«…οι νέοι άνθρωποι αποτελούν τα μεγαλύτερα “θύματα” της κρίσης στην Ελλάδα απ’ όταν αυτή ξεκίνησε, με αποτέλεσμα μια από τις πιο ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού να βρίσκεται κοινωνικά και παραγωγικά εκτεθειμένη»
Γαβριήλ Α. Κουρής*
Πριν από λίγες ημέρες είδαν το φως της δημοσιότητας τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας (Eurostat) για την ανεργία στην Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ). Σύμφωνα με αυτά, στην Ελλάδα καταγράφεται το υψηλότερο επίπεδο ανεργίας σε όλη την ΕΕ (27% – Φεβρουάριος 2013) ενώ η χώρα μας κατέχει και τη θλιβερή “πρωτιά” στην ανεργία των νέων κάτω των 25 ετών με το ποσοστό αυτών να ανέρχεται στο “τρομακτικό” 62,5% όταν το αντίστοιχο ποσοστό στην ΕΕ ανέρχεται σε 23,5%.
Την ίδια στιγμή τα χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας των νέων καταγράφονται στη Γερμανία (7,5%) και στην Αυστρία (8%) [βλ. διάγραμμα].
Τα εν λόγω στοιχεία, πέρα για πέρα απογοητευτικά, δείχνουν με τον πλέον προφανή τρόπο ότι η ελληνική κυβέρνηση αδυνατεί να διαμορφώσει ένα ολοκληρωμένο, συνεκτικό σχέδιο αντιμετώπισης της ανεργίας των νέων και -το κυριότερο- δημιουργίας νέων θέσεων απασχόλησης σε τομείς με αναπτυξιακές δυνατότητες αλλά και σε τομείς όπου η οικονομία μας διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήματα όπως π.χ. στον τουρισμό, στη ναυτιλία και στον πρωτογενή τομέα.
Ταυτόχρονα, τα παραπάνω στοιχεία επιβεβαιώνουν δίχως άλλο, πως οι νέοι άνθρωποι αποτελούν τα μεγαλύτερα “θύματα” της κρίσης στην Ελλάδα απ’ όταν αυτή ξεκίνησε, με αποτέλεσμα μια από τις πιο ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού να βρίσκεται κοινωνικά και παραγωγικά “εκτεθειμένη” και χιλιάδες νέοι να αναζητούν τρόπους επιβίωσης.
Σε αυτές τις συνθήκες, κυρίαρχος εθνικός στόχος και ζητούμενο για την ελληνική κυβέρνηση οφείλει να αποτελέσει η τάχιστη ανάσχεση της ανεργίας και η αύξηση των ποσοστών απασχόλησης των νέων μέσω της ανάληψης συντονισμένων δράσεων και πρωτοβουλιών που θα επενδύουν και θα αξιοποιούν τη δημιουργικότητα και τις καινοτόμες ιδέες των νέων ανθρώπων και οι οποίες θα συνδέονται άμεσα με τη δημιουργία μακροπρόθεσμων, βιώσιμων θέσεων εργασίας, με αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας και αμοιβές.
Τα μέτρα που χρειάζεται να ληφθούν θα πρέπει ωστόσο να καλύπτουν με ολοκληρωμένο τρόπο την ακολουθία των βημάτων που κάνουν οι νέοι κατά τη μετάβαση τους από την εκπαίδευση στην εργασία, αλλά και να εγγυώνται δίχτυα ασφαλείας για όσους κινδυνεύουν να αποχωρήσουν από την εκπαίδευση και την απασχόληση. Άλλωστε το ποσοστό των NEET’s (young people Not in Employment, Education or Training) στην Ελλάδα, δηλαδή των νέων (ηλικίας 15-29 ετών) που βρίσκονται εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης έχει ανέλθει πλέον στο 20.3% υπαγορεύοντας την ανάγκη λήψη ουσιαστικών μέτρων.
Από τη θεωρία στην πράξη
Υπό αυτό το πρίσμα, οι πολιτικές που πρέπει να σχεδιάσει και να υλοποιήσει η Ελληνική Κυβέρνηση για την καταπολέμηση της ανεργίας των νέων πρέπει να έχουν διττό προσανατολισμό· αφενός να στοχεύουν στη διευκόλυνση της ομαλής και γρήγορης μετάβασης των νέων από την εκπαίδευση στην εργασία και αφετέρου στον περιορισμό των παραγόντων εκείνων που οδηγούν και εγκλωβίζουν ένα νέο σε ανεργία και κατ’ επέκταση σε αεργία, δηλαδή σε κατάσταση ΝΕΕΤ.
