Η Ρωσική οικονοµία βρίσκεται σήµερα αντιµέτωπη µε µια από τις σοβαρότερες κρίσεις της µετασοβιετικής εποχής. Παρά τις µεγάλες φιλοδοξίες που είχαν διατυπωθεί µετά την πτώση του ολοκληρωτισµού το 1989, η χώρα δεν κατάφερε να µετεξελιχθεί σε µια ανεπτυγµένη, ευρωπαϊκού τύπου οικονοµική δύναµη παρά το τεράστιο µέγεθος της. Αντίθετα, η εισβολή στην Ουκρανία το 2022 και η πολυετής διάρκεια του πολέµου έχουν αποκαλύψει και εντείνει διαρθρωτικές αδυναµίες που προϋπήρχαν. Εάν ο Πούτιν δεν θέλει να καταρρεύσει η οικονοµία του πρέπει να προχωρήσει άµεσα στην ειρήνευση. Τυχόν συνέχιση του πολέµου µοιάζει πλέον περισσότερο µε πολιτική κίνηση αποφυγής της ήττας, παρά µε στρατηγική επίτευξης νίκης. Αλλά και η κατάκτηση µόνο ενός µικρού τµήµατος της Ουκρανίας σήµαινε ότι χάθηκαν πάρα πολλά για πολύ λίγα.
Τα κυριότερα από τα οικονοµικά προβλήµατα της Ρωσίας είναι:
1. Η επιβράδυνση της ανάπτυξης: Η οικονοµική ανάπτυξη, που στο παρελθόν έδινε την αίσθηση σταθερότητας, έχει επιβραδυνθεί αισθητά. Το ΑΕΠ αυξήθηκε µόλις κατά 1,1% το δεύτερο τρίµηνο του 2025, σε σύγκριση µε πάνω από 4% το 2024. Φυσικά η αύξηση του ΑΕΠ προέρχεται από την αύξηση των αµυντικών δαπανών και όχι από την πραγµατική οικονοµία. Πρόκειται για δραµατική κάµψη που αντανακλά την κόπωση των βασικών τοµέων της οικονοµίας, ιδίως των πολιτικών βιοµηχανιών. Ενώ η αµυντική βιοµηχανία λειτουργεί σε υψηλές ταχύτητες, οι υπόλοιποι κλάδοι υποφέρουν από έλλειψη επενδύσεων, χαµηλή παραγωγικότητα και περιορισµένη πρόσβαση σε ξένες αγορές.
2. Η κατάρρευση των εσόδων από την ενέργεια: Ένα από τα πιο εµφανή προβλήµατα είναι η απότοµη πτώση των εσόδων από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Οι τιµές του αργού έπεσαν από περίπου 100 δολάρια το βαρέλι στην αρχή του πολέµου σε µόλις 60 δολάρια το 2025. Η µείωση αυτή είναι καταστροφική για µια οικονοµία που το 2024 βασιζόταν κατά 30% στα ενεργειακά έσοδα. Το πλήγµα είναι διπλό: από τη µια, µειώνονται τα κρατικά έσοδα, και από την άλλη, πλήττεται η διεθνής θέση της Ρωσίας ως ενεργειακής υπερδύναµης, αφού Ευρώπη και ∆ύση έχουν βρει εναλλακτικούς προµηθευτές, ενώ η Κίνα και η Ινδία, παρότι συνεχίζουν τις αγορές, απαιτούν εκπτώσεις.
3. Το δηµοσιονοµικό έλλειµµα: Η συρρίκνωση των εσόδων έχει οδηγήσει σε εκρηκτική διόγκωση του δηµοσιονοµικού ελλείµµατος. Τον Ιούλιο του 2025 το έλλειµµα ξεπέρασε τα $60 δις, ξεπερνώντας ακόµη και την κορύφωση της πανδηµίας Covid-19. Το κράτος αναγκάζεται να καταφεύγει σε αυξηµένο δανεισµό και σε άντληση πόρων από το Εθνικό Ταµείο Πλούτου, µια τακτική που δεν µπορεί να συνεχιστεί µακροπρόθεσµα χωρίς σοβαρές συνέπειες.
