Φαλλοειδικό ή Φαλλοειδινικό σύνδρομο Είναι η πιο σοβαρή δηλητηρίαση από μανιτάρια. Τις περισσότερες φορές είναι θανατηφόρα. Στη Γαλλία που υπάρχει τόση ενημέρωση σχετικά με τη συλλογή των μανιταριών κάθε χρόνο το φθινόπωρο πεθαίνουν δύο άτομα είτε από άγνοια είτε από αυτοχειρία. Παρόλες τις προόδους που έχουν γίνει για τη θεραπεία της δηλητηρίασης αυτής, εντούτοις η θνησιμότητα των θυμάτων παραμένει αρκετά υψηλή και φτάνει στο ποσοστό του 10 – 25%. Είναι το περισσότερο μελετημένο σύνδρομο όχι μόνο για να βρεθούν μέσα θεραπείας αλλά και να διερευνηθεί η δυνατότητα χρησιμοποίησης των τοξινών στη φαρμακολογία. Από τα μανιτάρια που προκαλούν το σύνδρομο αυτό απομονώθηκαν τρεις ομάδες τοξινών οι φαλλοτοξίνες, οι αματοξίνες και οι βιροτοξίνες. Οι τοξίνες αυτές ανήκουν στα πολυπεπτίδια. Η περιεκτικότητα των πολυπεπτιδίων αυτών διαφέρει στα διάφορα μέρη του μανιταριού. Το πιλίδιο έχει κατά κανόνα τη μεγαλύτερη συγκέντρωση. Οι αματοξίνες είναι δικυκλικά οκταπεπτίδια με πολύ ισχυρή και μοιραία για τον άνθρωπο τοξική δράση. Οι δύο άλλες ομάδες αντίθετα είναι επτακυκλοπεπτίδια. Οι πεπτιδικοί κύκλοι των αματοξινών και φαλλοτοξινών γεφυρώνονται με τρυπταθειονίνη, η οποία είναι και το δραστικό στοιχείο. Στις αματοξίνες η θειοξυδική μορφή R του θείου είναι αυτή που εκφράζει τη δραστικότητα. Οι αματοξίνες περιέχουν 9 τοξίνες τις: α-αμανιτίνη, β-αμανιτίνη, γ-αμανιτίνη, ε-αμανιτίνη, αμανίνη αμιδιοαμανίνη, αμανουλλίνη, αμανουλλινικό οξύ και προαμανουλλίνη. Η αμιδιοαμανίνη βρέθηκε στο Αμανίτης ο δυσώδης (Amanita virosa). Συγκεντρώνονται στο συκώτι, όπου ασκείται η τοξική δράση, για να μεταφερθούν στη συνέχεια μέσω της χολής στο αίμα και ακολούθως πάλι το συκώτι. Στο συκώτι αδρανοποιείται το ένζυμο RNA -πολυμεράση, γεγονός που οδηγεί στη μη αναστρέψιμη καταστροφή του συκωτιού. Οι αματοξίνες προκαλούν δηλητηρίαση με τέσσερις ξεχωριστές φάσεις:
• Ασυμπτωματική φάση που διαρκεί 6-12 ώρες.
• Γαστροεντερική φάση με συμπτώματα διάρροιας, αφυδάτωσης, εμετού και έντονων κοιλιακών πόνων.
• Νέα ασυμπτωματική ή φάση βελτίωσης.
