ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΑΓΙΩΝΗΣ*
Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι ένας από τους καλύτερους χώρους εφαρμογής του ανοικτού λογισμικού (μετά την εκπαίδευση) είναι η ιατρική. Η σχέση ιατρικής και πληροφορικής (που άρχισε να αναπτύσσεται τη δεκαετία του ’70) αφορούσε -τότε- κύρια την καταγραφή δεδομένων σε ψηφιακή μορφή (π.χ. υπέρηχος), την επεξεργασία τους (π.χ. η τομογραφική ανακατασκευή) και τη διαχείριση τους. Η ραγδαία όμως ανάπτυξη της Βιοϊατρικής Απεικόνισης, της Ιατρικής Πληροφορικής, της Βιοπληροφορικής και γενικά η ταχεία εξάπλωση της χρήσης των υπολογιστών στις Επιστήμες Υγείας είναι πλέον αδιαμφισβήτητο γεγονός. Συνεπώς, αν δεχθούμε αξιωματικά την παραπάνω διαπίστωση, είναι σαφές ότι οι δυνατότητες που προσφέρει το ελεύθερο λογισμικό όπως η ελεύθερη πρόσβαση σε σουίτες γραφείου υψηλής παραγωγικότητας, η εύκολη βιβλιογραφική έρευνα, η τήρηση μεγάλων βάσεων δεδομένων για πολλά χρόνια και η δυνατότητα εξαγωγής στατιστικών συμπερασμάτων από μια πληθώρα πληροφοριών, μπορούν να καλύψουν δυνητικά κάθε ανάγκη. Από τους ιδιώτες γιατρούς μέχρι τα μεγάλα νοσοκομεία, χωρίς μάλιστα ιδιαίτερη επιβάρυνση του προϋπολογισμού τους.
Οπως κάθε επίσκεψη στο γιατρό μας έτσι και εμείς θα αρχίσουμε από το ιστορικό. Το ιατρικό ιστορικό παραμένει ακόμα και σήμερα η σημαντικότερη συλλογή πληροφοριών που κάθε ιατρός τηρεί. Συνοπτικά, αυτές οι πληροφορίες θα πρέπει να μπορούν να εισαχθούν με ένα εύκολο τρόπο, να φυλαχθούν όπως ορίζει η κείμενη νομοθεσία, να μπορούν να ταξινομηθούν και τέλος να αναλυθούν στατιστικά. Έτσι, αν και το FreeMedForms [1], το GnuMed [2] και το OpenEMR [3] έχουν διεθνώς τη μερίδα του λέοντος σε αυτό τον χώρο, ένα ελληνικό πρόγραμμα, το ´MyPatients´ [4], ξεχωρίζει για την ευκολία χρήσης του και τη δυνατότητα εγκατάστασης ακόμα και σε λειτουργικά κλειστού κώδικα. Τα περισσότερα από αυτά τα προγράμματα βασίζονται σε κάποια βάση δεδομένων όπως η MySQL (που μετρά περισσότερες από 11 εκατομμύρια εγκαταστάσεις παγκοσμίως) παρέχοντας από τη μία την ελεγχόμενη πρόσβαση πολλαπλών χρηστών σε μια ή περισσότερες βάσεις δεδομένων, ενώ από την άλλη προσφέρει την δυνατότητα οργάνωσης σε συσχετισμένους πίνακες διευκολύνοντας έτσι την περαιτέρω επεξεργασία.
Η στατιστική ανάλυση των δεδομένων στην εκάστοτε βάση μπορεί φυσικά να γίνει από μια πλειάδα προγραμμάτων από το το SOFA [5] και το Libre Office[6] έως το πανίσχυρο (αλλά και λίγο ´στρυφνό´) R [7].
Το ακρωνύμιο DICOM (Digital Imaging and Communications in Medicine) που αναπτύχθηκε από το American College of Radiology -δυστυχώς με πνευματικά δικαιώματα από την αμερικάνικη National Electrical Manufacturers Association- ίσως φαντάζει κάπως παράξενο στον μέσο αναγνώστη αλλά είναι το de facto πρότυπο από την απλή ακτινογραφία θώρακος έως την ακριβή Μαγνητική τομογραφία. Για άλλη μια φορά η κοινότητα του ανοικτού κώδικα προσφέρει λύσεις για το άνοιγμα DICOM αρχείων όπως το Kradview [8] του καθηγητή David Santo Orcero του πανεπιστημίου της Malaga αλλά παράλληλα -μια που το να έχεις ένα ορυμαγδό από απεικονίσεις είναι σαφώς αντιπαραγωγικό- το DiCoogle [9] μπορεί να αρχειοθετήσει εκατοντάδες εικόνες σε μία εύχρηστη βάση δεδομένων.
