Γράφει η:
ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΑΚΡΑΤΖΑΚΗ*
MSc δαιτολόγος – διατροφολόγος
μέλος Επιστημονικής Ομάδας ´Διατροφή´
Χριστουγεννιάτικα διατροφικά έθιμα στην Κρήτη
Τα Χριστούγεννα πλησιάζουν. Οι νοικοκυρές ήδη έχουν μπει στη διαδικασία να φτιάχνουν τα πρώτα γιορτινά γλυκά και τα σπίτια μοσχοβολάνε από υπέροχες μυρωδιές. Τα μελομακάρονα και οι κουραμπιέδες έχουν κάνει την εμφάνισή τους και στα σπίτια συζητείται το Χριστουγεννιάτικο γεύμα.
Ενα από τα πιο γνωστά πιάτα που προτείνονται είναι η γεμιστή γαλοπούλα. Είναι όμως όντως το παραδοσιακό εορταστικό πιάτο της Κρήτης; Τι συνήθιζαν να τρώνε οι πρόγονοί μας αυτές τις μέρες; Παρακάτω θα ακολουθήσουν μερικές από τις διατροφικές συνήθειες των Κρητικών πριν δυτικοποιηθούν, οι οποίες σε μερικές περιοχές συνεχίζουν να υπάρχουν.
ΧΟΙΡΙΝΟ
Το κύριο Χριστουγεννιάτικο πιάτο στις οικογένειες της Κρήτης δεν περιείχε γαλοπούλα αλλά χοιρινό. Η γαλοπούλα είναι ξένο έθιμο και όπως σχολιάζεται πρέπει να ήρθε από το Μεξικό. Η πλειοψηφία των οικογενειών στην Κρήτη είχε ως συνήθεια να εκτρέφει έναν χοίρο για την περίοδο των Χριστουγέννων. Η παράδοση μάς λέει ότι την παραμονή σφαζόταν ο χοίρος και προετοιμαζόταν για τη μέρα των Χριστουγέννων. Μετά από μία περίοδο νηστείας 40 ημερών, οι κρητικοί ετοιμάζονταν για το εορταστικό τραπέζι. Ο χοίρος έδινε την ευκαιρία κατανάλωσης αρκετού κρέατος μετά από ένα μεγάλο διάστημα αποχής. Από τα πιο κλασικά πιάτα ήταν οι οματιές ή ομαθιές. Αλλες μορφές ήταν το χοιρινό με χόντρο, εντόσθια στο τηγάνι ή κρέας στην σχάρα. Την επόμενη μέρα των γιορτών ετοίμαζαν τα λουκάνικα, τα απάκια, τα χοιρομέρια, τα σύγκλινα, τα οποία τα κατανάλωναν τις επόμενες μέρες. Αυτό που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι οι Κρητικοί κατανάλωναν χοιρινό κυρίως τα Χριστούγεννα και ίσως και τις απόκριες. Για 40 μέρες πριν τις γιορτές τηρούσαν το έθιμο της νηστείας και μετά τις γιορτές ξαναεπέστρεφαν στην κλασική διατροφή που ήταν πλούσια σε όσπρια, δημητριακά, φρούτα και λαχανικά. Σήμερα, που η παχυσαρκία και οι χρόνιες ασθένειες έχουν αυξηθεί, το χοιρινό δεν είναι σίγουρα η πρώτη επιλογή. Οι συστάσεις προτείνουν γαλοπούλα ή κοτόπουλο. Αν όμως ένα άτομο προσέχει τις μέρες γύρω από τις γιορτές, δεν θα υπάρχει πρόβλημα να επιλέξει λίγο χοιρινό ως το κύριο εορταστικό πιάτο και να θυμηθεί την παράδοσή του. Μην ξεχνάμε ότι το χοιρινό περιέχει και κομμάτια τα οποία είναι χαμηλά σε λίπος.
