ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΚΑΜΝΑΚΗΣ*
Η ύπαρξη νόμων οι οποίοι περιορίζουν την ελευθερία του Τύπου, των Τυποκτόνων νόμων όπως πολύ σωστά έχουν χαρακτηριστεί, πρέπει να αναλυθεί αφενός στο πλαίσιο των ιδιομορφιών του ελληνικού πολιτικού συστήματος και αφετέρου της ιστορικής διαμόρφωσης του ελληνικού Τύπου. Διότι πουθενά αλλού στην Ευρώπη δεν υπάρχουν νόμοι οι οποίοι να περιορίζουν την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος και την ελευθερία της εκφράσεως.
Στην Ελλάδα Tύπος και πολιτική εξουσία αναπτύχθηκαν στη βάση μιας ιδιαίτερης σχέσης αλληλεξάρτησης. Το γεγονός αυτό έχει ιστορικές καταβολές και καθορίζεται από μια σειρά παράγοντες. Πρώτο, πολιτική εξουσία και Τύπος σε μία αρχική φάση είχαν ως κοινό στόχο τη διάδοση των εθνικών ιδεών και τη συγκρότηση ενός σύγχρονου αστικοδημοκρατικού συνταγματικού κράτους. Σε αυτή τη φάση δημιουργείται μία ιστορική συναίνεση των πολιτικών ελίτ και του Τύπου ως προς τους προαναφερθέντες στόχους.
Δεύτερον, μετά την επίτευξη του στόχου αυτού το 1909 και έως την πτώση της δικτατορίας των συνταγματαρχών, ο Τύπος ακολούθησε τις βασικές διαιρετικές τομές του πολιτικού μας συστήματος με τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά της πατρωνίας και των πελατειακών σχέσεων να έχουν καθοριστικό ρόλο εφόσον αυτά συνιστούν βασική παράμετρο λειτουργίας του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Είναι αυτή, κυρίως, η περίοδος στην οποία αρχίζουν να ψηφίζονται περιοριστικοί νόμοι εκτός των συνταγματικών περιορισμών που έθεταν προηγούμενα ελληνικά συντάγματα.
Σε όλες τις περιπτώσεις η εμπλοκή των εκδοτών της Αθήνας στη διαμόρφωση της πολιτικής της χώρας όπως επίσης και οι μηχανισμοί λογοκρισίας τους οποίους θέσπισε η πολιτική εξουσία για τον Τύπο αποτελούν κανόνα με ιστορική διάσταση.
Υπό αυτή την έννοια δημιουργούνται συνθήκες εκατέρωθεν παρέμβασης του ενός πεδίου στο άλλο γεγονός το οποίο προσδίδει άλλη μια ιδιαιτερότητα στη χώρα συγκριτικά με αυτές της υπόλοιπης Ευρώπης.
Και ενώ μετά το 1974, εξαιτίας κυρίως της σχετικής φιλελευθεροποίησης του πολιτικού συστήματος και κυρίως εξαιτίας της ύπαρξης μαζικών οργανώσεων και κομμάτων, η άμεση εμπλοκή του Τύπου στη διαμόρφωση της πολιτικής έτεινε να περιοριστεί οι μηχανισμοί λογοκρισίας και η κρατική παρέμβαση συνέχιζαν να υπάρχουν.
Ο Μεταξικός Νόμος 1092/38 με τις ιδιώνυμες διατάξεις επανήλθε στο μεγαλύτερο μέρος του μετά την κατάργηση του Νόμου περί Τύπου των συνταγματαρχών ενώ ταυτοχρόνως και το ίδιο το Σύνταγμα του 1974 εξακολούθησε να θέτει τους γνωστούς, κατασταλτικού χαρακτήρα, περιορισμούς τους οποίους συναντάμε στα πρώτα ελληνικά συντάγματα.
Δεν είναι βέβαια τυχαίο ότι ο Τυποκτόνος Νόμος 1178/81 ψηφίζεται από την κυβέρνηση Ράλλη παραμονές μίας σημαντικής πολιτικής αλλαγής. Η ίδια κυβέρνηση ένα χρόνο νωρίτερα είχε φροντίσει να χαρίσει τριακόσια εκατομμύρια στους εκδότες της Αθήνας προκειμένου να κερδίσει την εύνοιά τους (Πασαλάρης Χ., “Οι Βαρώνοι των Media”).
Δέκα τρία χρόνια μετά, με το Νόμο 2246/94, ενώ καταργούνται τα Μεταξικά νομοθετικά υπολείμματα από την άλλη με τον ίδιο Νόμο οργανώνεται ακόμα περισσότερο η Αστική περί Τύπου ευθύνη η οποία επεκτείνεται και στα ηλεκτρονικά ΜΜΕ.
Σήμερα οι διώξεις εναντίον εκδοτών και δημοσιογράφων εξακολουθούν και υφίσταται. Επιχειρηματίες και ορισμένοι πολιτικοί παράγοντες έχουν στήσει μία βιομηχανία αγωγών και διώξεων στηριζόμενοι στην ύπαρξη των νόμων αυτών. Το γεγονός αυτό όχι μόνο περιορίζει την ελευθερία του Τύπου αλλά παραπέμπει σε άλλες εποχές.
Τα υπέρογκα ποσά τα οποία επιβάλλονται από τα δικαστήρια για ασήμαντους λόγους σε εκδότες και δημοσιογράφους οδηγούν στον περιορισμό της ελεύθερης άσκησης του δημοσιογραφικού επαγγέλματος.
Πρόκειται για την εφαρμογή κατασταλτικών μέτρων τα οποία στοχεύουν στον περιορισμό της προάσπισης του δημόσιου συμφέροντος το οποίο σε ορισμένες περιπτώσεις παραβιάζεται είτε από την εμπλοκή πολιτικών παραγόντων σε αδιαφανείς σχέσεις είτε από την ανεξέλεγκτη δράση επιχειρηματικών συμφερόντων τα οποία εμπλέκονται σε θέματα διαφθοράς.
Είναι πλέον αρκετά επίκαιρο να προχωρήσει η συσταση του Εθνικού Συμβούλιο Τύπου και να οριστεί ο Συνήγορος του Αναγνώστη. Τα εν λόγω ανεξάρτητα όργανα θα πρέπει να αποτελούνται αποκλειστικά από εκπροσώπους των δημοσιογραφικών ενώσεων και των ενώσεων εκδοτών και θα λειτουργούν ως αυτορυθμιστικές αρχές στη βάση ενός ενιαίου κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Το θέμα όμως αυτό χρήζει μιας επιστημονικής μελέτης και διερεύνησης.
*Επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ
