Γράφει ο ΣΤΑΜΑΤΗΣ Απ. ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ,
δάσκαλος – λαογράφος
Η φετινή εβδομηκοστή πρώτη επέτειος (1941 – 2012) από τη Μάχη της Κρήτης μας προτρέπει και μας δίνει την ευκαιρία ν’ ανοίξουμε φτερά και να στραφούμε και φέτος στον προικισμένο και χαρισματικό λόγο της Δημοτικής μας Ποίησης του λαϊκού μας τραγουδιού, που έχει συντεθεί απ’ αφορμή την ´ενδοξότερη και περιεργότερη -κατά τους ιστορικούς- Μάχη της Ιστορίας´. Της Μάχης, που τα συγκλονιστικά πολεμικά γεγονότα, είναι η επιβεβαίωση και η ανεξίτηλη σφραγίδα ενός ιστορικού οπλισμού που γιγαντώνει τις ψυχές, για ν’ αντιστέκονται στους αιώνες!
Και πράγματι:
– Τραγουδήθηκε και ιστορήθηκε πολύ η Μάχη της Κρήτης του 1941, ιδιαίτερα με το Ριζίτικο Τραγούδι και δίκαια, γιατί το μεγαλείο της, είναι σαν τη βουνοκορφή, που δεν κρύβεται.
Από το ανεκτίμητο αυτό Ριζίτικο δημοτικό τραγούδι της Κρήτης θα μεταφέρουμε εδώ λίγα διαμάντια του, αφιερωμένα στη ´Μάχη της Κρήτης´, τη συγκλονιστική αυτή ώρα που τη φόρτωσε μεγαλείο και δόξα, η παλικαριά κι η λεβεντιά του νησιού, πάνω στο μεγαλείο και τη δόξα που έχει απ’ τους αρχαίους τους καιρούς!
Ο λαϊκός τραγουδιστής καθώς το ξέρουμε, δεν μπορεί ν’ αφήσει μεγάλο θέμα, χωρίς να το κάμει τραγούδι, να το κάμει μάθημα και έπος, να τ’ αφήσει για δάσκαλο – διδάχο, στις επερχόμενες γενεές, για να μορφώσει έτσι επιδέξια και σωστά τη νεότητα. Κι εδώ, είναι επίκαιρο να θυμηθούμε τον λόγο του Αιλιανού που λέει: ´Κρήτες, τους παίδας τους ελευθέρους μανθάνειν πρώτον τους Νόμους εκέλευον μετά τινος μελωδίας… δεύτερον δε μάθημα έταξαν τους των θεών ύμνους μανθάνειν, τρίτον τα των αγαθών ανδρών εγκώμια…´.
Γενικοί κανόνες για τη ζωή είναι τα Ριζίτικα τραγούδια της ιδιαίτερης πατρίδας μας Κρήτης, που συγκινούν και συγκλονίζουν με τον δωρικό και μετρημένο λόγο τους, όπως στο θέμα μας!
Ο ποιητής του ριζίτικου τραγουδιού, χαρισματικός λαός της Κρήτης, παρακολουθεί από την αρχή της ´παραδοξότερης Μάχης των Αιώνων´, στιγμή προς στιγμή τα γεγονότα και τα καταγράφει στον στίχο του!
Κι ως ξετυλίγεται το μοναδικό κι ανεπανάληπτο χρονικό της Μάχης, αν έζησες ή ζεις κοντά με χθεσινό ή σημερινό άνθρωπο του νησιού μας, θα πάρει τ’ αφτί σου τον πόνο και τον λόγο του, το τραγούδι και το μοιρολόι του, για κείνα τα δίσεκτα κι αξέχαστα χρόνια που μας βρήκαν κι ας έχει περάσει παν’ από μισός αιώνας (1941 – 2012), σωστά 71 χρόνια!
Ετσι, εδώ μιλάει για τον αναπάντεχο ερχομό του εισβολέα:
´- Παιδιά, κ’ είντα ’ναι οι μπαλλωτές, στον κάμπο οι καμπάνες,
άτζεμπα γάμο κάνουνε ή πανηγύρι έχουν;
– Ούτε και γάμο κάνουνε, ούτε και πανηγύρι,
μόνο επέσαν Γερμανοί από τ’ αεροπλάνα
κι αρχίσανε τον πόλεμο στον κάμπο οι καμπίτες…´.
***
´- Εις τα Χανιά θωρώ φωθιές, στη Σούδα βλέπω κάπνες,
στο Μάλεμε θωρώ φτερά και στ’ Ακρωτήρι λάμψες.
