ΜΑΝΩΛΗΣ ΔΡΑΚΑΚΗΣ*
«Το φως περιμένει το χέρι μας. Το σκότος το λάθος μας»
Νικηφόρος Βρεττάκος
Στη δεκαετία του ?30 υπήρξε μεγάλη πρόοδος στον τομέα της πυρηνικής φυσικής.
Προς το τέλος της ίδιας δεκαετίας πολλοί επιστήμονες από την Ευρώπη -και ιδιαίτερα από τη Γερμανία- κατέφευγαν στις Η.Π.Α. λόγω των διώξεων από τους ναζί.
Με την έναρξη του πολέμου στην Ευρώπη το 1939 οι φόβοι όλων αυτών ότι οι ναζί θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν την πυρηνική ενέργεια για πολεμικούς σκοπούς κορυφώθηκαν.
Επιστημονικές επιτροπές και μεμονωμένοι επιστήμονες, μεταξύ αυτών και ο πιο διάσημος απ? όλους, ο Αλμπερτ Αϊνστάιν, πρότειναν στην αμερικανική κυβέρνηση την κατασκευή του ατομικού όπλου πριν προλάβουν οι Γερμανοί να το φτιάξουν πρώτοι.
Η δυσπιστία που εκφραζόταν από μερίδα φυσικών για την πιθανότητα επιτυχίας ενός τέτοιου εγχειρήματος, σε συνδυασμό με το μεγάλο του κόστος, αρχικά ανέβαλε τη λήψη απόφασης.
Ομως το 1942 ένας σπουδαίος Ιταλός φυσικός, κάτοχος του βραβείου Νόμπελ, ο Ενρίκο Φέρμι, κατασκευάζει στο Σικάγο τον πρώτο πυρηνικό αντιδραστήρα.
Η εκρηκτική ύλη για τη βόμβα είχε παραχθεί και οι εξελίξεις που ακολούθησαν ήταν ραγδαίες.
Στο εργαστήριο Λος Αλαμος στο Νέο Μεξικό συγκεντρώνεται η αφρόκρεμα των επιστημόνων και τεχνικών της εποχής, μεταξύ αυτών έξι νομπελίστες, υπό την αιγίδα του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ.
Ο Αϊνστάιν δεν ήταν ανάμεσά τους.
Ολοι αυτοί δημιούργησαν από το μηδέν μια εντελώς νέα τεχνολογία και ξεπέρασαν σε χρόνο ρεκόρ απίστευτα και δυσεπίλυτα τεχνικά προβλήματα. Η βόμβα ήταν έτοιμη τρία χρόνια αργότερα κι ενώ η Γερμανία ηττημένη υπέγραφε άνευ όρων συνθηκολόγηση με τους δυτικούς συμμάχους, χωρίς, ευτυχώς, να έχει φτιάξει πυρηνικά όπλα. Η Ιαπωνία έδειχνε να αντέχει ακόμη.
Ετσι στις 6 Αυγούστου 1945, μετά από εντολή του προέδρου των Η.Π.Α. Χάρυ Τρούμαν, η ιαπωνική πόλη Χιροσίμα δεχόταν τον πρώτο στην ιστορία της ανθρωπότητας βομβαρδισμό με πυρηνικό όπλο. Τη μοίρα της είχε τρεις μέρες αργότερα μια δεύτερη ιαπωνική πόλη, το Ναγκασάκι. Και για τις δύο πόλεις ο απολογισμός ήταν τραγικός: Πάνω από 300.000 οι νεκροί. Ακόμη και σήμερα το ποσοστό θανάτων από καρκίνο στις δύο αυτές πόλεις είναι δέκα φορές πιο ψηλό σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ιαπωνία.
Οι τακτικοί και οι στρατηγικοί στόχοι των Η.Π.Α. εκπληρώθηκαν. Η Ιαπωνία συνθηκολόγησε άνευ όρων και οι ίδιες απέκτησαν μεγάλη στρατιωτική και πολιτική ισχύ.
Ομως «θα ήταν λάθος να πιστέψουμε ότι η τύχη της Ιαπωνίας ερυθμίσθη από την ατομική βόμβα.
Η ήττα της ήταν βεβαία πριν ριφθή η πρώτη βόμβα», γράφει ο Ουίνστον Τσώρτσιλ στα απομνημονεύματά του.
Ετσι η πυρηνική εποχή άρχισε για την ανθρωπότητα με ένα ολοκαύτωμα αθώων.
Ο Οπενχάιμερ παραδέχεται την ενοχή του λέγοντας: «Εγινα ο διάβολος, ο εξολοθρευτής του κόσμου», αλλά ταυτόχρονα θέτει και τους επιστήμονες του κόσμου προ των ηθικών ευθυνών τους απέναντι στην ανθρωπότητα.
Μπορεί το 1942, όταν οι φασιστικές ορδές διέσχιζαν την Ευρώπη σπέρνοντας τον όλεθρο, ο κάθε επιστήμονας να είχε όλα τα επιχειρήματα για να θέσει τον εαυτό του και τις γνώσεις του στον αγώνα για την ελευθερία. Ομως η συνέχιση του προγράμματος στο Λος Αλαμος και μετά τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας καθιστά όσους συμμετείχαν υπόλογους απέναντι στην ανθρωπότητα.
Στην «επιστήμη του πολέμου» στρατεύτηκαν από τότε μέχρι και σήμερα πάρα πολλά από τα καλύτερα μυαλά του κόσμου. Επαληθεύτηκε, δυστυχώς, η πρόβλεψη του Οπενχάιμερ ότι με την ατομική βόμβα «οι φυσικοί γνώρισαν την αμαρτία και αυτή είναι μια γνώση που δεν μπορούν να χάσουν».
Σήμερα, τα πυρηνικά όπλα, πολύ εξελιγμένα σε μορφές και με μεγάλη καταστρεπτική δύναμη, βρίσκονται στη διάθεση πολλών κρατών ανά την υφήλιο.
Η πυρηνική απειλή είναι παρούσα, παρά τις προσπάθειες των φιλειρηνικών δυνάμεων.
Ο δήμαρχος του Ναγκασάκι Tomihisa Taue επεσήμανε το 2007 σε συγκέντρωση που έγινε εκεί για την ειρήνη ότι «σημαντική δύναμη για την αποτροπή της πυρηνικής απειλής θα είναι η άρνηση των επιστημόνων και των μηχανικών να συνεργαστούν για την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων στο μέλλον».
Στις συνειδήσεις, λοιπόν, των πολιτών του κόσμου και στις κυβερνήσεις τίθεται και σήμερα πανίσχυρο το δίλημμα, όπως το διατύπωσε ο Αϊνστάιν το 1955:
«Θα θέσουμε τέρμα στο ανθρώπινο είδος ή θα αποκηρύξει η ανθρωπότητα τον πόλεμο».
Εξ άλλου ο πιο διάσημος εν ζωή φυσικός, ο Στίβεν Χόκινγκ, δήλωσε πρόσφατα: «Ως επιστήμονες καταλαβαίνουμε τους κινδύνους των πυρηνικών όπλων και των ολέθριων επιπτώσεών τους… ως πολίτες του κόσμου έχουμε καθήκον να προειδοποιήσουμε το κοινό για τον κίνδυνο που διατρέχουμε κάθε μέρα και για τους κινδύνους που διαβλέπουμε, εάν οι κυβερνήσεις και οι κοινωνίες δεν αναλάβουν δράση, ώστε να καταστήσουν τα πυρηνικά όπλα άνευ αντικειμένου».
Για να επιτευχθεί αυτό, θα πρέπει ασφαλώς να ασκείται και πίεση των πολιτών προς τις κυβερνήσεις τους, ώστε να εξαλειφτεί κάθε ίχνος κύρους και ηθικής νομιμότητας στην κατασκευή και εγκατάσταση όπλων που μπορούν να καταστρέψουν την ανθρωπότητα.
Γιατί τα πυρηνικά όπλα μπορούν να δράσουν αδιακρίτως, σκοτώνοντας ανθρώπους που είναι τώρα ζωντανοί, αλλά και γενιές που δεν έχουν ακόμη γεννηθεί.
Η συνέπεια της χρήσης τους μπορεί να είναι το τέλος της ανθρωπότητας.
*καθηγητής – φυσικός