Ειδικά σε ότι αφορά τη διευκόλυνση της μετάβασης των νέων από την εκπαίδευση στην εργασία οι πολιτικές οφείλουν να κινούνται σε τέσσερις βασικούς άξονες:
(α) Ο πρώτος άξονας αφορά τη βελτίωση – αναβάθμιση των δημόσιων υπηρεσιών που σχετίζονται με την προώθηση της Απασχόλησης. Κοινή διαπίστωση άλλωστε αποτελεί πως ο μεγαλύτερος οργανισμός απασχόλησης της χώρας, ο ΟΑΕΔ, δεν μπορεί πλέον -για μία σειρά από λόγους-να ανταποκριθεί με επάρκεια και αποτελεσματικότητα στο ρόλο του. Η δημιουργία Κέντρων Εξυπηρέτησης Νέων (Κ.Ε.Ν.) -ως υπηρεσιών μιας στάσης- στα οποία θα υπάρχει διασύνδεση πολλών υπηρεσιών, συναφών με ζητήματα νέων, με κύρια μέριμνα την επαγγελματική πληροφόρηση-συμβουλευτική και την εργασιακή (επαν)ένταξη των νέων αποτελεί μια καινοτόμα πρόταση που αξίζει να εξεταστεί. Εξαιρετικά χρήσιμη -κατά την άποψη μου- θα μπορούσε να είναι επίσης και η θεσμοθέτηση, από πλευράς Πολιτείας, ενός συμφώνου “εγγυήσεων στους νέους” (youth guarantees), βάσει του οποίου θα διασφαλίζεται σε κάθε νέο, το δικαίωμα σε θέση εργασίας, εκπαίδευσης ή κατάρτισης 4 μήνες μετά το τέλος των σπουδών του ή 4 μήνες αφότου έχει χάσει τη δουλειά του, στα πρότυπα αντίστοιχων πολιτικών που εφαρμόζονται σε άλλες χώρες της Ε.Ε. (για το θέμα υπάρχει σχετική σύσταση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και ψήφισμα της Ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου).
(β) Ο δεύτερος άξονας περιλαμβάνει τον ανασχεδιασμό των προγραμμάτων που αφορούν την απόκτηση εργασιακής εμπειρίας και την ανάπτυξη των δεξιοτήτων των νέων μέσω προγραμμάτων πρακτικής άσκησης κατά τέτοιο τρόπο ώστε η σύμβαση απόκτησης εργασιακής εμπειρίας ενός νέου να μετατρέπεται σε σύμβαση εργασίας δημιουργώντας έτσι νέες θέσεις απασχόλησης. Είναι χαρακτηριστικό πως στο πλαίσιο αξιολόγησης του προγράμματος απόκτησης εργασιακής εμπειρίας 10.000 ανέργων ηλικίας 16-24 ετών, νεοεισερχόμενων στην αγορά εργασίας (ΕΠΑΝΑΔ), προέκυψε πως αυτό εμφανίζει πολύ χαμηλή ανταπόκριση από τις επιχειρήσεις καθώς δύο χρόνια μετά την έναρξή του οι αιτήσεις των επιχειρήσεων μόλις έφταναν στο 50% του μειωμένου στόχου των 5.000 ανέργων και οι εγκριθείσες θέσεις απόκτησης εργασιακής εμπειρίας μόλις το 28%.
Οι δε επιχειρήσεις διαπιστώθηκε ότι χρησιμοποιούν το πρόγραμμα μόνο για το πρώτο στάδιο (συμβάσεις απόκτησης εργασιακής εμπειρίας 6-12 μήνες), καθώς μόνο το 12% των επιχειρήσεων που υπέβαλλαν αίτηση στο πρώτο στάδιο προχώρησε με αίτηση στο δεύτερο στάδιο που αφορούσε τη σύναψη συμβάσεων εργασίας για 12 μήνες, όπως προέβλεπε το πρόγραμμα.