Στου Γαλατά θωρώ ξανθιές, σγουρές και μαυρομάτες
και στην Αγιά μελαχρινές, θάρρος, θεού, γεμάτες.
Στ’ Ανίμπαλι οι Κεραμειανοί, χτυπούν τους ξενομπάτες´.
***
´- Παιδιά κ’ είντα ’ναι η καταχνιά και τουτ’ η κατσιφάρα;
και γιάντα φεύγουν τα πουλιά κι ανατριχιούν τα δάσα;
– Οι Γερμανοί πλακώσανε κι ουρανοκατεβαίνουν
με μηχανές και με φωθιά την Κρήτη πλημμυρίσαν.
– Κρήτη στα μαύρα θα ντυθείς, στα σίδερα θα πέσεις.
Πάλι τση Κρήτης τον αϊτό κρούσταλλα θα σκεπάσουν,
μα θα ’ρθει μέρα λαμπερή να ξαναλειώσουν πάλι…´.
Εκεί, ανασυντάσσει τις δυνάμεις του, ´βρίστει´ τα πανάρχαια άρματά του κι ας τα ’χαν παρμένα κι αντιστέκεται:
´- Ξένος καρπός στο χώμα μου, εμένα δε ριζώνει,
γιατί η γη μου τον ξερνά, γιατί τον πνίγει το αίμα.
Κοράκια στ’ ακροβούνια μου εμένα δε φωλιάζουν
γιατί τα διώχνουν οι αϊτοί, γιατί τα τρων οι γύπες…
Και ’δα τη σέρνω τη φωνή ν’ ακούσουν οι Μαδάρες
να κατεβούνε οι γενιές να μαζωχτούν τα σόγια
και να χυμήξουν στη φωτιά, παιδιά, γυναίκες, άντρες,
να δήτε σκύλοι Γερμανοί πως πολεμά η Κρήτη…´.
***
´- Στον κάμπο διάνε οι φρόνιμοι, στα όρη οι γ’ αντρειωμένοι.
Φωνή αντρούς ακούστηκε ’που τη ψηλή Μαδάρα
γ’ εις αντρειωμένος ήτανε κι εφώνιαζε στη Ρίζα:
– Μ’ άντρες μου πιάστε τ’ άρματα, κι οι Γερμανοί πλακώσα
Χαλούν και καίνε τα χωριά…´.
Ορμά ακάθεκτος να… υποδεχτεί, κατά που του πρέπει, τούτο τον απρόσμενο κι απρόσκλητο επισκέπτη – εισβολέα:
´- Ειντά ’χει ο κάμπος και βροντά κι αστράφτει μπάντα ως μπάντα
και τα πουλιά που πέφτουνε, ’πο πού τα φερν’ η μπόρα;
– Δεν είν’ πουλιά που έρχονται του Μάη τα χελιδόνια
αυτά τα φέρνει ο βοριάς απού τη Γερμανία
και κατ’ απού τα στήθια τους αστροπελέκια ρίχνουν.
Γέμισ’ ο ουρανός σταυρούς μουγκάται ο κάμπος ούλος
κ’ είντ’ αναμίγι γίνεται κάτω στα Καμποχώρια;
Τρέχουν οι μάνες στα παιδιά και στσ’ άντρες οι γυναίκες.
– Δεν είν’ σταυροί που έχουμε εμείς στα μοναστήρια,
μαύροι κοράκοι τσι φορούν και σκίζουν τον αέρα.
Σα δράκοντες μουγκρίζουνε, σαν όχεντρες σφυρίζουν…´,
ενώ αδιαφορεί για τις ασυζήτητες εντολές και τις σκληρές παραγγελίες του υπερφίαλου Χίτλερ:
´- Ο Χίτλερ τους εδιάταξε ούλους τσι στρατηγούς του,
– Θέλω να μου διαλέξετε τσι πιο καλούς μας άντρες,
γιατί θα κάμω πόλεμο εις το νησί τση Κρήτης,
στου Δία τη γενέτειρα, στου Μίνω την πατρίδα,
στου Βενιζέλου τα Χανιά, στ’ αθάνατο τ’ Αρκάδι…´.
***
´- Παιδιά μ’ είντα ’ν’ η ταραχή και η μεγάλη αντάρα
και μπλειό τ’ αηδόνια δε λαλούν εις τα χωριά τση Κρήτης;
– Οι Γερμανοί περάσανε και τα μαυροφορέσαν, σκοτώσαν τα κι εκάψαν τα…´.
