H σημαντική αυτή επιστημονική εκκλησιαστική διατριβή υποβλήθηκε στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών από τον πρωτοπρεσβύτερο Αντώνιο Κ. Σαπουνάκη, θεολόγο Α.Π.Θ., με τίτλο “Ο Ιερός Ναός και η Ενορία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης Νέας Χώρας Χανίων” και με υπότιτλο: “Συμβολή στην εκατοντάχρονη ιστορική πορεία της ζωής και της δράσης της”.
Σύμβουλος καθηγητής: κ. Ανδρέας Νανάκης, καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ., Μητροπολίτης Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου – Κλάδος ειδίκευσης: Εκκλησιαστική Ιστορία.
Η σημαντική αυτή μελέτη για τη μεγαλύτερη και ιστορική Ενορία της Νέας Χώρας των Χανίων εγκρίθηκε με άριστα και θα παρουσιαστεί επίσημα μήνα Οκτώβριο ή Νοέμβριο στο Πνευματικό Πολιτιστικό Κέντρο του Ναού.
Πρότυπη εκκλησιαστική – ιστορική – ενοριακή μελέτη, η οποία μπορεί να αποτελέσει κίνητρο να γίνουν ανάλογες μελέτες από θεολόγους ιερείς για ιστορικές εκκλησίες και ενορίες στις οποίες διακονούν τόσο στα Χανιά, στην Κρήτη, στην Ελλάδα.
Τώρα, οι παλιότεροι και νεότεροι ενορίτες του Ναού Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης της μεγάλης συνοικίας της Νέας Χώρας που τώρα έχει αλλάξει και έχει εκπολιτισθεί εκεί που στην πορεία των 100 χρόνων ήταν σήμα κατατεθέν η φτώχεια, η προσφυγιά και η Παχιά Αμμος.
Σήμερα όμως έχει αλλάξει όψη διαχωρικά. Χωρίς οι νέες συνθήκες, μέσα στο πνεύμα της τουριστικότητας, να αφήνουν ως κεντρικό σημείο κατοίκων (Νεοχωριτών και μη) την εκκλησιαστική και την ενοριακή ζωή… Ομως αυτές οι ανάγκες – σε συνάρτηση με τις αλλοτριωτικές προτεραιότητες των νέων ξαναεπανέρχονται ως ανάγκη για το ξεπέρασμα της αγριότητας και της απανθρωπιάς της σύγχρονης ζωής.
Πιστεύω πως αν το εκκλησιαστικό συμβούλιο του Ναού μας εκδώσει αυτή την πολύτιμη μελέτη με όλα τα έσοδα από την αγορά των βιβλίων να διατίθενται για τα κοινωνικά προγράμματα θα έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν τη σημαντική, εκατόχρονη βαθιά χριστιανική και πρωτοποριακή ιστορία της ενορίας των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στην οποία κι εγώ ανήκω από μικρό παιδί.
Για τη μεγάλη του προσφορά συγχαίρω τον πατέρα και του εύχομαι να κάνει διδακτορικό για τις νέες ενοριακές κοινωνικές λειτουργίες σήμερα και αύριο.
ΜΙΑ ΤΟΛΜΗ ΓΙΑ ΔΥΣΚΟΛΟ ΕΡΓΟ
Μεταπτυχιακή διατριβή για τον ενοριακό ναό και την ενορία, για το άνοιγμα του θησαυροφυλακίου, πορεία και μνήμη του Ναού, αποτόλμησε ο πατήρ Αντώνιος Σαπουνάκης. Παρά το γεγονός ότι αυτή η τόλμη γνώριζε ότι ήταν ένα δύσκολο εγχείρημα για τη σπουδή, τη μελέτη, την έρευνα και μια ουσιώδη και αγωνιώδη ψηλάφιση (την οποία κατά καιρούς διαπίστωσα προσωπικά) που έκανε για να αποκαλύψει διαφεύγουσες αλήθειες. Γι’ αυτή την πραγματοποίηση αυτής της δύσκολης μεταπτυχιακής σπουδής ο π. Αντώνιος ενθαρρύνθηκε από τον σεβ. μητροπολίτη Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου Ανδρέα Νανάκη, καθηγητή του Α.Π.Θ. και του μεταπτυχιακού προγράμματος Θεολογικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Νεάπολης Πάφου της Κύπρου.
