Οι τελευταίες στιγμές και ο θάνατος του Ελ. Βενιζέλου

1 από 8

Ιστορικά δημοσιεύματα και ντοκουμέντα από το αρχείο των “Χ.Ν.”, παρουσιάζουμε σήμερα, 78 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου εθνάρχη

“Στα μαρμαρένια αλώνια”
«Αι γνωσθείσαι λεπτομέρειαι της βαρείας ασθενείας του κ. Ελευθερίου Βενιζέλου αναφέρουν ότι ο μέγας Ελλην πολιτικός ασθενεί από τριών εβδομάδων, προσβληθείς υπό γρίππης. Η κατάστασίς του επιδεινώθη χθες (16 Μαρτίου) οπότε έγινεν επιπλοκή, εμφανισθείσης της φλεβίτιδος, παλαιάς ασθένειας του κ. Βενιζέλου. Λόγω της επιπλοκής , η κατάστασις του ασθενούς επεδεινώθη και είνε κρισιμώτατη».
Τα παραπάνω διαβάζουμε στην εφημερίδα των Αθηνών “ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ” στις 18 Μαρτίου, ημέρα Τετάρτη κάτω από τον πηχυαίο τίτλο “Ο Ελ. Βενιζέλος διέρχεται τας τελευταίας στιγμάς της ζωής του” και με υπότιτλο “Με το όνομα της Ελλάδος εις τα χείλη του”.
Πρόκειται για το πρωτοσέλιδο της εφημερίδος όπου διαβάζουμε τα τηλεγραφήματα από το Παρίσι τα οποία κάνουν λόγο για την κρισιμότητα της κατάστασης της υγείας σύμφωνα με το «ιατρικόν δελτίον[…] το δοθέν την μεσημβρίαν».
Από τα τηλεγραφήματα αυτά εξάλλου πληροφορούμαστε ότι «την 6ην μ. μ. της χθες, ο αρχηγός των Φιλελευθέρων κ. Θεμιστοκλής Σοφούλης επεκοινώνησε τηλεφωνικώς με τους εν Παρισίοις συγγενείς του κ. Ελευθερίου Βενιζέλου και εζήτησε πληροφορίας περί της υγείας του. Εις το τηλέφωνον, ο κ. Σοφούλης συνωμίλησε μετά του κ. Κυριάκου Βενιζέλου, όστις μετέδωσε την πληροφορίαν, ότι μόλις προ ολίγου ο κ. Αμπραμύ είχεν εξέλθει εκ του κοιτώνος του ασθενούς». Ο γιατρός δεν τους είχε δώσει καμία ελπίδα! Ηταν πια θέμα ωρών…
Εξάλλου επικοινωνία «μετά της εν Παρισίοις οικίας του κ. Ελευθερίου Βενιζέλου» είχε και η εφημερίδα “Νέος Κόσμος” στις 8μ.μ.. Από τη συνομιλία τους με τον έτερο γιο του ασθενούς, Σοφοκλή, μας πληροφορούν ότι «Ενώ μέχρι των πρώτων απογευματινών ωρών ο μέγας ασθενής διετήρει πλήρη διαύγειαν πνεύματος εις τας αισθήσεις του, από της 4ης μ. μ. δεν διετήρει παρά μόνον κατά διαλείμματα τας αισθήσεις του, συνεχιζόμενης συγχρόνως και της εξαντλήσεως της καρδίας».
Μάλιστα ο Σοφοκλής Βενιζέλος φέρεται να δίνει την πληροφορία που αναγράφεται και στον υπότιτλο του άρθρου: «Ο κ. Ελευθέριος Βενιζέλος, περιπίπτων εις διάλειψιν αισθήσεων, ηκούσθη υπό των οικείων του συχνά ψιθυρίζων το όνομα της Ελλάδος».
Επιπλέον στο συγκεκριμένο πρωτοσέλιδο διαβάζουμε τις ευχές της Κυβέρνησης για τη διάσωσή του, γνώμες Ελλήνων γιατρών όπως του καθηγητή Πανεπιστημίου Αλεβιζάτου και του καθηγητή Βαλτή ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζει η είδηση ότι «ο κ. Σοφούλης συνεπεία της βαθείας συγκινήσεως την οποίαν εδοκίμασε χθες εκ του θλιβερού αγγέλματος της βαρείας ασθενείας του κ. Βενιζέλου, ησθένησε με πυρετόν ανελθόντα εις 37,8».