Τούτος ο βασανισμένος λαός της Κρήτης, συνστρατεύεται σύμψυχος σ’ έναν αγώνα άνισο, σε μια θυσία οδηγημένη και προαποφασισμένη από την Ιστορία του νησιού την ένδοξη και παλεύει με τη συμπαράσταση των ψυχών ηρωικών προμάχων της κρητικής ελευθερίας, αφού οι άντρες της Κρήτης βρίσκονται στην Αλβανία, όπου τους είχε καλέσει το υπέρτατο καθήκον:
´- Αντρες, γυναίκες και παιδιά, τση Κρήτης αντρειωμένοι,
τση Λευτεριάς τη Ρήγισσα ήρθανε να σκλαβώσουν,
βροντά κι αστράφτ’ ο Ουρανός κι η θάλασσα φουσκώνει,
τα όρη αναταράσσονται και τα βουνά βρουχούνται
κι ο Διγενής σέρνει φωνή απού τον Ψηλορείτη:
– Απού ’χει άρματ’ ας βαστά κι απού δεν έχει, ας βρίστει!´.
Κρανίου τόποι γίνανε τα χλοερά λιβάδια κι οι πορτοκαλεώνες της Αγιάς, του Φουρνέ και τ’ Αλικιανού! Απάνθρωπες εκτελέσεις ´εν ψυχρώ´ στα λιόφυτα του Κοντομαρί και των Περιβολιών, του Κυρτωμάδω και της Παλαιοχώρας, του Κερίτη και της Αγιάς:
´- Εις την Αγιά ’ναι ’να δεντρί κι όποιος κι ανέν περάσει
τα μάθια θα βουρκώσουνε, θα βαριαναστενάξει
γιατί πατεί στα κόκκαλα τση γης των αντρειωμένω
τση Κρήτης των παλικαριώ…´.
***
´Φωνή και κλάημα -ν- άκουσα στη γέφυρα Κερίτη·
Ποιες να ’ταν απού κλαίγανε και τα δεντρά μαραίναν;
Δεν ήταν μια, δεν ήταν δυο, δεν ήταν τρεις και δέκα
ήταν των εκατόν οχτώ χαροκαημένες μάνες,
μάνες, γυναίκες κι αδερφές κακοθανατισμένων.
Η μια ’κλαιγε τον άντρα της, η γι’ άλλη τον υγιόν τση,
οι γι’ αδερφές τους αδερφούς, τη λεβεντιά της Κρήτης´.
Μάχες πάνω σε μάχες. Παλικαριές και ηρωισμοί απ’ άκρου σ’ άκρο του νησιού. Από το Μάλεμε ως τον Γαλατά κι απ’ τον Κακόπετρο ως τα Μεσαύλια. Από το ξεθεμέλιωμα της Καντάνου ως το Κυρτωμάδω και τα Περιβόλια. Από τα Ρεθεμνιώτικα ως το Καστέλι Πεδιάδας. Απ’ τα Βορίζια ως τη μαρτυρική Βιάννο. Από τον Κρεββατά ως τα Γδόχια και τη Μύρτο. Κι απ’ τα Λιβαδοκουστογέρακα ως τον Καλλικράτη και τα Σαχτούρια, ηρώα και Μνημεία, πλάκες και μνήματα, σταυροί και μαυροφορεμένοι, είναι τα στοιχεία που συνθέτουν την εικόνα της καταστροφής και της ερήμωσης, των αντιποίνων και των θηριωδιών.
´- Φωνή και κλάημα -ν- άκουσα στου Γαλατά το λόφο·
μη Χάροντας επέρασε, θανατικό μην ήρθε;
– Μουδέ ο Χάρος πέρασε, θανατικό δεν ήρθε,
μόνο φονιάδες ήρθανε απού τη Γερμανία,
σφάζουνε, καίνε τα χωριά, τις εκκλησιές μολύνουν
τα δέντρα μαραθήκανε και τα πουλιά σιγήσα
κι οι ποταμοί στερέψανε απ’ τον πολύ τον πόνο´.
***
´- Φωνή και κλάημα -ν- άκουσα στση Κάντανος τον κάμπο·
σε ποια μεριά τση Κάντανος, σε ποια μεριά του κάμπου;
– Στ’ Ανισαράκι κλαίγανε τσι γυιούς των οι μανάδες
κλαίνε και στον Κουφαλωτό τσ’ άντρες των οι γυναίκες
που των αφήκαν ορφανά…´.