Το επόμενο βήμα δεν θα μπορούσε να ήταν άλλο από την έρευνα. Η έρευνα για την ανακάλυψη ενός φαρμάκου για την ελονοσία [10] μαζί με το ιατρικό χειρουργικό ρομπότ Raven II [11] είναι τα πιο εμβληματικά παραδείγματα της συνέργειας ανοικτού κώδικα/ιατρικής. Όμως δεν είναι μόνο οι πειραματικές δυνατότητες που μας ενδιαφέρουν. Ο μέσος γιατρός συχνά δημοσιεύει άρθρα και αναρτημένες ανακοινώσεις σε συνέδρια ξεκινώντας από τη βιβλιογραφική έρευνα. Το δίδυμο KbibTex [12] για την ανίχνευση άρθρων από το Medline και του Lyx [13] (ή γενικότερα της Latex [14]/Tex [15]) μπορεί να προσφέρει γρήγορη αλλά πάνω απ’ όλα ορθή τυπογραφικά σύνταξη ενός άρθρου σε συμφωνία με τις απαιτήσεις του περιοδικού που θα αποσταλεί. Δηλαδή, λόγου χάρη η αλλαγή από το APA style σε ένα στυλ αποδεκτό από επιστημονικά περιοδικά που υιοθετούν τον τρόπο γραφής της Elsevier, θα γίνει με μια απλή επιλογή (στο Lyx είναι ένα μενού) με τρομακτική εξοικονόμηση χρόνου.
Κλείνοντας αυτή την σύντομη παρουσίαση ας επιτραπεί η αναφορά σε ένα άρθρο του Economist [16]. Είναι γνωστό ότι υπάρχουν ασθένειες που πλήττουν μικρό αριθμό ανθρώπων ή βρίσκονται κυρίως στις φτωχές χώρες. Σε αυτές τις περιπτώσεις απλά δεν υπάρχει μια αρκετά μεγάλη αγορά για τις φαρμακοβιομηχανίες για να δικαιολογήσουν το τεράστιο κόστος ανάπτυξης ενός νέου φαρμάκου. Αυτή η εμφανώς απάνθρωπη αντιμετώπιση του ανθρώπινου πόνου θα μπορούσε να αλλάξει. Για παράδειγμα, αν τα αποτελέσματα της έρευνας είχαν διαδοθεί σύμφωνα με μια ´ανοικτή άδεια´, η τελική ανάπτυξη υποψήφιων φαρμάκων θα γινόταν σε ένα εργαστήριο -γιατί όχι Ελληνικό- με βάση τις πιο ανταγωνιστικές προσφορές, στη χαμηλότερη δυνατή τιμή. Όμως όπως λέει και ο κ. Μάουρερ του Πανεπιστήμιου της Καλιφόρνια «Είμαστε τόσο συνηθισμένοι στις πατέντες που έχουμε ξεχάσει πώς να ανακαλύπτουμε φάρμακα στο δημόσιο τομέα και εμείς πρέπει να το ανακαλύψουμε ξανά».
*Ιατρός Γενικό Νοσοκομείο
Παίδων Πεντέλης
Παιδοψυχιατρικό Τμήμα.
Πηγές:
1)http://www.freemedforms.com/en/start
2)http://wiki.gnumed.de/bin/view/Gnumed
3)http://www.oemr.org/
4)http://mobi-doc.com/mypatients_page.html
5)http://sourceforge.net/projects/sofastatistics/
6)http://el.libreoffice.org/
7)http://www.r-project.org/
8)http://www.orcero.org/irbis/kradview/
9)http://www.dicoogle.com/
10)http://www.thesynapticleap.org/node/343
11)http://www.ros.org/news/2012/01/raven-ii-open-source-surgical-robots.html
12)http://home.gna.org/kbibtex/
13)http://www.lyx.org/
14)http://www.latex-project.org/
15)http://www.ctan.org/
16)http://www.economist.com/node/2724420