(γ) Ο τρίτος άξονας αφορά την ενίσχυση της νεανικής επιχειρηματικότητας είτε με την παροχή επιδοτήσεων ή φορολογικών ελαφρύνσεων για το ξεκίνημα μιας νέας επιχείρησης είτε με την προσφορά προγραμμάτων κατάρτισης στον τομέα που ενδιαφέρεται ένας νέος να κινηθεί επιχειρηματικά. Σχετικά με αυτόν τον άξονα, αξίζει να επισημανθεί πως η επένδυση στην καινοτομία και την επιχειρηματικότητα επιβάλλεται να αποτελέσει βασική στόχευση και προτεραιότητα της Κυβέρνησης ως μέσο καταπολέμησης της νεανικής ανεργίας. Αλλωστε, σε παγκόσμιο επίπεδο η επιχειρηματικότητα έχει συνδράμει σε μεγάλο βαθμό στην οικονομία και στην κοινωνία αλλά και ειδικότερα στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Στην Ελλάδα ωστόσο η “υφεσιακή” κατάσταση της οικονομίας σε συνδυασμό με την ανυπέρβλητη γραφειοκρατία και την παντελή απουσία μηχανισμών στήριξης και ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας αποθαρρύνουν κάθε νέο να εμπλακεί με το “επιχειρείν” την ίδια στιγμή που ακόμα και όποιες δομές έχουν απομείνει για να συνδράμουν το νέο επιχειρηματία -όπως οι θερμοκοιτίδες επιχειρηματικότητας- αντιμετωπίζουν σοβαρές “απειλές” για την οικονομική επιβίωση και την ικανότητά τους να στηρίξουν στην πράξη οποιαδήποτε νέα επιχειρηματική πρωτοβουλία.
(δ) Τέλος ο τέταρτος άξονας επικεντρώνεται στην ενδυνάμωση του τομέα της κοινωνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας που δειλά-δειλά έχει κάνει τα πρώτα της βήματα, τα τελευταία χρόνια, στην Ελλάδα αντιμετωπίζοντας ωστόσο πληθώρα προβλημάτων στην εφαρμογή της. Η εμπειρία μάλιστα από την ελληνική πραγματικότητα – από το 2011 οπότε και ψηφίστηκε ο Ν. 4019 για την “Κοινωνική Οικονομία και Κοινωνική Επιχειρηματικότητα”, δείχνει ότι τα κυριότερα εμπόδια που υπάρχουν αφορούν:
• την έλλειψη κατάλληλων και προσβάσιμων υπηρεσιών στήριξης των Κοινωνικών Επιχειρηματιών
• την έλλειψη εξειδικευμένων προγραμμάτων επιχορήγησης για την έναρξη λειτουργίας των Κοιν. Σ. Eπ.
• το δυσμενές οικονομικό περιβάλλον για την ανάπτυξη χρηματοδοτικών εργαλείων υποστήριξης των Κοιν. Σ. Eπ.
• διοικητικά και άλλα εμπόδια και
• τη μικρή αναγνωρισιμότητα του νέου θεσμού και της αξίας της κοινωνικής επιχειρηματικότητας.
Στα θετικά ωστόσο καταγράφεται ότι η Πολιτεία, αντιλαμβανόμενη την ανάγκη να ξεπεραστούν τα παραπάνω εμπόδια, έχει ξεκινήσει τις διαδικασίες για τη δημιουργία ενός Κεντρικού Μηχανισμού για τη στήριξη της ανάπτυξης και προώθησης των Κοινωνικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων (Κοιν. Σ. Eπ.) και ευρύτερα των πρωτοβουλιών της Κοινωνικής Οικονομίας αλλά και την εκπόνηση ενός θεσμικού, κανονιστικού, διοικητικού και δημοσιονομικού πλαισίου με στόχο τη διευκόλυνση της ίδρυσης και λειτουργίας κοινωνικών επιχειρήσεων.
Συνοψίζοντας, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι νέοι στην Ελλάδα, παρά τις γνώσεις, τις ικανότητες, τα προσόντα και τις καινοτόμες ιδέες που διαθέτουν, αποτελούν ένα αναξιοποίητο ανθρώπινο κεφάλαιο που περιμένει στον “πάγκο” τη σειρά του για να προσφέρει στην παραγωγική διαδικασία.
Σε μια περίοδο ωστόσο που η οικονομική κρίση πλήττει σοβαρά τις προοπτικές και (τις ελπίδες) απασχόλησης των νέων δεν υπάρχουν άλλα χρονικά περιθώρια για αναβολές.
Άμεσα επιβάλλεται να υπάρξουν στοχευμένες πολιτικές για να ενταχθούν οι νέοι ενεργά στην απασχόληση.
Η κυβέρνηση της χώρας οφείλει άμεσα να αντιμετωπίσει με τρόπο υπεύθυνο και δραστικό το φαινόμενο της “καταστροφικής” ανεργίας των νέων αμβλύνοντας τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα που η κρίση τους έχει δημιουργήσει. Ειδάλλως θα μιλάμε για μία ακόμη χαμένη γενιά…
*Γενικός Γραμματέας Δήμου Χανίων
Κοινωνικός-Πολιτικός Επιστήμων, M.Sc.
Β’ Αντιπρόεδρος Πανελλήνιας Ένωσης
Γεν. Γραμματέων Τοπικής Αυτοδιοίκησης “Κλεισθένης”