Ο ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΑΓΡΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
Η παρότρυνση του καθηγητή Α. Νανάκη που στήριξε την απόφαση του π. Αντωνίου για την πραγματοποίηση της μεταπτυχιακής αυτής σπουδής για εξιστόρηση της εκατοντάχρονης λειτουργίας Ναού – Ενορίας Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης ήταν «να ασχοληθούμε με τον επιστημονικό αγρό της εκκλησιαστικής ιστορίας». Σ’ αυτόν τον αγρό μπήκε αποφασιστικά ο συγγραφέας της…
Για να αποθέσει κατά κύριο λόγο το πόνημά του στη μνήμη των μεγάλων ισαποστόλων και βασιλέων Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, οι οποίοι πολλαπλά συμβάλανε στη διαμόρφωση του πολιτισμού της Ρωμιοσύνης, της ορθόδοξης εκκλησίας μας, αλλά και στην ευρύτερη διάδοση του χριστιανισμού. Ομως την καταθέτει σε ανάμνηση όλων εκείνων των επώνυμων και ανώνυμων που κόπιασαν για την ανέγερση του ενοριακού αυτού “ευκτηρίου” κέντρου μνημείου της συνοικίας της Νέας Χώρας Χανίων.
ΑΛΙΕΥΟΝΤΑΣ, ΔΙΑΣΤΑΥΡΩΝΟΝΤΑΣ, ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΝΟΝΤΑΣ
Η σημαντική αυτή μεταπτυχιακή σπουδή ασφαλώς θα παρουσιαστεί προσεχώς στο ωραίο πνευματικό κέντρο “Κωνσταντινουπολειάδα” του Ναού ως ένα σημαντικό γεγονός. Ως τότε δεν μπορώ δεοντολογικά να παρουσιάσω αποσπάσματα από τα πέντε (5) σημαντικά κεφάλαια του βιβλίου που συνθέτουν και αναλύουν με την επαγωγική μέθοδο το σύνολο αυτής της ιστορικής μελέτης, η οποία εκδιηγείται το χρονικό της ανέγερσης του Ναού και αντίστοιχα τα της δημιουργίας της Ενορίας. Μελετώντας στο βάθος το αρχειακό υλικό της πρώτης εποχής για δημιουργία αυτού του περικαλλούς Ναού αλιεύοντας, διακυρώνοντας, επιβεβαιώνοντας πολύτιμες και άγνωστες πληροφορίες, ενώ από τη βοήθεια ελλιπών και δυσανάγνωστων πρακτικών του εκκλησιαστικού συμβουλίου του Ναού τα οποία άνθρωποι του ναού διασώσανε για αξιοποίησή τους.
ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ ΣΥΝΟΙΚΙΑΣ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΑΟΥ
Ομως νομίζω πως μπορώ να αναφερθώ -πριν την επίσημη παρουσίαση στα πέντε κεφάλαια αυτής της μετα-διπλωματικής εργασίας τα οποία έχουν ως εξής: Στο Α’ κεφάλαιο με τίτλο “Ιστορική ανάλυση” ο συγγραφέας ασχολείται με την ιστορική έρευνα των θεμάτων που σχετίζονται με την ιστορία της συνοικίας, την προϊστορία και την ιστορία του ναού μέχρι την ίδρυση και τη συγκρότηση της νέας ενορίας της εκκλησίας των Χανίων. Με τους κάτωθι τίτλους των περιεχομένων του πρώτου κεφαλαίου ως εξής: 1) Η προϊστορική πραγματικότητα της συνοικίας της Νέας Χώρας των Χανίων, 2) Η προϊστορία του Ιερού Ναού, 3) Οι επιτροπές ανέγερσης του Ιερού Ναού, 5) Η αγορά του οικοπεδικού χώρου για την ανέγερση του Ι. Ναού, 5) Η μελέτη ανοικοδόμησης του Ιερού Ναού και ο αρχιτέκτων μηχανικός, 6) Η θεμελίωση του Ιερού ενοριακού Ναού, 7) Η οικοδόμησή του, 8) Τα εγκαίνια του νεότευκτου ναού, 9) Η κατάθεση της ερανικής επιτροπής, 10) Η ίδρυση και η συγκρότηση της νέας εκκλησιαστικής κοινότητας της Ενορίας.
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ
Στο κεφάλαιο αυτό ο συγγραφέας μελετά και εξετάζει θέματα που αφορούν τα βασικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά του Ναού, την ανέγερση του σπουδαίου κωδωνοστασίου και τα αρχιτεκτονικά δεδομένα του. Καθώς και το θέμα επέκτασης του Ναού σε βόρειο και νότιο κλίτος με τελική διαμόρφωσή του σε πεντάκλιτη βασιλική.