• Καταστροφή του συκωτιού και του νεφρού. Λαμβάνει χώρα την 4η-8η ημέρα από την ανάλωση των μανιταριών. Οδηγεί σε ηπατικό κώμα και στο θάνατο. Αρκεί μια ποσότητα 0,1 mg / 1 Kg βάρους σώματος ανθρώπου για να επέλθει το μοιραίο. Η αματοξίνη α-αμανιτίνη, που καταστρέφει τους κυτταρικούς πυρήνες και παρεμποδίζει το σχηματισμό της πρωτεΐνης, αποτέλεσε αντικείμενο εμπεριστατωμένης μελέτης για την ηπατοτοξική της δράση. Είναι πολύ θερμοάντοχη τοξίνη. Αξιοσημείωτο είναι πως στο Αμανίτης ο φαλλοειδής (Amanita phalloides) εμπεριέχεται και η τοξίνη ανταμανίδη που λειτουργεί ως αντίδοτο της φαλλοειδίνης και αματίνης. Η ομάδα των φαλλοτοξινών περιέχει 7 τοξίνες: τη φαλλοΐνη, τη φαλοειδίνη, τη φαλλιδίνη, την προφαλλοΐνη, τη φαλατίνη, τη φαλλασιδίνη και τη φαλλισακίνη. Προέρχονται από το κυκλοπεπτιδικό επταμινοξύ και μπορούν ανάλογα με την οξύτητα να διακριθούν σε δύο υποομάδες. Στις φαλλοτοξίνες με ουδέτερη αντίδραση και σ’ εκείνες με όξινη. Η πρώτη ομάδα περιέχει την D-θρεονίνη, ενώ η δεύτερη το β-υδροξυσουξινικό οξύ. Οι φαλλοτοξίνες καταστρέφουν τα κύτταρα του συκωτιού με τη διαταραχή της ισορροπίας της G και F ακτίνης σε βάρος της δεύτερης. Αυτό έχει ως συνέπεια την απώλεια ιόντων καλίου και κυτταροπλασματικών ενζύμων, τη μείωση του ATP (Adenosine Triphosphate) και του γλυκογόνου και τέλος την καταστροφή του κυττάρου. Με τη δηλητηρίαση από τις τοξίνες αυτές παρατηρείται διόγκωση του συκωτιού και διακοπή της ροής των χολικών υγρών. Από τις φαλλοτοξίνες, η φαλλοειδίνη είναι θανατηφόρα και θερμοάντοχη και έχει επίσης τοξική επίδραση στο γαστρεντερικό σύστημα. Οι βιροτοξίνες περιέχουν 7 επιμέρους τοξίνες: τη βιροϊδίνη, τη δεσοχοβιροϊδίνη, την αλα1-βιροϊδίνη, την αλα1-δεσοξοβιροϊδίνη, τη βιροϊσίνη και τη δεσοξοβιροϊσίνη.
Πρόκειται για μονοκυκλικά επταπεπτίδια με ανάλογη με τις φαλλοτοξίνες τοξική δράση. Αναφέρεται πρόσφατα και η ομάδα των φαλλολυσινών. Στις τοξίνες αυτές υπάρχουν τρεις πρωτεΐνες με έντονη τοξική και ιδιαίτερα αιμολυτική δράση. Δεν αποτελούν απειλή για τον άνθρωπο, αφού είναι ασταθείς σε θερμό και όξινο περιβάλλον. Η φαλλοειδική δηλητηρίαση χαρακτηρίζεται από μία αρχική ασυμπτωματική φάση διάρκειας 6 – 48 ώρες. Η φάση αυτή κατά κανόνα διαρκεί 10 – 11 ώρες. Σε δεύτερο στάδιο παρατηρούνται σοβαρές γαστρεντερικές διαταραχές, όπως ισχυροί κοιλιακοί πόνοι, άφθονη και ακατάσχετη διάρροια και επιμένων εμετός, που γρήγορα οδηγεί σε αφυδάτωση. Κατά την τρίτη φάση διαπιστώνεται κυττολυτική ηπατίτιδα, ανεπάρκεια ηπατικών κυττάρων και οξεία νεφρική ανεπάρκεια.
Ψιλοκυβικό σύνδρομο
Είναι γνωστό και ως ναρκωτικό ή παραισθησιακό σύνδρομο. Οι υπεύθυνες για το σύνδρομο αυτό τοξίνες είναι η ψιλοκυβίνη και η ψιλοσίνη. Η πρώτη μπορεί σε μια ώρα να μεταβολιστεί στη δεύτερη. Πρόσφατα έχουν απομονωθεί 4 τοξίνες με παραισθησιογόνους ιδιότητες η ψιλοκυβίνη, η ψιλοσίνη, η βεοκυστίνη και η νορβεοκυστίνη. Όλες οι τοξίνες αυτές είναι παράγωγα της ινδόλης. Τα συμπτώματα που προκαλεί η δηλητηρίαση αυτή είναι ανάλογα με εκείνα που προέρχονται από τα χρησιμοποιούμενα παραισθησιογόνα του κάκτου peyotl (Lophophora williamsii), τη μασκαλίνη, το LSD (Lysergic Acid Diethylamide) 25 και το χασίσι. Η διαφορά είναι πως στην περίπτωση των μανιταριών έχουμε εντονότερη δράση στο νευροφυτικό σύστημα, υπόταση και βραδυκαρδία. Αρκετές ώρες μετά τη χώνεψη το θύμα παρουσιάζει οπτική παραμόρφωση, αυξημένη φαιδρότητα και παραισθήσεις. Αναφέρονται επίσης περιπτώσεις παραισθησιακών ταξιδιών στο παρελθόν και στο μέλλον και άλλες έντονες υποκειμενικές εμπειρίες. Αναλυτικότερα το ψιλοκυβικό σύνδρομο εκδηλώνεται με τα παρακάτω συμπτώματα που εμφανίζονται 15 – 30 λεπτά μετά την κατάποση ή 5 – 10 λεπτά άμα πίνονται με τη μορφή τσαγιού ή σούπας. Τα συμπτώματα αυτά επιμένουν επί 4 – 6 ώρες μετά την κατάποση:
• 0 – 30 λεπτά, ελαφριά ναυτία, ελαφρός ίλιγγος, κοιλιακή ταλαιπωρία, αδυναμία, πόνος και σύσπαση μυών, τρεμούλιασμα, ανησυχία και μούδιασμα στα χείλη.