Εμείς οι μεγαλύτεροι στα χρόνια, που ζήσαμε την ´παραδοξότερη αυτή μάχη της Γης´ κι αντιβουΐζουνε ακόμη στ’ αφτιά μας οι τρομεροί βόμβοι των στούκας και οι παγωμένοι χαρακτηριστικοί ήχοι των μονοσυγκλετών, πρωτόγνωρα τότε ατίθασα άλογα πάνω στη γη του νησιού μας, πώς να ξεχάσουμε τις μάχες που έδινε η Κρήτη μας, η αδύνατη, με τον πανίσχυρο εχθρό;
Οι καταστροφές χωριών και πόλεων διαδέχονται η μια την άλλη. Σήμερα η Κάντανος, αύριο τα Ανώγεια, την άλλη η Βιάννος, την παράλλη το Μαγαρικάρι, το Γερακάρι, η Δαμάστα!
Κρήτη κατακαημένη!… Εκαμες τραγούδι τον καταστρεμό και τον πόνο σου και τ’ άφηκες προικιό και διαθήκη στα παιδιά σου, να τα μελετούν και να ορκίζονται στον στίχο τους σαν τα αρχαία τους προγόνια:
´Αμες δε γ’ εσόμεθα πολλώ κάρρονες!´.
Διαβάζουμε και ξαναδιαβάζουμε τα κείμενα των τραγουδιών αυτών! Αναριγά η ψυχή μας στο τραγούδισμα του αγέρωχου σκοπού των!
Στην καρδιά μας καταχτύπια, τρανταγμοί, βουητά και κραυγές πρωτόγνωρες. Απόηχος του πολέμου του Μάη του ’41.
Και στον νου μας εικόνες με ερείπια και χαλάσματα με στρατιές ομήρων αδελφών μας που οδεύουν για τα στρατόπεδα συγκεντρώσεων της Γερμανίας, πορείες μελλοθάνατων που πληρώνουν… γιατί υπερασπίστηκαν τα πάτρια…
Κι οξ’ από πίσω, ένας λαός που δεν έμαθε να σκυφτεί, που αντιστέκεται ηρωικά, που ορθώνεται γιγαντόψυχα και γράφει σελίδες δόξας στην Ιστορία του.
Οικτρά διαψεύστηκε ο κατακτητής που πίστευε και έγραφε και σε πλάκα πως ´δεν θα ξανακτιστεί η Κάντανος ποτέ!´. Πως δεν θα ξαναπορπατήξουν άντρες, γυναίκες, παιδιά κι εγγόνια στ’ Ανώγεια, στη Μαλάθυρο, στη Βιάννο, στην Αγ. Ειρήνη, στο Ανω Μέρος… Πως δεν θα ξαναγλεντίσουν οι Κρητικοί στον Αμιρά και στ’ Αλικιανοβατόλακκα, στη Μύρτο και στον Καλλικράτη, στα Κεραμειανά χωριά, στα Χανιά και στο Ρέθεμνος, στο Κάστρο και στη Γεράπετρο και τη Στία…
Εζησε, ζει και θα ζει αιώνια η Κρήτη και θα τραγουδεί στους αιώνες ριζίτικο τραγούδι ολιγόστροφο, όπου τα λέει όλα:
´- Χίτλερ να μην το καυχηθείς πως πάτησες την Κρήτη,
ξαρμάτωτη την ηύβρικες κι ελείπαν τα παιδιά της,
στα ξένα πολεμούσανε, πάνω στην Αλβανία
μα πάλι πολεμήσανε!…´.
Μ’ αυτές τις ποιητικές εμπνεύσεις του λαού μας ερματισμένοι, οδεύουμε και φέτος προς τον εορτασμό της 71ης επετείου της Μάχης της Κρήτης (1941 – 2012) για ν’ αποτίσουμε φόρο Τιμής στους Μάρτυρες και στις Θυσίες της πρωτάκουστης αυτής Αντίστασης του λαού μας κατά του εισβολέα, αλλά και να μνησθούμε των ηρωικών πολεμικών γεγονότων της τετράχρονης Μάχης και Αντίστασης της Κρήτης μας!
Σημ.: Στα βιβλία μας: Σταμ. Α. Αποστολάκης: ´Η Μάχη της Κρήτης στο Δημοτικό Τραγούδι του Νησιού´, Χανιά, 1991, σχ. 8ο, σ. 104 και του ίδιου: ´Ριζίτικα, τα Δημοτικά Τραγούδια της Κρήτης´, Χανιά, 2012, δεύτερη έκδοση επαυξημένη, σε σχ. 8ο, σ. 572, βρίσκονται όλα τα παραπάνω τραγούδια με παραπομπές στις αρχικές, πρώτες δημοσιεύσεις των!