4. Η αποστράγγιση του Εθνικού Ταµείου Πλούτου: Το Εθνικό Ταµείο Πλούτου, που είχε δηµιουργηθεί για να λειτουργεί ως «µαξιλάρι» σε περιόδους κρίσης, κινδυνεύει να εξαντληθεί πλήρως µέχρι το τέλος του 2025. Αυτό θα στερήσει από την κυβέρνηση κάθε περιθώριο δηµοσιονοµικής ευελιξίας. Η απώλεια του ταµείου θα σηµαίνει ότι µελλοντικά σοκ, όπως νέες κυρώσεις ή περαιτέρω πτώση στις τιµές ενέργειας, δεν θα µπορούν να απορροφηθούν, αυξάνοντας τον κίνδυνο κατάρρευσης.
5. Η υπερχρέωση των εταιρειών: Το εταιρικό χρέος έχει εκτοξευθεί. Από τον Ιούλιο του 2022 έως τον Νοέµβριο του 2024 ξεπέρασε το 70%, φτάνοντας τα $450 δις. Το µεγαλύτερο µέρος αυτού αφορά στρατιωτικούς τοµείς – βιοµηχανίες όπλων, χαλυβουργίες, κλπ. Το αποτέλεσµα είναι η συσσώρευση τεράστιων πιστωτικών κινδύνων, που µπορεί να οδηγήσουν σε κύµα χρεοκοπιών.
6. Οι τραπεζικοί κίνδυνοι και η απειλή κρίσης χρέους: Αρκετές από τις συστηµικές τράπεζες έχουν ήδη αρχίσει να συζητούν την ανάγκη διάσωσης. Η κεντρική τράπεζα, για να αποφύγει πανικό, έχει χαλαρώσει τους κανόνες αναγνώρισης «κόκκινων» δανείων, κρύβοντας έτσι το πραγµατικό µέγεθος του προβλήµατος. Όµως αυτή η τακτική θυµίζει τις πρακτικές της δεκαετίας του ’90, όταν η αδιαφάνεια οδήγησε τελικά σε τραπεζικές καταρρεύσεις. Εάν δεν υπάρξει ριζική αναδιάρθρωση, η Ρωσία µπορεί να βρεθεί σε βαθιά τραπεζική κρίση πολύ σύντοµα.
7. Ο υψηλός πληθωρισµός: Οι τιµές καταναλωτή αυξήθηκαν πάνω από 10% στα µέσα του 2025. Η εκτίναξη στις τιµές βασικών αγαθών – όπως οι πατάτες, που έφτασαν ιστορικά υψηλά – πλήττει δυσανάλογα τα χαµηλότερα στρώµατα. Η ραγδαία αύξηση του κόστους ζωής προκαλεί κοινωνική δυσαρέσκεια, και σίγουρα αµφισβητεί την έλλειψη απτών αποτελεσµάτων.
8. Τα υψηλά επιτόκια: Η Τράπεζα της Ρωσίας αναγκάστηκε να αυξήσει το βασικό επιτόκιο πάνω από 20%, το υψηλότερο των τελευταίων δύο δεκαετιών. Η κίνηση αυτή είχε στόχο να συγκρατήσει τον πληθωρισµό, αλλά στην πράξη επιβάρυνε τις τράπεζες που ήδη διαθέτουν χαµηλότοκα πολεµικά δάνεια, ενώ έφερε σε απόγνωση επιχειρήσεις και νοικοκυριά µε δάνεια κυµαινόµενου επιτοκίου. Η ασφυξία στην αγορά πίστωσης περιορίζει την ανάπτυξη και αυξάνει τον κίνδυνο ύφεσης.
9. Η ανισορροπία µεταξύ στρατιωτικής και πολιτικής οικονοµίας: Στη Ρωσία σήµερα από τη µια πλευρά, η στρατιωτική βιοµηχανία επεκτείνεται ραγδαία, απορροφώντας τεράστιους πόρους και κρατικές ενισχύσεις. Από την άλλη, οι πολιτικοί τοµείς – γεωργία, υπηρεσίες, κατασκευές – συρρικνώνονται. Αυτή η ανισορροπία δηµιουργεί ένα επικίνδυνο υπόδειγµα, όπου η ευηµερία της χώρας εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από τη συνέχιση του πολέµου, κάτι που δεν µπορεί να θεωρηθεί βιώσιµο µοντέλο.