• 30 – 60 λεπτά, ανωμαλίες στην όραση με θόλωμα, φωτεινότερα χρώματα, αιχμηρότερο περίγραμμα και διατήρηση της εικόνας επί μακρότερο, οπτικά σχέδια και με έντονα τα σημεία εστίασης όταν κλείνουν τα μάτια. Αυξημένη ακοή, χασμουρητό, ίδρωμα, κοκκίνισμα του προσώπου, μειωμένη συγκέντρωση και προσοχή, αργή σκέψη, συναίσθημα εξωπραγματικότητας, απώλεια προσωπικότητας, ονειροπόλος κατάσταση, αποσυντονισμός και τρεμούλιασμα φωνής.
• 60 – 120 λεπτά, αύξηση των οπτικών ανωμαλιών με έγχρωμα σχέδια και μορφές ιδιαίτερα με κλειστά μάτια, κυματισμός των ορώμενων επιφανειών, εξασθενισμένη από απόσταση αντίληψη, ευφορία και βραδεία αντίληψη χρόνου.
• 120 – 240 λεπτά, εξασθένηση πλήρως των παραπάνω καταστάσεων. Σε 2 – 4 ώρες επιστροφή στην κανονική κατάσταση. Το θύμα παρουσιάζει μειωμένη σιελόρροια, ανορεξία, ανεξέλεγκτο γέλιο, παροδικά σεξουαλικά συναισθήματα. Παρατηρείται διαφοροποίηση στη συνολική παραισθησιακή συμπτωματολογική εικόνα ανάλογα με το είδος του μανιταριού και την ατομικότητα του θύματος. Από εμπειρίες των ιδίων των επιστημόνων γίνεται λόγος για ναρκωτική ή μεθυστική δράση, απώλεια μνήμης, έγχρωμες παραισθήσεις και πλούσιες ενοράσεις, οπτικές διαταραχές, τρεμούλιασμα και βραδυκαρδία.
Ψυχοτροπικό σύνδρομο
Το σύνδρομο αυτό διακρίνεται σε δύο υποσύνδρομα το πανθηρινικό και το μουσκαρινικό.
