Με τον μισό πληθυσμό του πλανήτη να συγκεντρώνεται στις πόλεις, αυτές παρουσιάζουν χαρακτηριστικά, όπως: καινοτομία, πλουραλισμό, δυναμισμό, αλλά και κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες, μόλυνση, αποξένωση, γιγαντισμό. Ως σημεία, όπου συμβιώνουν διαφορετικές κουλτούρες, αναπτύσσονται νέες ιδέες, προωθούνται κοινωνικές, καλλιτεχνικές, τεχνολογικές, κ.α. αλλαγές, ενώ την ίδια στιγμή προκύπτουν ζητήματα, όπως ανεργία, εγκατάλειψη / υπερανάπτυξη περιοχών, παραβατικότητα, έλλειψη ανοιχτών χώρων, κ.α., οι πόλεις αντανακλούν τις τάσεις της σύγχρονης κοινωνίας.
Σύμφωνα με τον Hall (Cities in Civilization: Culture, Innovation and Urban Order, εκδ. Weidenfeld & Nicolson, Pantheon Book, 1998), από τότε, που οι πόλεις αναπτύχθηκαν σε δομή και μέγεθος, έγιναν περισσότερο σύνθετες, αναπτύσσοντας προβλήματα αστικής διαχείρισης, με αποτέλεσμα να μετασχηματιστούν σε υποδοχείς διαδικασιών εξεύρεσης λύσεων αναφορικά με τα προβλήματα, που προέκυψαν από την ανάπτυξή τους.
Το Κίνημα της Δημιουργικής πόλης, σύμφωνα με τον Landry (Lineages of the Creative City, in Creativity and the City: How the creative economy is changing the city, pp. 42–55, 2005), ξεκίνησε από μελέτες της δεκαετίας του 1980, όπου χρησιμοποιούνταν έννοιες, όπως: πολιτιστικός σχεδιασμός, πολιτιστικές βιομηχανίες, πολιτιστικοί πόροι. Ο Florida (The rise of the creative class, εκδ. Basic Books, New York, 2002) αποδίδει την εμφάνιση του όρου της «δημιουργικής πόλης» στις αλλαγές, που επήλθαν στην κοινωνία, την παραγωγή και την οικονομία, συγκρίνοντας τις με τις αλλαγές κατά τη μετάβαση από την αγροτική στη βιομηχανική εποχή.
Στον όρο δε «δημιουργικοί κλάδοι»,, όπως καθορίστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του Προγράμματος «Δημιουργική Ευρώπη» (Creative Europe), περιλαμβάνονται όλοι οι τομείς των οποίων οι δραστηριότητες βασίζονται σε πολιτιστικές αξίες ή άλλες καλλιτεχνικές, ατομικές / συλλογικές, δημιουργικές εκφράσεις.
Οι δημιουργικές πόλεις εστιάζουν στις υποδομές, τους παραγωγικούς τομείς, την τεχνολογία, τον πολιτισμό, την εκπαίδευση και την τέχνη. Σύμφωνα με τους Higgins & Morgan (The Role of Creativity in Planning: The “Creative Practitioner”, Planning Practice and Research, 15(1–2), pp. 117–127, 2000), η δημιουργική σκέψη ατόμων και ομάδων αποτελεί βασική δεξιότητα ως προς την επίλυση ζητημάτων, ενώ για τη μετάβαση της πόλης από «κανονική» σε «δημιουργική» αλλάζουν και οι προτεραιότητές της.
Οι προκλήσεις των πόλεων
Οι προκλήσεις, που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι ευρωπαϊκές πόλεις, σύμφωνα με τους Van den Berg & Braun (Growth clusters in European cities: An integral approach, Urban Studies, 38(1), pp. 185–205, 2001), είναι οι ακόλουθες:
• Οι πόλεις, λόγω της ανταγωνιστικής αγοράς, θα πρέπει να αποτελέσουν το περιβάλλον προσέλκυσης επενδυτικών ευκαιριών, μέσω της προώθησης των συγκριτικών τους πλεονεκτημάτων.
• Προσδιορισμός νέων υπό-αγορών, με στόχο την ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων, την ενθάρρυνση επενδύσεων, τη δημιουργία εισοδήματος, θέσεων εργασίας και την αύξηση της οικονομικής τους ικανότητας.
• Εξισορρόπηση οικονομικής ανάπτυξης και ποιότητας ζωής.
• Εξισορρόπηση οικονομικής ανάπτυξης και χωρικής οργάνωσης.
• Εξισορρόπηση οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης.
Παγκοσμίως οι παράγοντες, που επηρεάζουν αρνητικά την εξέλιξη μιας πόλης σε δημιουργική, δημιουργώντας ακόμη και ζητήματα βιωσιμότητας, όπως παρατηρεί η Κελαϊδή (Έξυπνες Πόλεις, Ψηφιακές Συνεργασίες και Επιχειρηματικότητα, Δ.Ε., Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Αθήνα, 2020), σχετίζονται με τις βασικές προκλήσεις, που αφορούν στην κλιματική αλλαγή, την έλλειψη πόρων και ενέργειας. Σύμφωνα με εκθέσεις Διεθνών Οργανισμών η ζήτηση στους συγκεκριμένους τομείς αυξάνεται διαρκώς, ως αποτέλεσμα της αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού, της αστικοποίησης, της αλλαγής των διατροφικών συνηθειών και της οικονομικής ανάπτυξης.
