» Μία γρήγορη µατιά στο µέλλον της καθολικής Εκκλησίας µε αφορµή την ενθρόνισή του
Ο Καρδινάλιος Ρόµπερτ Φράνσις Πρέβοστ εξελέγη Πάπας της Ρώµης λαµβάνοντας το όνοµα Λέων Ι∆΄. Η ταχύτητα µε την οποία ολοκληρώθηκαν οι εργασίες του Κονκλαβίου προκάλεσε εντύπωση. Ίσως και αµηχανία στους περισσότερους. Σε µια εποχή πόλωσης, εσωτερικών εντάσεων και γεωπολιτικών αβεβαιοτήτων, η οµόθυµη εκλογή του Πρέβοστ µοιάζει µε κίνηση θεσµικής και πνευµατικής ωριµότητας, ως συνέχεια και ως απάντηση στις νέες προκλήσεις. Η εκλογή του πρώτου Αµερικανού Πάπα δεν είναι τυχαία. Θεωρήθηκε σύµφωνα µε τους εκκλησιαστικούς αναλυτές ως η καλύτερη συµβιβαστική λύση, µε αρκετά κοινά µε τον προκάτοχό του, αλλά και κάποιες διαφορές. Τα πάντα κύλισαν οµαλά, χωρίς παρεµβάσεις, και το αποτέλεσµα αποδεκτό, γιατί αυτή ήταν απόφαση της Εκκλησίας.
Από τις πρώτες κιόλας κινήσεις του νέου Ποντίφικα, µετά την εκλογή του στην Καπέλα Σιστίνα, διαφαίνεται ο τρόπος µε τον οποίο θα προσεγγίσει τα προβλήµατα και την πορεία της καθολικής Εκκλησίας στο µέλλον. Η πρώτη του εµφάνιση λιτή, σχεδόν συγκρατηµένη.
Τι καινό κοµίζει λοιπόν ο Πάπας Λέων Ι∆’;
Το πρώτο µήνυµα η «πάσχουσα» ειρήνη. Βασική προτεραιότητα η ειρήνη. Σε έναν κόσµο κατακερµατισµένο από πολέµους – στην Ουκρανία, τη Μέση Ανατολή, το Πακιστάν – ο Λέων Ι∆΄ ξεκίνησε την πορεία του µιλώντας ως πατέρας. Όχι ως ακτιβιστής, αλλά ως διάκονος του Ευαγγελίου. Η ειρήνη δεν παρουσιάστηκε ως σύνθηµα, αλλά ως επείγουσα αποστολή της Εκκλησίας. Ξεχωριστή θέση στον σύντοµο Χαιρετισµό του κατέλαβε η Παναγία. Η αναφορά δεν ήταν τυπική. Ήταν µία υπόµνηση ότι, σε εποχές ανασφάλειας, η Εκκλησία οφείλει να είναι µητρική. Ο ίδιος δήλωσε, πριν λίγες ηµέρες, ότι «κουβαλά στην καρδιά του τα βάσανα του αγαπηµένου ουκρανικού λαού» και ζήτησε «µια αυθεντική, δίκαιη και διαρκή ειρήνη το συντοµότερο δυνατόν». Τόνισε µάλιστα ότι πρέπει να απελευθερωθούν όλοι οι κρατούµενοι και ειδικά τα παιδιά, τα οποία, σύµφωνα µε πληροφορίες, ανέρχονται στις 20.000 και έχουν απαχθεί από τους Ρώσους (βλ. σχετική έρευνα της εφηµερίδας Financial Times, το 2024).
Το δεύτερο µήνυµα η συµπόρευση. Στην Θεία Λειτουργία ο Πάπας Λέων Ι∆’ εκφώνησε την πρώτη του Οµιλία και απηύθυνε ένα βαθυστόχαστο µήνυµα στην Εκκλησία και τον κόσµο, επιβεβαιώνοντας ότι ο Χριστός είναι η απάντηση, το φως και η ελπίδα σε µια εποχή µεγάλων προκλήσεων. ∆ύσκολο, ανθρώπινο αίτηµα, αλλά όχι ακατόρθωτο. Ξεδιπλώνοντας το όραµά του για την καθολική Εκκλησία είπε: «Με καλέσατε να φέρω το σταυρό αυτό και µε ευλογήσατε µε αυτή την αποστολή και µπορώ να βασιστώ σε κάθε έναν από εσάς να πορευτεί µαζί µου […]. Η Εκκλησία να είναι σαν µία πόλη ψηλά στο λόφο, σαν µία κιβωτός σωτηρίας που πλέει στα νερά της ιστορίας, σαν φάρος που φωτίζει τα σκοτάδια αυτού του κόσµου». Προφανώς έκανε ιδιαίτερη αναφορά σε αυτό που καλείται να γίνει ο κάθε πιστός «το φως του κόσµου και το άλας της γης» (Ιωάν., 9:12-13).