Πανθηρινικό υποσύνδρομο
Είναι γνωστό και ως ιμποτενικό, μυκοατροπινικό, ατροπινικό και αντιχολινεργητικό σύνδρομο. Οι υπεύθυνες τοξίνες είναι οι ισοξαζόλες όπως το ιμποτενικό οξύ, η μουσκινόλη και η μουσκαζόνη με αντιχολινεργική και αντισπασμωδική δράση και η μουσκαρίνη με χολινεργική δράση. Ολες αυτές οι τοξίνες είναι θερμοάντοχες, αλλά η ξήρανση των μανιταριών που τις περιέχουν μειώνει και την τοξική τους δράση. Απομονώθηκε επίσης και η τοξίνη μπουφοτενίνη. Αναφέρεται τέλος και το ισομερές της ατροπίνης L – νοσκαζιαμίνη. Σε άλλα μανιτάρια απομονώθηκαν οι τοξίνες η μουσκιμόλη, το ιμποτενικό οξύ, η μουσκαζόνη και η μουσκαρίνη. Η μουσκιμόλη είναι η κυριότερη παραισθησιογόνος τοξίνη στη δόση των 10 – 15 mg από το στόμα. Το ιμποτενικό οξύ εκδηλώνει την παραισθησιογόνο δράση σε υψηλότερη συγκέντρωση. Οι άλλες τοξίνες υπάρχουν στα μανιτάρια αυτά σε ποσότητα κάτω από εκείνη που μπορεί να προκαλέσει παραισθησιογόνο δράση. Το ιμποτενικό ή μουσκιμολιμποντενικό οξύ και το παράγωγο του η μουσκιμόλη ανήκουν στην κατηγορία των ενισχυτικών αμινοξέων [ΕΑΑ (Exitatory Amino Acid)]. Η δράση τους μιμείται εκείνη του γλουταμινικού και Ν-μέθυλ-D-ασπαρτικού οξέος (NMDA) στους νευρώνες του κεντρικού νευρικού συστήματος ενεργοποιώντας ειδικότερα τα σημεία δέκτες των αμινοξέων. Οι τοξίνες αυτές μπορεί να καταστρέψουν τους νευρώνες τους ευαίσθητους στα ΕΑΑ. Προκαλούν νευρική αταξία, υστερία και παραισθήσεις μέχρι που να καταπιεί κανείς τα ούρα του. Η μουσκιμόλη επίσης ασκεί την πρώτη δράση στα σημεία – δέκτες γ-αμινοβουτυρικού οξέος (GABA). Η μουσκαζόνη, προϊόν μεταβολισμού του ιμποτενικού οξέος, είναι αμφίβολης παραισθησιογόνου δράσης. Το στιζολομπινικό, το στιζολομπικό, το μεθυλτετραϋδροκαρβολυνικό και καρβοξυλικό οξύ που ορισμένοι ερευνητές απομόνωσαν από το Αμανίτης ο μυγοκτόνος (Amanita muscaria) δεν θεωρούνται σημαντικές παραισθησιογόνες ουσίες. Τα συμπτώματα της δηλητηρίασης αυτής θυμίζουν εκείνα της ατροπίνης της μπελλαντόνας. Γι’ αυτό προς διάκριση η υπεύθυνη τοξίνη ονομάστηκε μυκοατροπίνη και το υποσύνδρομο μυκοατροπινικό. Η λανθάνουσα φάση της δηλητηρίασης αυτής διαρκεί 20 λεπτά μέχρι 3 ώρες. Στη συνέχεια παρατηρούνται αδιαθεσία, ελαφρός εμετός, ταχυκαρδία, μυδρίαση και διαστολή της κόρης των ματιών που απολήγει σε μείωση της όρασης. Οι νευροφυτικές, συνειδησιακές και πεπτικές διαταραχές που σημειώνονται θυμίζουν ατροπινικό ντελίριο. Το θύμα περιέρχεται σε κατάσταση μέθης, γελάει, τρέχει, δίνει ακατανόητες απαντήσεις και χτυπάει κάθε εμπόδιο. Αργότερα διαπιστώνεται καταστολή του κεντρικού νευρικού συστήματος, απώλεια των αισθήσεων με διαλείμματα παραισθησιασμού. Τελικά το θύμα πέφτει σε βαθύ ύπνο και ξυπνάει το επόμενο πρωί σε καλή κατάσταση. Σπάνια η δηλητηρίαση αυτή καταλήγει σε θάνατο. Το μοιραίο μπορεί να επέλθει μόνο σε υπερήλικα άτομα που έχουν καρδιολογικά προβλήματα.
Μουσκαρινικό υποσύνδρομο
Είναι γνωστό και ως σουδορινικό ή χολινεργικό σύνδρομο. Υπεύθυνη για την εκδήλωση της δηλητηρίασης αυτής τοξίνη είναι το αλκαλοειδές της ομάδας των βιογενών αμινών, η μουσκαρίνη. Είναι θερμοάντοχη τοξίνη και υπεύθυνη της χολινεργικής δράσης. Σε μικρές συγκεντρώσεις ανιχνεύθηκαν και οι τοξίνες ισταμίνη και ακετυλχολίνη. Το Αμανίτης ο μυγοκτόνος και Αμανίτης ο βασιλικός (Amanita regalis) έχουν χαμηλή συγκέντρωση μουσκαρίνης. Στο υποσύνδρομο αυτό το χρονικό ασυμπτωματικό διάστημα κυμαίνεται από 15 λεπτά μέχρι 3 ώρες μετά τη χώνευση. Τα συμπτώματα που παρουσιάζουν στη συνέχεια τα θύματα είναι τα εξής:
• Πεπτικές διαταραχές: απότομη εμφάνιση ναυτίας, εμετού, κοιλιακών πόνων και διάρροιας.