10. Ο κίνδυνος ύφεσης και η κοινωνική δυσαρέσκεια: Η κοινωνική δυσαρέσκεια δεν εκδηλώνεται πλέον µόνο απέναντι στη ∆ύση και τις κυρώσεις, αλλά και απέναντι στην ίδια την κυβέρνηση, που δεν έχει καταφέρει να αποφέρει ουσιαστικά αποτελέσµατα στο πεδίο της µάχης, ενώ στο εσωτερικό οι πολίτες βλέπουν τα εισοδήµατά τους να συρρικνώνονται και οι απώλειες σε θανάτους και τραυµατίες να φθάνουν σε δυσθεώρητα νούµερα.
Τα παραπάνω δείχνουν ότι η ρωσική οικονοµία το 2025 αντιµετωπίζει µια συνδυασµένη κρίση µε υψηλό πληθωρισµό, καταρρέοντα ενεργειακά έσοδα, διογκούµενο έλλειµµα, τραπεζική αστάθεια και κοινωνική δυσαρέσκεια. Εάν προστεθούν οι απώλειες επιρροής στον νότιο Καύκασο, στις Βαλτικές, στις Σκανδιναβικές χώρες, η διεθνή αποµόνωση η αδυναµία να καταλάβει το Κίεβο όπως αρχικά επιχείρησε, κλπ., φέρνουν ακόµα σε ποιο δύσκολη θέση την Ρωσία. Το πρόβληµα δεν είναι µόνο η διεξαγωγή του πολέµου στην Ουκρανία, αλλά και το γεγονός ότι η Ρωσία έχει εγκλωβιστεί σε µια οικονοµική λογική όπου η επιβίωση εξαρτάται από τη στρατιωτική σύγκρουση. Χωρίς δοµικές µεταρρυθµίσεις, τερµατισµό του πολέµου και επανένταξη στις διεθνείς αγορές, η χώρα κινδυνεύει να βυθιστεί σε ύφεση και να χάσει το στρατηγικό της βάρος στον παγκόσµιο χάρτη.
Οι ΗΠΑ έχουν διαµορφώσει µια νέα στρατηγική όπου, αφήνουν σε συµµάχους και εταίρους να αναλάβουν την ασφάλεια στις περιοχές τους και χρησιµοποιεί δασµούς για να διορθώσει εµπορικές ανισορροπίες, να προστατεύσουν κρίσιµες αµερικανικές βιοµηχανίες, να ευθυγραµµίσουν και να αναδιαµορφώσουν τους παγκόσµιους εµπορικούς κανόνες ώστε να είναι δίκαιοι προς όλους.
Σε αυτή τη στρατηγική, προτεραιότητα έχουν την Ρωσία και την Κίνα. Η Ουάσιγκτον έπρεπε να τερµατίσει τον πόλεµο στην Ουκρανία, πιέζοντας τη Ρωσία να αποδεχθεί διαπραγµατευτική λύση. Αυτό συνέβη στην Αλάσκα την 15/8. Οι ΗΠΑ απειλήσαν τη Ρωσία µε µεγαλύτερη ζηµιά ώστε να ενισχυθεί το χέρι εκείνων των Ρώσων που θέλουν λήξη της σύγκρουσης.
Η επιβολή στις 6 Αυγούστου, πρόσθετου δασµού 25% στα ινδικά προϊόντα που θα εξάγονται στις ΗΠΑ ως απάντηση στη συνεχιζόµενη αγορά ρωσικού πετρελαίου από την Ινδία συνέβαλε στην πίεση προς την Ρωσία στην αποδοχή των διαπραγµατεύσεων για τερµατισµό του πολέµου. Η κίνηση αυτή ανέβασε τους συνολικούς δασµούς στο 50% – από τα υψηλότερα ποσοστά που αντιµετωπίζει εµπορικός εταίρος των ΗΠΑ.