Ομως στο τέλος του Β’ κεφαλαίου αναφέρεται στο σοβαρό “λάβωμα” του αρχιτεκτονικού οικοδομήματος του Ναού κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, από βομβαρδισμούς τρόμου και φόβου που έζησε όλη η συνοικία και περισσότερο τα σπίτια που ήταν σε απόλυτη γειτνίαση με την εκκλησία, όπως ήταν και είναι το πατρικό μου σπίτι…
Η ΙΕΡΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ
Παράλληλα το τρίτο κεφάλαιο έχει γενικό τίτλο “καλλιτεχνικό” με αναφορά των υπότιτλων για: το τέμπλο ή εικονοστάσι του ναού, τον Δεσποτικό ή επισκοπικό θρόνο, τον καλλιτεχνικότατο άμβωνα του Ιερού Ναού, τα θυρόφυλλα της “Βασιλικής” πύλης του Ναού, τη λοιπή ξυλόγλυπτη επίπλωση της εκκλησίας, τις αγιογραφίες του, τοιχογραφίες, την εικονογράφηση και τους χρυσοκέντητους επιταφίους, τις αγιογραφίες του τέμπλου και τις βυζαντινές τοιχογραφίες, τις φορητές αγιογραφηθείσες εικόνες, αλλά και την ιστόρηση των αγίων εικόνων στα νέα κλίτη του Ναού.
ΟΛΟΙ ΟΙ ΑΡΧΙΕΡΕΙΣ, ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΙ, ΙΕΡΕΙΣ, ΔΙΑΚΟΝΟΙ, ΨΑΛΤΕΣ, ΙΕΡΟΚΗΡΥΚΕΣ, ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΙ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΚΑΙ ΝΕΩΚΟΡΟΙ ΤΗΣ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΙΑΣ
Το τέταρτο κεφάλαιο με τον τίτλο “Λευϊτικό” αναφέρεται σε όλους εκείνους που μέσα στην εκατονταετία ανέλαβαν και υπηρέτησαν τα λατρευτικά καθήκοντα στον Ναό, σαν τους Λευΐτες της φυλής του Λευΐ, στο αρχαίο Ισραήλ (σύμφωνα με το Λευϊτικόν τρίτο βιβλίο της πεντατεύχου της Παλαιάς Διαθήκης).
Στο Λευϊτικό της μεταπτυχιακής σπουδής του Παπαντώνη αναφέρονται: οι επίσκοποι και οι μητροπολίτες της Ιεράς Μητρόπολης Κυδωνίας και Αποκορώνου που συμβάλλανε στην εκατοντάχρονη πορεία του ναού. Ολοι οι ιερείς, εφημέριοι, οι ευλαβείς γεροδιάκονοι, οι ιεροκήρυκες, οι πρωτοψάλτες και οι λαμπαδάριοι ιεροψάλτες, αλλά και οι αναπληρωτές ή έκτακτοι ιεροψάλτες του Ναού καθώς και οι εκκλησιαστικοί σύμβουλοι και οι νεωκόροι.
Η ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΚΟΝΙΑ ΣΤΗΝ ΕΝΟΡΙΑ
Στο πέμπτο (Ε’) τελευταίο κεφάλαιο με τίτλο: “Η κοινωνική διακονία του Ιερού Ναού” αναδεικνύεται όλο το σημαντικό κοινωνικό έργο της παραδοσιακής εκκλησιαστικής ευαισθησίας, με κορυφαία περίοδο στη γερμανική κατοχή, όπου ο Ναός είχε γίνει το Κέντρο Σίτισης και επιβίωσης της πλειοψηφίας των ενοριτών του Ιερού Ναού Αγίων Κωνσταντίνου και Αγίας Ελένης. Μεταξύ των οποίων ήμουν και εγώ.
Στην πορεία του χρόνου, εξελικτικά, το κοινωνικό έργο, σε όλους τους τομείς νέων ενοριακών αναγκών εκσυγχρονιζότανε για να φθάσουμε στην εποχή της εκκλησιαστικής πρωτοστασίας και πρωτοβουλίας του παπα-Αντώνη, ο οποίος μαζί με τον συνεφημέριό του π. Γεώργιο Ντουντουλάκη, το εκκλησιαστικό συμβούλιο, τον σύλλογο κυριών και δεσποινίδων “Τίμιος Σταυρός” και πολλούς εθελοντές δημιούργησαν ένα σύγχρονο κοινωνικό έργο.