• Υπερέκκριση αδένων: υπερίδρωση, υπερδακρύρροια και υπερσιελόρροια.
• Καρδιοαγγειακές διαταραχές: βραδυκαρδία που πολλές φορές είναι επικίνδυνη και αρτηριακή υπόταση.
• Νευροφυτικές διαταραχές: μείωση της όρασης εξαιτίας της συστολής της κόρης των οφθαλμών, κεφαλαλγία, ευφορία, υπερευαισθησία ή άγχος, συνειδησιακή σύγχυση, παραίσθηση τρεμούλιασμα των άκρων και βαθύς ύπνος μέχρι και κώμα.
• Βρογχοσπασμός εμφανίζεται πολύ σπάνια.
• Αναφέρονται επίσης περιπτώσεις ερυθρίασης του προσώπου, πυρετός και γαλακτόρροια στις έγκυες γυναίκες. Πολλά από τα συμπτώματα αυτά θυμίζουν το φαλλοειδινικό σύνδρομο. Γι’ αυτό θα πρέπει να ξεκαθαριστεί από την αρχή η αιτία πρόκλησης της δηλητηρίασης γιατί η θεραπευτική αγωγή είναι τελείως διαφορετική για το κάθε σύνδρομο. Τροφικές δηλητηριάσεις από άγρια μανιτάρια Τα μανιτάρια αλλοιώνονται εύκολα. Κατά την αλλοίωση αυτή παράγονται μερικές φορές βλαβερές για την υγεία του ανθρώπου ουσίες. Ιδιαίτερα παρατηρείται με τη δράση διαφόρων ενζύμων ή βακτηρίων αλλοίωση της πρωτεΐνης. Σχηματίζονται έτσι δηλητηριώδεις αμίνες όπως η νευρίνη, η ισταμίνη, η πουτρεσίνη και πολλές άλλες. Τα συμπτώματα από τις δηλητηριάσεις αυτές εκδηλώνονται κατά κανόνα 4 περίπου ώρες μετά την κατανάλωση των μανιταριών με εμετό και διάρροια.
Τα βαριά μέταλλα στα άγρια μανιτάρια
Τελευταία γίνονται πολλές μελέτες για τη βιοσυγκέντρωση βαριών μετάλλων στα άγρια μανιτάρια. Οι μελέτες αυτές αποβλέπουν σε δύο βασικούς στόχους. Να λύσουν τα προβλήματα τοξικότητας και άλλων συμπτωμάτων που παρουσιάζουν άμα καταναλωθούν ορισμένα γνωστά παραδοσιακά εδώδιμα μανιτάρια και να εξεταστεί η δυνατότητα χρησιμοποίησης των μανιταριών ως βιοδεικτών της μόλυνσης συγκεκριμένων περιοχών. Είναι γνωστό πως η παρουσία βαριών μετάλλων στη διατροφή του ανθρώπου προκαλεί διάφορες οξείες και μακροχρόνιες τοξικώσεις. Η κατανάλωση για παράδειγμα ψαριών με μεγάλη περιεκτικότητα σε υδράργυρο (Hg) και κάδμιο (Cd) μπορεί να προκαλέσει κοιλιακούς πόνους, αιματώδη διάρροια, κωλικό και χρόνια νεφροτοξικότητα. Νεφρικές βλάβες μπορούν να προκαλέσουν επίσης το χρώμιο (Cr) και ο μόλυβδος (Pb). To κάδμιο εξάλλου θεωρείται υπεύθυνο της χρόνιας νεφροπάθειας της γνωστής και ως Itai-Itai και ο υδράργυρος με τη μεθυλιούχο μορφή για τη χρόνια νευροτοξικότητα, που είναι περισσότερο γνωστή ως Minamata. Είναι διαπιστωμένο πως τα βαριά μέταλλα του καδμίου, του μολύβδου και του υδραργύρου εξαιτίας των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων, όπως είναι οι βιομηχανίες παραγωγής χημικών, προσθετικών, λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων κλπ παρουσιάζουν σήμερα σε σχέση με το 1900 αυξημένη κατά 46% συγκέντρωση στο έδαφος. Στα άγρια μανιτάρια παρατηρείται βιοσυγκέντρωση των βαριών μετάλλων σε ποσότητα