Τα ανεπαρκή συστήματα μεταφορών, η κυκλοφοριακή συμφόρηση δυσχεραίνουν την καθημερινότητα, η ηχορύπανση επηρεάζει την ποιότητα ζωής, ενώ ανασταλτικά δρουν και οι ελλιπώς συντηρημένες υποδομές στα αστικά κέντρα. Παράλληλα, εμπόδια προς τη δημιουργικότητα και τη βιωσιμότητα προκαλεί η ανησυχία αναφορικά με την ανθρώπινη υγεία, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα τελευταία χρόνια τη νόσο του κορωνοϊού (COVID-19). Η νόσος επηρέασε σημαντικά τις πόλεις, λόγω του αστικού τους σχεδιασμού, μετατρέποντάς τις σε κόμβους υπερμετάδοσης, όπως στην ακόλουθη απεικόνιση.
Σαφής είναι η εικόνα, που δημιουργείται από το πλήγμα, που προκλήθηκε στους δημιουργικούς κλάδους, λόγω της πανδημίας, όπως παρουσιάζεται στους ακόλουθους πίνακες:
Ποσοστιαία μεταβολή στις δημιουργικές θέσεις εργασίας, σε επιλεγμένες πόλεις
Φεβρουάριος – Μάιος 2020
Πηγή: unesco.org ( 2021 )
Η παγκοσμιοποιημένη οικονομία οδήγησε το 2015 στη διαμόρφωση ενός πλαισίου για τη βιώσιμη ανάπτυξη, με τον Ο.Ο.Σ.Α. και την Ε.Ε. να θέτουν ως βάση ανταγωνιστικότητας με χρονικό ορίζοντα υλοποίησης το 2030 δεκαεπτά Δείκτες Βιώσιμης Ανάπτυξης. Οι εν λόγω δείκτες αφορούν μεταξύ άλλων στη φτώχεια, τις ανισότητες, την κλιματική αλλαγή, την ειρήνη και τη δικαιοσύνη και οδηγούν σε στρατηγικές αλλαγές, προωθώντας, σύμφωνα με τον Τσομπάνογλου (Η ανάδυση της ανθρωποκεντρικής κοινότητας. Κεντρικός στόχος των δεικτών βιώσιμης κοινωνικο – οικονομικής ανάπτυξης (SDGs) στην Ευρώπη – 2030, εκδ. Σταμούλη, Αθήνα, 2021), την επανασύνδεση της οικονομίας και της κοινωνίας, με στόχο τη συμπεριληπτική ανάπτυξη (inclusive growth). Στην πορεία προς τη δημιουργικότητα οι πόλεις καλούνται να εναρμονιστούν με το πλαίσιο βιώσιμης ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών, αντιμετωπίζοντας αποτελεσματικά τις προκλήσεις και τα εμπόδια, που προκύπτουν.
Διεθνές περιβάλλον
Ο Διεθνής Οργανισμός της UNESCO, έχοντας θέσει στις προτεραιότητές του τη συνεργασία πόλεων και τοπικών αρχών, προωθώντας τη δημιουργικότητα σε παγκόσμιο επίπεδο, συνέστησε το 2004 το Δίκτυο Δημιουργικών Πόλεων. Το εν λόγω Δίκτυο στοχεύει στην αειφόρο αστική ανάπτυξη και την πολιτιστική πολυμορφία, ενώ, μέσω πιλοτικών προγραμμάτων, συναντήσεων και ερευνών, συμβάλλει στην ανάπτυξη των τοπικών Δημιουργικών Βιομηχανιών και την ολοκληρωμένη ανάπτυξη του αστικού χώρου. Στο δίκτυο δραστηριοποιούνται 246 πόλεις, που διακρίνονται σε κάποιον από τους ακόλουθους τομείς δημιουργικότητας:
• Χειροτεχνία & Λαϊκή Τέχνη
• Γαστρονομία
• Λογοτεχνία
• Κινηματογράφος
• Μουσική
• Τέχνες, με χρήση τεχνολογικών μέσων
• Σχέδιο
Η περίπτωση της Θεσσαλονίκης
Το λογότυπο της Θεσσαλονίκης
Πηγή: amna.gr ( 2022 )
Τον Νοέμβριο του 2021 η Θεσσαλονίκη εντάχθηκε στο Δίκτυο, αποτελώντας την πρώτη ελληνική συμμετοχή από την ίδρυσή του. Ο τομέας στον οποίο διακρίθηκε η πόλη παγκοσμίως είναι αυτός της γαστρονομίας, ενώ στους στόχους της δημοτικής αρχής είναι, πέραν της γαστρονομικής αξίας της πόλης, να αποδείξει ότι υλοποιούνται δράσεις αειφορίας και βιωσιμότητας. Μάλιστα, ο Δήμαρχος της πόλης, Κων/νος Ζέρβας, χαρακτήρισε τη συγκεκριμένη παγκόσμια διάκριση «σημαντικό εργαλείο ανάπτυξης», απευθύνοντας την ίδια στιγμή κάλεσμα συμμετοχής προς τους εκπροσώπους των φορέων της πόλης να καταστούν συνιδιοκτήτες και συμμέτοχοι, ώστε να αναδειχθεί η γαστρονομία σε συγκριτικό πλεονέκτημα της πόλης.
Η ένταξη στο Δίκτυο εκτιμάται ότι θα βοηθήσει στην τουριστική προώθηση της πόλης, με πυλώνα τη γαστρονομία, καθώς το λογότυπο της πόλης δίπλα σε αυτό της UNESCO θα προβάλλει παγκόσμια κάθε πρωτοβουλία της Θεσσαλονίκης αναφορικά με τη γαστρονομία, που αναδεικνύεται σε κομμάτι του πολιτισμού της.
*Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός
Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών
Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων
Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ
Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France
CIHEAM – International Center for Advanced Mediterranean Agronomic Studies, France, Greece
Υποψήφια Δρ. Αντωνία Στεφανίδου
Μέλος του Εργαστηρίου Financial Engineering
Πολυτεχνείο Κρήτης