Με σημαντική κοινωνική συνεισφορά της ενορίας και του Ναού της διά μέσου της εκατοντάχρονης ιστορίας της ενορίας καθώς και της συνεχιζόμενης κοινωνικής προσφοράς στους σύγχρονους καιρούς με τον Ιερό Ναό να είναι καταφύγιο παραμυθίας, εμπειρικής βίωσης της αγάπης, σημαντικής εθελοντικής διακονίας με κοινωνικό ιατρείο και τομέα αιμοδοσίας και υγείας.
ΟΙ 12 ΤΟΜΕΙΣ ΔΙΑΚΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΒΙΩΣΗΣ ΑΓΑΠΗΣ ΣΤΗΝ ΕΝΟΡΙΑ
Οι τομείς κοινωνικής δράσης είναι οι εξής: 1) Τομέας διακονίας: επισκευή και συντήρηση του Ναού, 2) Τομέας διακονίας: αγιογράφηση και εξωραϊσμός του Ναού, 3) Τομέας διακονίας: φιλανθρωπία, 4) Διακονίας Νεότητας και 5) Διακονίας Κινήματος Αγάπης, 6) Διακονίας ψυχαγωγίας και εκδηλώσεων, 7) Τομέας αιμοδοσίας – υγείας, 8) Τομέας διακονίας εκδόσεων, 9) Τομέας αντιαιρετικής διακονίας, 10) Τομέας δανειστικής βιβλιοθήκης (την οποία έχω εμπλουτίσει με πλήθος βιβλίων στη μνήμη του παππού Δημητρίου Νικ. Κακαβελάκη, ενός από τους πρωτοβουλιακούς κτήτορες), 11) Τομέας φιλοξενίας και 12) Τομέας Διακονίας εξωτερικής ιεραποστολής της ενορίας μας. Ομως μέσα και παράλληλα με αυτούς τους τομείς 10 εργαστήρια δείχνουν το ευρύ σύγχρονο κοινωνικό ενδιαφέρον της ενοριακής δραστηριότητας στον Ναό.
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΕΩΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ
Τα εργαστήρια είναι: Μαθητικής στήριξης, βυζαντινής αγιογραφίας και βυζαντινής μουσικής, αλλά και ευρωπαϊκής μουσικής, ριζίτικου τραγουδιού, κρητικού χορού, μινωικής ραπτοβελονιάς, κεντήματος, κοπτικής, ραπτικής και καλλιτεχνικών δημιουργιών και ακόμα εργαστήρια: για το Αλφαβητάρι της Ελληνικής γλώσσας και της ορθόδοξης πίστης καθώς και εργαστήρι ηλεκτρονικών υπολογιστών.
Το μεγάλο έργο κτίσμα αποτελεί το ενοριακό πολιτιστικό κέντρο “Κωνσταντινουπολειάδα” που πραγματοποιεί εκκλησιαστικές, θεολογικές – εκκλησιαστικές δράσεις όπως συνέδρια, διαλέξεις, αλλά πολιτιστικές δράσεις και δρώμενα. Ενώ, στην πίσω βόρεια πλευρά του Ναού λειτουργεί το “αθλοπαιδιακό” πάρκο του Ναού Στυλιανός Μακράκης.
ΑΝΑΓΚΗ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΕΝΟΡΙΑΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ
Η μεταπτυχιακή αυτή εργασία ολοκληρώνεται με συμπεράσματα, επίλογο, βιβλιογραφία, ανέκδοτες πηγές, δημοσιευμένες – διαδικτυακές κ.λπ.
Μια επιστημονική ερευνητική ορθόδοξη έρευνα που μπορεί να αποτελέσει ερέθισμα και για άλλους αξιόλογους παλιότερους και σύγχρονους ναούς για μια πανεπιστημιακή ή μη εργασία για την ιστορική λειτουργία τους τόσο στα Χανιά όσο και στην Κρήτη ολόκληρη.
Για μια ενίσχυση της σημερινής θρησκευτικής, ενοριακής πραγματικότητας μέσα στα νέα ανατρεπτικά συμβαίνοντα όλων των πνευματικών και κοινωνικών αξιών στη χώρα μας και σε ολόκληρο τον κόσμο.