που ποικίλει ανάλογα με το γένος, το είδος και το μολυσματικό φορτίο του εδάφους και της ατμόσφαιρας των περιοχών στις οποίες αναπτύσσονται. Βρέθηκαν πάνω από 15 είδη βαριών μετάλλων μεταξύ των οποίων υδράργυρος (Hg), μόλυβδος (Pb), κάδμιο (Cd), χρώμιο (Cr), άργυρος (Ag), χαλκός (Cu), μαγγάνιο (Μn), αρσενικό (Αs), σελήνιο (Se), ψευδάργυρος (Zn), βανάδιο (Vn), κοβάλτιο (Co), αργίλιο (Al), σίδηρος (Fe) και άλλα. Η παρουσία των στοιχείων αυτών τόσο στα εδώδιμα όσο και στα δηλητηριώδη και θανατηφόρα μανιτάρια αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Έτσι πολλά από τα εδώδιμα μανιτάρια μπορούν να προκαλέσουν οξείες ή χρόνιες τοξικώσεις. Στα βλαβερά μανιτάρια στα οποία περιέχονται και οι τοξίνες τα πράγματα χειροτερεύουν ακόμα περισσότερο με τη συμπαρουσία και των βαριών μετάλλων. Ακόμα θα πρέπει να σκεφτεί κανείς και το γεγονός πως μπορεί να συνυπάρξουν στα άγρια μανιτάρια δύο και περισσότερα μαζί βαριά μέταλλα. Το ίδιο είδος μανιταριού που συλλέχτηκε σε διαφορετικές χρονικές περιόδους ή από διαφορετικές περιοχές μπορεί να παρουσιάσει διακύμανση στην περιεκτικότητα σε βαριά μέταλλα. Πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα πως οι μεγάλες συγκεντρώσεις των στοιχείων αυτών στα μανιτάρια επηρεάζονται από εξωτερικούς φυσικοχημικούς παράγοντες. Η ολική ή μερική μόλυνση σε βαριά μέταλλα της ατμόσφαιρας, της πεδόσφαιρας και της υδρόσφαιρας, τα φυσικά χαρακτηριστικά των οικοσυστημάτων αυτών, ο τρόπος μεταφοράς και άλλοι βιοχημικοί και χημικοί παράγοντες παίζουν καθοριστικό ρόλο στην αυξημένη ή ελαττωμένη περιεκτικότητα των μανιταριών στα στοιχεία αυτά. Έχει διαπιστωθεί πως η παρουσία του καδμίου, του μολύβδου και του υδραργύρου στο πιλίδιο των άγριων μανιταριών προέρχεται από την ατμόσφαιρα. Στη μόλυνση της ατμόσφαιρας οφείλεται επίσης και η μεγάλη συγκέντρωση του υδραργύρου σε ορισμένα είδη μανιταριών.
Τα ραδιενεργά στοιχεία στα άγρια μανιτάρια
Το ατύχημα του Tsernobyl έφερε στο προσκήνιο τη βιοσυσσωρευτική ιδιότητα ορισμένων μανιταριών σε ραδιενεργά στοιχεία. Ήδη στις περιοχές που γειτνιάζουν με τα πυρηνικά εργοστάσια βρέθηκαν μερικά είδη μανιταριών με υψηλές τιμές σε ραδιενεργά στοιχεία. Από όσα αναφέρθηκαν παραπάνω γίνεται ολοφάνερο πως η υπόθεση των δηλητηριάσεων δεν είναι τόσο απλή,ώστε να αφήνεται στα χέρια ντόπιων «μανιταρολόγων» και «καταχάρηδων», που τελευταία «φύτρωσαν» σαν τα μανιτάρια. Η ημιμάθεια είναι χειρότερη της αμάθειας λέει η λαϊκή ρήση. Πολύ περισσότερο όταν στην ημιμάθεια προστίθεται και μία σειρά από αβάσιμες δοξασίες γύρω από τα άγρια μανιτάρια. • Δεν γίνονται δηλητηριώδη τα εδώδιμα μανιτάρια που φυτρώνουν κοντά σε παλιοσίδερα. • Δεν αποτελεί ασφαλές κριτήριο πως αν τα μανιτάρια φαγωθούν από τα σκυλιά ή τις γάτες είναι και εδώδιμα.