Οι σχέσεις ΗΠΑ–Ινδίας εξακολουθούν να είναι σηµαντικές, αλλά καθώς η Ουάσιγκτον επανεξετάζει τις στρατηγικές της επιλογές, φαίνεται ότι επανεξετάζει και τη διαχρονικότητα των συνεργασιών της. Αυτό ίσως να σηµαίνει ότι τώρα που ανοίγει ο δρόµος για διαπραγµατεύσεις και µε την Κίνα ίσως οι ΗΠΑ να µην την έχουν και τόσο ανάγκη την Ινδία σε περίπτωση που δεν ευθυγραµµίζετε µε τις κυρώσεις προς την Ρωσία.
Η Ρωσία έχει ανάγκη από οικονοµικές συµφωνίες για να λύσει τα οικονοµικά της προβλήµατα για να περάσει στην τεχνητή νοηµοσύνη και να την διαχύσει στην οικονοµία της. Και αυτό πρόκειται να γίνει µε τσιπς των αµερικανικών εταιρειών καθώς η Ρωσία εξαντληµένη οικονοµικά δεν έχει τα κεφάλαια να αναπτύξει την τεχνητή νοηµοσύνη σε δικά της τσιπ.
Η επόµενη διαπραγµάτευση θα είναι µε την Κίνα η οποία έχει ήδη αρχίσει. Η πρόσφατη απελευθέρωση εξαγωγών των αµερικανικών τσιπς Η20 προς την Κίνα µε επιβολή εξαγωγικού δασµού 15% στην Nvidia και στην AMD, δείχνουν µια διαπραγµάτευση όπου οι ΗΠΑ θα εισάγουν σπάνιες γαίες από την Κίνα µε αντάλλαγµα την εξαγωγή τσιπς ώστε η Κίνα να ακολουθήσει την ανάπτυξη της τεχνητής νοηµοσύνης µε τσιπ δυτικών προδιαγραφών. Τα κινεζικά τσιπς υστερούν στην εκτέλεση (όταν δίνουν απαντήσεις) κατά την χρήση των µεγάλων γλωσσικών µοντέλων όπως το κινέζικο DeepSeek.
Εάν η Κίνα άρει αθέµιτες πρακτικές στο διεθνές εµπόριο, και αποκηρύξει τις αναθεωρητικές της βλέψεις για κατάληψη της Ταιβάν, και επιτευχθεί µια τέτοια συµφωνία, θα µπορέσει και η Κίνα να αντιµετωπίσει τα δικά της οικονοµικά προβλήµατα στην κατεύθυνσή να αποτελέσει η Ταϊβάν ένα πρότυπο ανάπτυξης για την Κίνα, η οποία έχει τριπλάσιο κατά κεφαλή ΑΕΠ από την Κίνα.
Αλλά το πιο σπουδαίο για την ανθρωπότητα είναι ότι η παγκόσµια κοινότητα, µετά την ακύρωση των αναθεωρητικών σχεδίων του Ιράν, της Ρωσίας και της Κίνας, και αφού ακολουθήσει και η ακύρωση των αυτοκρατορικών σχεδίων της Τουρκίας, θα µπορέσει σε συνθήκες ειρήνης να ευηµερήσει αφού θα έχει αντιµετωπίσει τους επεκτατικούς δρώντες. Παράλληλα οι ενέργειες αυτές, θα αποτελέσουν αποτρεπτικό παράγοντα για µελλοντικούς φιλόδοξους αναθεωρητές ηγέτες. Η παγκόσµια κοινωνία µε συνεννόηση, θα µπορέσει να αναπτύξει την τεχνητή νοηµοσύνη και τις άλλες νέες τεχνολογίες προς όφελος της ανθρωπότητας, θα αυξήσει την παραγωγικότητα και θα κάνει πράξη την εργασία των 4 ηµερών την εβδοµάδα.
Ελπίζουµε η Ελληνική διπλωµατία και οι πολιτικές ηγεσίες να αντιλαµβάνονται τις γρήγορες αλλαγές που συµβαίνουν στις οικονοµικές σχέσεις και να τις αναγνώσουν σωστά και να ενεργούν κατάλληλα.
*Ο Γιώργος ΑΤσαλάκης είναι oικονοµολόγος, αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Επιστηµονικών ∆εδοµένων
