Η ιδιαιτερότητα της Κρήτης και οι δυναμικές που διαμορφώνουν το τοπίο και τους ανθρώπους του νησιού ιχνηλατούνται στο βιβλίο του Δήμου Τσαντίλη «Κρήτη, μια ήπειρος σε ένα νησί». Εναλλαγές κλίματος, ποικιλία χλωρίδας και πανίδας, διάφορα είδη οικοτόπων, αρχαιολογικά και γεωλογικά ευρήματα συνθέτουν ένα μοναδικό νησί στον κόσμο, την Κρήτη, όπου συναντιούνται τα χαρακτηριστικά μιας ολόκληρης ηπείρου.
Λόγω της γεωλογικής ιστορίας, όλες οι βιογενετικές ενότητες απαντούν στην Κρήτη. Εύφορες περιοχές, έρημοι, αλπικά τοπία και υποτροπικά, μεσογειακό και ηπειρωτικό κλίμα, συμπαγή δάση και βράχια εναλλάσσονται στα 8.336 τετραγωνικά χιλιόμετρα του νησιού που απέχει ίση σχεδόν απόσταση από την Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική.
Η γεωλογία διαμορφώνει τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά ενός λαού και αντίστροφα, ο πολιτισμός αντανακλάται στη γεωλογική μορφολογία του τόπου. Περνώντας από τη μινωική, τη ρωμαϊκή και τη βυζαντινή εποχή, την ενετοκρατία μέχρι και την οθωμανική αυτοκρατορία, ενώ οι διάφοροι κατακτητές διαδέχτηκαν ο ένας τον άλλον και οι περίοδοι ακμής έδωσαν τη θέση τους σε σκοτεινές περιόδους, οι κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές άφησαν σχεδόν αναλλοίωτη την αγροτική και ποιμενική βάση.
Το τοπίο της Κρήτης οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στους ανθρώπους της. «Οι πολιτισμοί που άκμασαν στην Κρήτη θεμελιώθηκαν πάνω σε μια σειρά από επάλληλα πολιτισμικά στρώματα, τα οποία ενσωματώθηκαν σε μια λίγο-πολύ κεντρική οργάνωση, χωρίς να αλλάξουν. Ίσως αυτό είναι το στοιχείο που δίνει στο κρητικό τοπίο, ιδίως το ορεινό, την πρωτόγονη, αρχαϊκή όψη του» γράφει ο Δ. Τσαντίλης στο βιβλίο του. Η ιδιαίτερη παράδοση των Κρητικών με τη μουσική και τις μαντινάδες, τους φιλόξενους και καλοσυνάτους ανθρώπους χτίστηκε ανά τους αιώνες. Εδώ και 8.000 χρόνια, όταν εγκαταστάθηκε ο πρώτος «νεολιθικός» άνθρωπος στην Κρήτη, έφερε μαζί του γουρούνια, κατσίκια, πρόβατα, σκύλους και γάτες, αλλά και τις καλλιέργειες, κυρίως δημητριακών, καθώς και της ελιάς, των αμπελιών, στις οποίες σταδιακά προστέθηκαν διάφορα φρούτα και λαχανικά. Οι ξερολιθιές, οι πεζούλες που ζώνουν τις πλαγιές, έρχονται από την αρχαιότητα. Έτσι, η μεγάλη φυσική πολυμορφία του κρητικού τοπίου αντικατοπτρίζεται στην εντυπωσιακή ποικιλία των καλλιεργειών. Επίσης, δε θα ήταν δυνατό να φανταστεί κανείς τα βουνά της Κρήτης χωρίς τα πρόβατα και τα γίδια, δίχως τις γιδόστρατες στις απότομες πλαγιές των φαραγγιών, τον ήχο των κουδουνιών κλπ.
Ο Δ. Τσαντίλης γράφει πως οι ριζικές αλλαγές είχαν ήδη ολοκληρωθεί στις αρχές της εποχής του χαλκού, πριν από 5.000 χρόνια. Η πανίδα των μεγάλων θηλαστικών άλλαξε, η φυσική βλάστηση και τα δάση περιορίστηκαν, οι καλλιέργειες και τα άλλα ανθρώπινα έργα μετασχημάτισαν στο τοπίο. Έκτοτε επικρατεί σχετική νηνεμία. Το τοπίο, δεν έπαψε βέβαια να αλλάζει, δεν έπαψε όμως και να παραμένει σε γενικές γραμμές το ίδιο. «Ωστόσο, φαίνεται ότι η σχέση ανάμεσα στη συνέχεια και την αλλαγή έχει διαταραχθεί σοβαρά. Κάτι έχει αλλάξει τις τελευταίες δεκαετίες», επισημαίνει ο συγγραφέας. Η αστικοποίηση, η χάραξη δρόμων που δεν προσαρμόζονται στο φυσικό ανάγλυφο, το αυτοκίνητο, και ιδιαίτερα το 4χ4 που πάει παντού, ο τουρισμός και οι παραθεριστικές κατοικίες μαζί με τις ομπρέλες και τις ξαπλώστρες, που κατακλύζουν τις παραλίες, αφαιρούν τα τελευταία ίχνη φυσικότητας του τοπίου. Νέα προβλήματα συσσωρεύονται, όπως η έλλειψη νερού, η ανεπάρκεια της ηλεκτρικής ενέργειας (εξαιτίας της αυξανόμενης ζήτησης), τόνοι απορριμμάτων και λυμάτων. Η εντατική εκμετάλλευση κυρίως στα πεδινά και η εγκατάλειψη στα ορεινά είναι οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος, που απειλούν το κρητικό τοπίο με απώλεια της μοναδικότητάς του.
Το βιβλίο, που εκδόθηκε από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, αποτελεί μια συμπυκνωμένη «εγκυκλοπαίδεια» με αναφορές σε θηλαστικά, γαστερόποδα, κολεόπτερα, πουλιά και κάθε είδους ενδημικά και μεταναστευτικά ζώα, εξαφανισμένα και μη, μαζί με πληροφορίες για τη γεωλογική μορφολογική εξέλιξη, την ιστορία, τα ανθρωπολογικά και αρχαιολογικά ευρήματα στο νησί. Οι φωτογραφίες που πλαισιώνουν το βιβλίο, είναι του Αποστόλη Τριχά.