ΧΡΙΣΤΟΨΩΜΟ
Ενα από τα κατεξοχήν κλασικά έθιμα της λαϊκής μας παράδοσης. Το χριστόψωμο αποτελούσε το βασικό ψωμί της παραμονής των Χριστουγέννων. Η παράδοσή μας λέει ότι το ψωμί βρισκόταν στη μέση του τραπεζιού, ιδιαίτερα στολισμένο, κάτι που το ξεχώριζε από τα υπόλοιπα είδη αρτοσκευασμάτων. Η όλη του παρασκευή αποτελούσε μορφή τελετουργίας και ιδιαίτερα η στιγμή του πλασίματος.
Συνήθως είχε πάνω του ένα λοξό Χ, από την λέξη Χριστός. Αλλού στολιζόταν με έναν σταυρό πάνω στα κλαδιά ενός δέντρου ή με διάφορα άλλα στολίδια.
ΓΛΥΚΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ
Τα κλασσικά γλυκά των Χριστουγέννων στην Κρήτη είναι:
Τα ξεροτήγανα και οι δίπλες
Τα μελομακάρονα
Οι κουραμπιέδες
Βασιλόπιτα
Τι συμβαίνει διατροφικά όμως με αυτά;
Μελομακάρονα
Τα μελομακάρονα θεωρούνται από τα πιο θρεπτικά και υγιεινά γλυκά των Χριστουγέννων. Η υψηλή θρεπτικότητά τους οφείλεται στο ότι χρησιμοποιείται ελαιόλαδο αντί για βούτυρο, όπως επίσης προστίθεται κανέλα, μέλι, καρύδια και αρκετά λιγότερη ζάχαρη συγκριτικά με τους κουραμπιέδες ή τα άλλα χριστουγεννιάτικα γλυκά. Το γεγονός ότι περιέχει ελαιόλαδο σημαίνει ότι έχει αρκετή ποσότητα από τα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα (καλά λιπαρά οξέα), ελάχιστα κορεσμένα (κακά λιπαρά οξέα) και ελάχιστη έως καθόλου χοληστερίνη.
Το ελαιόλαδο αλλά και τα καρύδια, ενισχύουν την περιεκτικότητα των μελομακάρονων σε βιταμίνη Ε. Η περιεκτικότητα σε μέλι αυξάνει τη θρεπτική αξία των μελομακάρονων αφού το μέλι είναι σαφώς ανώτερο σε θρεπτικά συστατικά συγκριτικά με τη λευκή κρυσταλλική ζάχαρη η οποία απλά μας δίνει θερμίδες και τίποτα άλλο. Τέλος η κανέλλα είναι ένα μπαχαρικό το οποίο περιέχει αρκετά αντιοξειδωτικά στοιχεία.
Δίπλες και ξεροτήγανα
Οι δίπλες και τα ξεροτήγανα αποτελούν γλυκά ιδιαίτερα αγαπητά στην Κρήτη. Εξωτερικά και τα δύο μοιάζουν αλλά η βασική τους διαφορά είναι ότι τα ξεροτήγανα δεν έχουν αυγό. Για να δούμε όμως λίγο πιο συγκεκριμένα
Οι δίπλες μπορεί να μην περιέχουν τις θερμίδες που δίνει το μελομακάρονο ή ο κουραμπιές αλλά στη βασική συνταγή προτείνονται κοντά στα 13 αυγά. Είναι γλυκό τηγανητό, το οποίο περιέχει και αρκετή ποσότητα σε ζάχαρη.
Τη θρεπτική του αξία τη βελτιώνει το γεγονός ότι χρησιμοποιείται ελαιόλαδο και όχι βούτυρο, στο σιρόπι περιέχεται και μέλι πέρα από ζάχαρη ενώ στο τέλος οι δίπλες πασπαλίζονται με κανέλα και καβουρδισμένα καρύδια.
Τα ξεροτήγανα από την άλλη δεν έχουν αυγό και προστίθεται λιγότερη ζάχαρη συγκριτικά με τις δίπλες. Οταν λοιπόν χρειαστεί να επιλέξουμε μεταξύ των δύο, καλύτερα να επιλεχτεί το ξεροτήγανο. Φυσικά δεν ξεχνάμε ότι και τα δύο είναι τηγανητά γλυκά.