«Θεούλι μου, σώσε το Βενιζέλο μας»
Στο ίδιο φύλλο της 18ης Μαρτίου υπάρχει λεπτομερής καταγραφή για τον αντίκτυπο της είδησης της ασθενείας του δημιουργού της Μεγάλης Ελλάδας στον λαό τόσο στην Αθήνα όσο και στην υπόλοιπη Ελλάδα! Υπάρχει μια γενική αναταραχή και «οι κώδωνες ηχούν πενθίμως» στις εκκλησίες όπου μαζεύονται πλήθη για να δεηθούν υπέρ αποκαταστάσεως της υγείας του «μεγάλου πολιτικού αρχηγού».
Μάλιστα βρίσκουμε λεπτομερή ρεπορτάζ στα οποία διαβάζουμε ότι λόγω του συνωστισμού «οι κ. κ. Καφαντάρης, Μυλωνάς, Παπανδρέου και Κούνδουρος δεν δύνανται να προχωρήσουν προς το κέντρον του ναού και αναγκάζονται να παραμείνουν εις τας θέσεις των επιτρόπων», ενώ πληροφορούμαστε ακόμη και για την ώρα της δέησης και για τις αντιδράσεις του πλήθους, τους ψαλμούς κ.λπ..
«Κάθε φορά που ο ιερεύς δεόμενος υπέρ της διασώσεως του κ. Βενιζέλου εκφωνεί το όνομα “Ελευθέριος”, ένα ρίγος συγκινήσεως διατρέχει τα πλήθη και ακούεται ένα μυριόστομο “Αμήν”!…
Καθ’ όλην την διάρκειαν της δεήσεως ακούονται από όλα τα σημεία του ναού λυγμοί και στεναγμοί θλίψεως […] Εις όλων τα πρόσωπα διαγράφεται η λύπη διότι ο μέγας πολιτικός Αρχηγός υποφέρει, αλλά συγχρόνως και η Ελλάς, ότι ο Θεός της Ελλάδος δεν θα θελήση τελικώς να την στερήση ενός μεγάλου τέκνου της, το οποίον εις την κρίσιμον αυτήν περίοδον της είνε απαραίτητον».

«Ο Βενιζέλος ηττήθη από το θάνατο»
Ξημερώνει η 19η Μαρτίου! Η είδηση του θανάτου του «θρυλικού ήρωος» έχει κάνει τον γύρο του κόσμου! Ανταποκρίσεις υπάρχουν απ’ όλη την Ελλάδα, από όλο τον κόσμο! Οι Τούρκοι δεν πιστεύουν ότι… μπορεί να έχει πεθάνει! Στη Γαλλία υπάρχει η αξίωση από πολλές επιφανείς προσωπικότητες να ψαλεί νεκρώσιμη ακολουθία στο Παρίσι! Στο Λονδίνο ο θάνατός του όπως και όλες οι λεπτομέρειες της ασθενείας του ήταν το θέμα συζήτησης «εις τας αιθούσας και τους διαδρόμους του ανακτόρου του Αγίου Ιακώβου» και ειδικά από τους δημοσιογράφους οι οποίοι ακόμη και στις διακοπές των διαφόρων συσκέψεων «υπενθύμιζον εις τους νεωτέρους […] παλαιάς θυελλώδεις συζητήσεις εις τας οποίας έπαιξε ρόλον σημαίνοντα ο Ελευθέριος Βενιζέλος».
…Εδώ να σημειώσουμε ότι είναι φύσει αδύνατο να αναφέρουμε εδώ όλα τα πολύ ενδιαφέροντα που μπορεί κάποιος να πληροφορηθεί από τις δεκάδες εφημερίδες της εποχής αλλά και το πλούσιο φωτογραφικό υλικό που υπάρχουν στο αρχείο των “Χ.Ν.”! Υπάρχει εξάλλου πολύ μεγάλη βιβλιογραφία και ειδικότεροι -ερευνητές, ιστορικοί κ.λπ.- οι οποίοι έχουν καταθέσει την εργασία τους αλλά και συνεχίζουν να ερευνούν προς όφελος όσων κυρίως ενδιαφέρονται να μάθουν περισσότερα!
Επανερχόμαστε όμως στον “Νέο Κόσμο”. Διαβάζουμε για το «αιώνιον χαμόγελόν του» το οποίο όταν «ο Βενιζέλος εξέπνευσεν διεγράφετο εις τα χείλη του» ενώ πληροφορούμαστε: α) για την Ελενα Βενιζέλου ότι «σπαρασσόμενη υπό λυγμών έκλεισε τους οφθαλμούς του συζύγου της…», β) για το ότι προσεκλήθησαν γάλλοι ειδικοί ιατροί για την ταρίχευση του νεκρού η οποία πραγματοποιήθηκε την 3ην πρωινήν αλλά και γ) για τη νοσταλγία του για την Χαλέπα, η οποία ήταν η κύρια αιτία -σύμφωνα με τον αρθρογράφο- για τον θάνατο του Βενιζέλου: «Ο Ελευθέριος Βενιζέλος απέθανεν από τη νοσταλγίαν του. Την νοσταλγίαν του σπιτιού του, του κήπου του, των ανθώνων του. Την νοσταλγία του Κρητικού ήλιου, που ωνειροπολούσε μέσα στη μολυβιά ατμόσφαιρα της Γαλλικής πρωτευούσης».
Διαβάζουμε ακόμη αποσπάσματα από τις επιστολές που αντήλασσε τους τελευταίους μήνες της ζωής του με τον Γιάννη Ηλιάκη ο οποίος φρόντιζε το σπίτι και τον κήπο του στη Χαλέπα…
Ακόμη στο ίδιο φύλλο της 19ης Μαρτίου, σε ανταπόκριση από τα Χανιά, διαβάζουμε ότι το δημοτικό συμβούλιο με ψήφισμά του αποφάσισε να υπάρξει «τριήμερος αργία του Δήμου και τεσσαρακονθήμερος Δημοτικόν πένθος» ενώ «απεφάσισε ν’ αποστείλη συλλυπητήριον τηλεγράφημα εις την οικογένειαν του Ελευθερίου Βενιζέλου και να παρακαλέσει τα μέλη αυτής όπως η σορός του Μεγάλου Κρητός ενταφιασθή εις την θέσιν Ακρωτήρι, παρά το άγαλμα της Ελευθερίας».
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η αναφορά της εφημερίδος σε τηλεγράφημα του Γ. Ηλιάκη προς την οικογένεια του Βενιζέλου στο οποίο τους υποδεικνύει «να εκπληρωθή η τελευταία ασφαλώς επιθυμία του μεγάλου νεκρού όσον αφορά την κηδείαν του και η οποία κατά τον κ. Ηλιάκην είνε να γίνη η κηδεία εις την Κρήτην». Αναφέρει ακόμη ότι πρέπει να μεταφερθεί η σορός του στο σπίτι της Χαλέπας, να μείνει εκεί, «κοντά στα άνθη τρεις μήνες, έως ότου τελειώση το άγαλμα της Ελευθερίας εις το Ακρωτήρι και τότε να εναποτεθή εις την κρύπτην που κατεσκευάσθη εξεπίτηδες, πέρυσι, κάτω από το άγαλμα».
Οταν τελειώνουν οι δεήσεις, το πλήθος ξεχύνεται στους δρόμους και όλοι ψάχνουν μανιωδώς «τα κυκλοφορούντα εκείνην την ώρα παραρτήματα» εφημερίδων απ’ τα οποία θα πληροφορηθούν τα νεότερα για την υγεία του μεγάλου ανδρός!
Τούτο είναι εξάλλου το μεγάλο θέμα των ωρών για «τους πολίτες πάσης τάξεως και ηλικίας, γυναίκες και παιδιά».
Συγκεντρώνονται «έξωθι των εκκλησιών, καφενείων, των οικιών των ή εις διαφόρους πλατείας» και εύχονται «όπως αποσοβηθή κάθε κίνδυνος και να αποκατασταθή η υγεία του μεγάλου εθνάρχου, και μάλιστα σήμερον, οπότε η Ελλάς ειπέρ ποτέ έχει ανάγκην των υπηρεσιών του».
Πάμπολλες οι σκηνές που περιγράφονται με γλαφυρό τρόπο όπως και αυτή: «Μία γρηούλα ηκούσθη ολοφυρομένη εις ένα των προσφυγικών συνοικισμών και λέγουσα: – Θεούλι μου, σώσε το Βενιζέλο μας».