Το τρίτο µήνυµα η ενότητα της Εκκλησίας. Ο ίδιος σηµείωσε: «Χωρίς φόβο, ενωµένοι, χέρι – χέρι µε τον Θεό και µεταξύ µας, ας προχωρήσουµε µπροστά». Αυτό αποτελεί πρωτεύον χαρακτηριστικό µιας υγιούς Εκκλησίας, όπου κλήρος και λαός, ενωµένοι αντιµετωπίζουν τα δύσκολα προβλήµατα. Ο κάθε εκκλησιαστικός ηγέτης καλείται να αφουγκρασθεί τα προβλήµατα του κόσµου, να γίνει ειρηνοποιός και γεφυροποιός καταστάσεων, πολλές φορές ίσως και επικίνδυνων. Και η σηµερινή κοινωνία χρειάζεται ενότητα για να µπορέσει να προχωρήσει στην επίλυση των δύσκολων προβληµάτων και να µην αλλοιώνεται η φύση της από το σύνολο αδόκιµων ερµηνειών των κοινωνικών δικτύων.
Το τέταρτο µήνυµα η επιλογή του ονόµατός του. Η επιλογή του ονόµατος «Λέων» δεν είναι άνευ σηµασίας. Ενέχει ένα βαρύ θεολογικό συµβολισµό: από τον Λέοντα Α΄ (5ος αι.) τον Θεολόγο, ο οποίος συνέβαλε καταλυτικά στη διατύπωση της χριστολογικής διδασκαλίας της Χαλκηδόνας και θεµελίωσε την πρωτοκαθεδρία της Ρώµης σε εκκλησιολογικό επίπεδο, έως τον Λέοντα ΙΓ΄ (19ος αι.), τον εµπνευστή της Εγκυκλίου «Rerum Novarum» και πατέρα της σύγχρονης Κοινωνικής ∆ιδασκαλίας της καθολικής Εκκλησίας. Ο Λέων Ι∆΄ εισέρχεται στην ιστορία µε ένα όνοµα που συνδηλώνει θεολογική σαφήνεια, θεσµική ευθύνη και ποιµαντική εγρήγορση. Ο ίδιος εξηγεί την επιλογή του ονόµατός του: «Επέλεξα να πάρω το όνοµα Λέων Ι∆΄. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι γι’ αυτό, αλλά κυρίως επειδή ο Πάπας Λέων ΙΓ΄ στην ιστορική του Εγκύκλιο Rerum Novarum ασχολήθηκε µε το κοινωνικό ζήτηµα στο πλαίσιο της πρώτης µεγάλης βιοµηχανικής επανάστασης. Στις µέρες µας, η Εκκλησία προσφέρει σε όλους τον θησαυρό της κοινωνικής της διδασκαλίας σε απάντηση σε µια άλλη βιοµηχανική επανάσταση και στις εξελίξεις στον τοµέα της τεχνητής νοηµοσύνης που θέτουν νέες προκλήσεις για την υπεράσπιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της δικαιοσύνης και της εργασίας».
Είχα την ευκαιρία να µελετήσω ποικιλοτρόπως την «Κοινωνική ∆ιδασκαλία της Εκκλησίας» στο Καθολικό Ινστιτούτο των Παρισίων και γνωρίζω πολύ καλά το βάρος και τη σηµασία της παραπάνω αναφοράς. Η ενασχόληση του Πάπα Λέοντος ΙΓ΄ µε τα «κοινωνικά θέµατα», κυρίως δε µε τα δικαιώµατα των εργατών, τον καθιέρωσαν στη συνείδηση της καθολικής Εκκλησίας ως τον «Πάπα των εργατών».
Το πέµπτο µήνυµα ο διαχριστιανικός διάλογος. Η συνέχεια των σχέσεων της καθολικής Εκκλησίας µε το Οικουµενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως είµαστε βέβαιοι ότι θα διατηρηθεί. Να θυµίσουµε στο σηµείο αυτό ότι η ουσιαστική και ίσως η πιο διαρκής πτυχή της θητείας του Πάπα Φραγκίσκου δεν είναι µία δογµατική επανάσταση, αλλά µία αντιστροφή. Αντί να αντιµετωπίσει τον σύγχρονο κόσµο αντιπαραθέτοντάς τον µε µία άκαµπτη δογµατική διδασκαλία, επέµεινε να τον καλωσορίσει µε πνεύµα ελέους. Η δική του παιδαγωγική ήταν µία πρόσκληση, προσκαλώντας κάθε άτοµο σε µία προσωπική ανακάλυψη της αλήθειας του Ευαγγελίου, του ίδιου του Χριστού. Έφερε αυτό το αίσθηµα της συµπόνιας και του επείγοντος στις πρωτοποριακές Εγκυκλίους, όπως το Laudato si’ (2015) για το φυσικό περιβάλλον –εµπνευσµένος από τις δράσεις της Α.Θ.Π. του Οικουµενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολοµαίου Α’ και το Fratelli Tutti (2020) για την αδελφοσύνη και την κοινωνική φιλία. Είµεθα βέβαιοι ότι ο Πάπας Λέων Ι∆’ θα ακολουθήσει τα βήµατα του προκατόχου του και στο θέµα του διαλόγου και της καταλλαγής και µάλιστα σύντοµα θα επισκεφθεί και τον Φανάρι.
