που αγκάλιασε την προσπάθεια αυτή.
Με τη βοήθεια αυτής της οµάδας µεταβήκαµε µαζί µε τον Νεοζηλανδό στη σπηλιά-κρυψώνα που ήταν το καταφύγιο των δραπετών καθώς και στα σπίτια του Σπανιάκου που το καθένα έκρυβε από έναν στρατιώτη.
Ο Stuart Owen δήλωσε: «Το ότι υπάρχει η οικογένειά µας το οφείλουµε σ’ αυτούς».
Ο Stuart επίσης ανέφερε ότι η στιγµή που βρήκε τους απογόνους του Στέλιου Μανουσάκη ήταν η πιο σηµαντική της ζωής του.
Η αναζήτηση αυτή, όπως και άλλες παρόµοιες, µας ταξιδεύουν στο παρελθόν, µας κάνουν περήφανους και κρατούν ζωντανή την ιστορίας µας. Με την ιστορική µνήµη µπορούµε να έχουµε αξιώσεις στην υπεράσπιση θεµελιακών αρχών και αξιών στην κοινωνία του µέλλοντος. Κανένας πολιτισµός δεν µπορεί να υπάρχει και να επιβιώνει χωρίς ιστορική µνήµη.
Στο πλαίσιο αυτό εδώ και αρκετό καιρό προσπαθώ να αποτυπώσω την ιστορία του πατέρα µου για την συγκεκριµένη περίοδο.
Σηµ.: Κείµενο της Πηγής Μπελώνη