«Το σπαρακτικό της Κρήτης μοιρολόγι»
Η Ελλάδα όλη βυθίστηκε σε συντριπτικό πένθος και οι προσφυγικές οργανώσεις αποφάσισαν με ψηφίσματά τους «40νθήμερον προσφυγικόν πένθος, κατά τη διάρκεια του οποίου οι πρόεδροι και τα μέλη των διοικητικών συμβουλίων θα φέρουν πένθος εις τον αριστερόν βραχίονα».
Οσο για την Κρήτη, όλοι ήταν εν αναμονή του μεγάλου τέκνου της! Γυναίκες και άνδρες με ρίμες, τραγούδια μαντινάδες μοιρολογούσαν το Λευτέρη τους!
Το Σάββατο 21η Μαρτίου, στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας “ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ”, το οποίο εκτίθεται στο Μουσείο Τυπογραφίας των “Χ.Ν.”, διαβάζουμε “το σπαρακτικό της Κρήτης μοιρολόγι” του Ευθύμιου Μ. Περακάκη.
«Ελα Μεγάλε και πολυσέβαστέ μας Αρχηγέ…[…] Ελα να κοιμηθής τον αιώνιο της αναπαύσεως ύπνο, στο πολυαγαπημένο σου νησί, που είδες το φως της ζωής…[…] Ελα στα αγαπημένα σου Χανιά τρισένδοξε της Κρήτης νεκρέ!… Σε περιμένομεν με όλου του μεγάλου και δυνατού πόνου μας τη λαχτάρα να σε ιδούμε φευ! για τελευταία φορά. […] Η Κρητικοπούλες θα σου πούνε τα πειο πονετικά των μοιρολόγια. Για μας θα μείνης αθάνατος!!! Η γιαγιάδες θα διηγούνται πάντοτε στα εγγονάκια των το παραμύθι της ζωής σου, και ο άνεμος στα βουνά και στους κάμπους όλης της Ελλάδος θ’ αντιλαλεί το όνομά σου: Βενιζέλος… Βενιζέλος…[…]».