Έχουµε λοιπόν ένα όραµα για το που θα κινηθεί ο νέος Πάπας. Μία ουσιαστική κριτική για το µέλλον του κόσµου. Αυτή η κριτική στοχεύει να συµβάλει σε µια πιο ανθρώπινη κοινωνία, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσµιο επίπεδο, και να φέρει µια προφητική προειδοποίηση ότι οι πολιτικές αποφάσεις που βασίζονται σε λανθασµένες ιδέες µπορούν να προκαλέσουν σοβαρή βλάβη στην ευηµερία του τόπου. Κι αυτό είναι εξαιρετικά επίκαιρο… σε µια εποχή που οι παραδοσιακές ιδεολογίες έχουν χάσει µεγάλο µέρος της επιρροής τους και πράγµατι µάς λείπουν αποτελεσµατικά και εµπνευσµένα οράµατα για το ποια πορεία να ακολουθήσουµε σε µια εποχή που διακυβεύονται περισσότερα από οποιαδήποτε άλλη στιγµή της µεταπολεµικής περιόδου.
*
Πριν κλείσουµε καλό είναι να θυµηθούµε ότι όλα τα παραπάνω αποτελούν, ως ένα βαθµό, ζητούµενα και στη δική µας κοινωνία. Το παράδειγµα του µακαριστού Κισάµου και Σελίνου κυρού Ειρηναίου µάς εντυπωσιάζει. Μελετητής και ό ίδιος όλων των παραπάνω, όταν σπούδαζε στο Παρίσι, γράφει σχετικά: «[…] Ἐνθυµοῦµαι λέγω µὲ πολλὴ συγκίνηση τὴν πρόταση τῆς σύναξης ἐκείνης, ‘θέλωµε τὴν Ἐκκλησία νὰ µπεῖ µπροστὰ στὴν προσπάθεια αὐτή’. Καὶ ἡ Ἐκκλησία παραστάθηκε στὸν πόνο καὶ τὸν ἀγῶνα σωτηρίας τοῦ Λαοῦ της. Ἐνθυµοῦµαι πὼς σὲ ἄλλες παρόµοιες συνάξεις ποὺ συζητούσαµε τὴ συνεταιριστικὴ µορφὴ τῆς Ἑταιρείας, γιὰ νὰ στηρίξωµε τὴν ἰδέα αὐτὴ χρειάσθηκε νὰ διαβάσω ἀπόσπασµα τοῦ Καταστατικοῦ τῶν Ἀµπελακίων Θεσσαλίας (1780), ποὺ εἶναι ἀσφαλῶς ἕνα ἀπὸ τὰ σηµαντικώτερα δηµιουργήµατα ἐλεύθερης ἰδιωτικῆς, λαϊκῆς πρωτοβουλίας, στὴν Ἱστορία τοῦ Ἔθνους µας. Καὶ τὸ Καταστατικὸ αὐτὸ στὸ ὄνοµα τῆς Ἁγίας ὁµοουσίου Τριάδος […]». Εδώ µιλάµε για µία νέα Πολιτική Θεολογία εν τη πράξει, που ξεπερνά τον Karl Schmitt (1888-1985) και τη θέση του περί εκκλησιαστικής παρέµβασης στην Πολιτεία, και προ-συνθέτει το καινό κοινωνικό όραµα του Πάπα Λέων Ι∆’ µε τις λέξεις: «Ειρήνη, Ενότητα, Συµπόρευση, Κοινωνία, ∆ιάλογος». Το κεντρικό µήνυµα η «Εκκλησία να µπει µπροστά»!
Αυτές οι βασικές αρχές που έρχεται να µας υπενθυµίσει ο νέος Πάπας ήταν και είναι βιωµατικές καταστάσεις εκκλησιαστικών συλλογικοτήτων για την Κρήτη και όλως ιδιαιτέρως του νοµού µας. Η Εκκλησία, ως φάρος της αλήθειας πρέπει να επιδείξει έµπρακτα το παράδειγµά της µέσω της παρέµβασης και της συµµετοχής της στη δηµόσια σφαίρα. Η Εκκλησία οφείλει να κατευθύνει το κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι προς την κατεύθυνση της ειρήνης, της δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης.
ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ
Η Εκκλησία ζει και σήµερα µέσα σε µία τεράστια ποικιλία πολιτιστικών και ιστορικών αλλαγών, όπου επικρατούν σε κάθε περίπτωση ιδιαίτερες κοινωνικές και πολιτικές ανησυχίες και παραδόσεις. Τα προβλήµατα αυξάνονται και η παρουσία της Εκκλησίας στο δηµόσιο χώρο πρέπει να είναι υπαρκτή µε συγκεκριµένες κατευθύνσεις και συνεργασίες. Το σηµαντικότερο η διατήρηση της ενότητας. Με βάση τις αξίες του Χριστού και του Ευαγγελίου οφείλει να παρεµβαίνει σταθερά στις κοινωνικές και πολιτικές υποθέσεις, υπερασπίζοντας την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, τη δικαιοσύνη και την ενότητα του τόπου. Η ανάγκη για µία τέτοια παρέµβαση δεν περιορίζεται µόνο στα πνευµατικά ζητήµατα, αλλά επεκτείνεται και στη διαµόρφωση των πολιτικών εξελίξεων, τόσο τοπικών, εθνικών όσο και διεθνών.
Χωρίς να θέλουµε να συνδέσουµε την εκλογή του νέου Πάπα στην καθολική Εκκλησία µε την εκλογή του νέου Μητροπολίτου στα Χανιά της Κρήτης, στην Ορθόδοξη Εκκλησία, η εκλογή για τα Χανιά είναι ένα ζήτηµα φλέγον για την Κρητική κοινωνία, τόσο σε τοπικό, όσο σε εθνικό και Παγκρήτιο επίπεδο. Παρόλο που ανήκουν σε διαφορετικές εκκλησιαστικές παραδόσεις και δεν συνδέονται άµεσα µεταξύ τους, αντικατοπτρίζουν κοινές ανάγκες και θεσµικά χαρακτηριστικά που αναδεικνύουν τον τρόπο µε τον οποίο η Ανατολική και ∆υτική Εκκλησία επιλέγουν τους πνευµατικούς ηγέτες τους σε περιόδους µετάβασης. Και στις δύο περιπτώσεις, πρόκειται για διαδικασίες κλειστές, µε βασικό κριτήριο την πνευµατική επάρκεια, την ωριµότητα, την εµπειρία, το ήθος και την ικανότητα καθοδήγησης του ποιµνίου µέσα από τις συµπληγάδες των σύγχρονων προβληµάτων. Αν προσθέσουµε για την περιοχή µας την αύξηση των µεταναστευτικών ροών, την ανάγκη του ευ-επιχειρείν, τις αλλοιώσεις από τον µαζικό τουρισµό και πολλά άλλα τοπικά προβλήµατα επιβεβαιώνουν πλήρως τις επιλογές και το προφητικό χάρισµα της Εκκλησίας, όπως αυτό αποτυπώνεται στο ∆ελτίο Τύπου της Ιεράς Επαρχιακής Συνόδου της Εκκλησίας Κρήτης (7 Μαΐου 2025). Η εκλογή του Πάπα αντανακλά τις γεωπολιτικές και θεολογικές ισορροπίες σε παγκόσµιο επίπεδο, ενώ παράλληλα η εκλογή του νέου Μητροπολίτου Χανίων εκφράζει αντίστοιχες ισορροπίες σε τοπικό, διεθνές και πανορθόδοξο επίπεδο, ιδίως λόγω της σχέσης της Εκκλησίας Κρήτης µε το Οικουµενικό Πατριαρχείο. Συνεπώς, µολονότι οι διαδικασίες είναι θεσµικά αυτόνοµες, λειτουργούν ως αντανάκλαση µιας διαχρονικής εκκλησιολογικής ανάγκης, αλλά και της ανανέωσης του εκκλησιαστικού σώµατος µε ηγέτες που µπορούν να ανταποκρίνονται στις πνευµατικές και τις κοινωνικές προκλήσεις της κάθε εποχής.
Ο απόστολος Παύλος στέλνει στην Κρήτη τον Τίτο µε την εντολή «ίνα τα λείποντα επιδιορθώση… µε λόγον υγιή… προς πάσιν ανθρώποις» (Προς Τίτον, 1:5, 2:8,12). Έχουµε εµπιστοσύνη στην Εκκλησία γιατί γνωρίζει τι πρέπει να κάνει και πως πρέπει να το κάνει. Ας την αφήσουµε ελεύθερη να πράξει αυτό που η ίδια γνωρίζει καλύτερα!
*Ο δρ Κωνσταντίνος Β. Ζορµπάς είναι γενικός διευθυντής της Ορθοδόξου Ακαδηµίας Κρήτης