Κουραμπιές
Ισως από τα πιο θερμιδογόνα γλυκά των Χριστουγέννων. Ενας κουραμπιές 25-30γρ. περιέχει κοντά στις 200 θερμίδες. Πέρα από αυτό, είναι ένα γλυκό πλούσιο σε λίπος, χοληστερίνη και ζάχαρη.
Από τα βασικά συστατικά του κουραμπιέ είναι το βούτυρο, τα αυγά, η ζάχαρη κρυσταλλική και άχνη. Τη θρεπτικότητά του τη βελτιώνουν τα αμύγδαλα και τα καρύδια, μιας και ενισχύεται η αναλογία σε καλά λιπαρά. Πάντως υπάρχουν συνταγές που αντί για βούτυρο χρησιμοποιούν λάδι, δεν περιέχουν αυγά, και προτείνουν αρκετά λιγότερη ζάχαρη. Θα τις βρείτε ως ´κουραμπιέδες νηστίσιμους´.
Βασιλόπιτα
Η Βασιλόπιτα θεωρείται το κλασικό γλυκό της Πρωτοχρονιάς.
Σχετίζεται με την ιδέα της ευημερίας, της υγείας και της ευτυχίας στην οικογένεια.
Θεωρείται ότι έχει και μαντικό χαρακτήρα, αφού ο τυχερός που θα βρει το νόμισμα μέσα στην πίτα, πιστεύεται ότι θα είναι και ο τυχερός της νέας χρονιάς.
Θερμιδικά είναι από τα πιο πλούσια σε ενέργεια γλυκά, καθοριζόμενο φυσικά και από τα συστατικά που θα χρησιμοποιηθούν. Η πλειοψηφία των συνταγών προτείνει από 5-12 αυγά, βούτυρο ή ελαιόλαδο, γάλα ή γιαούρτι και 1 – 3 ποτήρια ζάχαρη. Η αυξημένη ποσότητα των αυγών, το βούτυρο, το πλήρες γάλα ή γιαούρτι αλλά και η ζάχαρη, το καθιστούν ένα γλυκό αρκετά πλούσιο σε θερμίδες, λίπος, χοληστερίνη, και απλά σάκχαρα. Βέβαια, δεν παύει να είναι και θρεπτικό αφού λόγω των συστατικών του αποτελεί πηγή ασβεστίου, σιδήρου και άλλων θρεπτικών συστατικών.
Το συγκεκριμένο γλυκό, μπορεί να γίνει πιο υγιεινό αν αντικατασταθούν τα εξής:
Ολικής άλεσης αλεύρι αντί για λευκό.
Μαύρη ζάχαρη αντί για λευκή.
½ – 2/3 φλ. τσαγιού ζάχαρη αντί για 1 φλιτζάνι.
1% ή 2% γιαούρτι αντί για 10%.
1,5% γάλα αντί για 3,5%.
Λάδι αντί για βούτυρο.
Μπορούν να πρ`οστεθούν και ξηροί καρποί όπως αμύγδαλα και καρύδια ώστε να αυξηθεί η ποσότητα σε ω-3
Η μέρα των Χριστουγέννων δεν είναι το φαγητό, τα δώρα και τα στολίδια. Είναι κάτι πολύ βαθύτερο. Για αυτόν τον λόγο ας κάτσουμε όλοι μαζί στο τραπέζι ως οικογένεια, ας απολαύσουμε το φαγητό που έχουμε μπροστά μας, με μέτρο πάνω από όλα, και ας κοιτάξουμε να συσφίξουμε τις σχέσεις μας αυτές τις δύσκολες μέρες. Το φαγητό είναι απλά ένας από τους τρόπους για να έρθουμε πιο κοντά.
Και στην τελική, δεν έχει σημασία πόσα φαγητά υπάρχουν στο τραπέζι αλλά το πόσο κοντά και δεμένοι είμαστε ο ένας με τον άλλον.
Καλά Χριστούγεννα σε όλους, με αγάπη, υγεία και ευτυχία
Βιβλιογραφία
Ψιλάκης Νίκος (2001) Κρητική Παραδοσιακή Κουζίνα, Το θαύμα της Κρητικής Διατροφής, Εκδόσεις Καρμανωρ.