• Τα φαγωμένα από σαλιγκάρια ή άλλα ζώα μανιτάρια δεν αποτελούν εγγύηση ότι είναι φαγώσιμα και από τον άνθρωπο.
•Η δοξασία πως τα μανιτάρια που έχουν «βρακί» είναι και εδώδιμα δεν ισχύει πάντοτε.
• Δεν είναι σωστή η άποψη πως όλα τα μανιτάρια που έχουν μυρουδιά αλευριού ή ρόδινα ελάσματα (φυλλαράκια) είναι εδώδιμα. • Το ξεφλούδισμα του μανιταριού και η αφαίρεση των ελασμάτων δεν καθιστά ακίνδυνα τα δηλητηριώδη μανιτάρια
• Η αντίληψη ότι αν τα μανιτάρια βραστούν καλά με νερό ή ξύδι ή με αλάτι ή με μαγειρική σόδα και πεταχτεί το νερό γίνονται ακίνδυνα δεν είναι σωστή.
• Η δυσοσμία, η πικράδα, η καυστικότητα και γενικά η γεύση του μανιταριού δεν δείχνει πως αυτά είναι βλαβερά. • Το μαύρισμα των ασημένιων σκευών, του κρεμμυδιού, του σκόρδου ή της ψίχας του ψωμιού που έρχονται σε επαφή με τα μανιτάρια δεν αποτελεί ένδειξη ότι είναι δηλητηριώδη.
• Το πήξιμο του γάλακτος ή του ασπραδιού του αυγού δεν αποτελεί αιτία ότι τα μανιτάρια είναι τοξικά.
• Το γλοιώδες των μανιταριών και η έκκριση γάλακτος δεν είναι ένδειξη ότι είναι δηλητηριώδη
• Τα μανιτάρια που φυτρώνουν σε νεκρά δέντρα ή κοντά σε δηλητηριώδη φυτά ή σε άχυρα ή σε σάπια κούτσουρα ή σε κοπριές ή κοντά σε τρύπες φιδιών ή σε παλιοσίδερα ή σε αποσυντιθέμενα σκουπίδια δεν πρέπει να θεωρούνται κατά κανόνα ότι είναι δηλητηριώδη. Οι Κρητικοί ονοματίζουν συνήθως τα άγρια μανιτάρια από τα φυτά κάτω ή δίπλα από τα οποία φυτρώνουν, όπως αγκισαρίτες, αγκαθίτες ή αγκαθομανίτες, αρτηκίτες ή ατρικίτες, δρυγίτες, καστανίτες, πρινίτες, κουμαρίτες, λαδίτες, πευκαμανίτες και άλλα. Αυτό δεν σημαίνει πως όποιο άλλο είδος μανιταριού που θα φυτρώσει κοντά στα φυτά αυτά είναι και εδώδιμο. Ο Νίκανδρος ο Κολοφώνιος στα «Γεωργικά» του αναφέρει: «Τα μανιτάρια της ελιάς, του πουρναριού του δέντρου που από κάτω βρίσκονται, τον άνθρωπο τον πνίγουν προπάντων όσα φουσκωτά και κολλητά στο δέντρο…». Τουλάχιστον οι μανιταροσυλλέκτες να τηρούν το βασικό δεκάλογο του κώδικα συλλογής:
1. Μανιτάρια που δεν τα γνωρίζεις καλά μην τα μαζεύεις.
2. Δεν πρέπει να μαζεύεις στο ίδιο καλάθι μανιτάρια διαφορετικών ειδών. Καλύτερα να έχεις ατομικό περιέκτη.
3. Για άγνωστα μανιτάρια να συμβουλευτείς τους ειδικούς επιστήμονες.
4. Να τρως μικρές ποσότητες μανιταριών.
5. Να μη λεηλατείς τα λιβάδια και τα δάση.
6. Να σέβεσαι τη φύση.
7. Να μη μαζεύεις μανιτάρια σε απαγορευμένα μέρη.
8. Μη συλλέγεις μανιτάρια κοντά στους δρόμους, στα καλλιεργούμενα χωράφια και στους χλοοτάπητες.
9. Να έχεις πάντα μαζί σου και κάποιο διαγνωστικό βιβλίο-οδηγό. 10. Μη συλλέγεις μανιτάρια που μόλις αναδύονται.
