Εδώ και καιρό, το αφήγηµα γύρω από τον παγκόσµιο εµπορικό πόλεµο επικεντρώνεται κυρίως στην επιβολή δασµών: ποιος φορολογεί τι, ποιες χώρες ανταποδίδουν, ποιοι κλάδοι πλήττονται. Όµως πίσω από τη ρητορική των δασµών και την επιφανειακή εικόνα εµπορικών συγκρούσεων, κρύβεται µια πολύ βαθύτερη, πιο τεχνοκρατική και επικίνδυνη σύγκρουση: ο νοµισµατικός πόλεµος µέσω των ισοτιµιών. Ένας πόλεµος για την αναδιανοµή της παγκόσµιας ισχύος, µε το δολάριο στο επίκεντρο. Τις τελευταίες µέρες το κινεζικό γουάν ξεκίνησε να υποτιµάται έναντι του δολαρίου, για να απορροφήσει ένα µέρος των δασµών που επιβλήθηκαν από τις ΗΠΑ.
Μια αναθεωρητική νοµισµατική στρατηγική, µπορεί να ξαναγράψει τους κανόνες του παγκόσµιου νοµισµατικού και εµπορικού παιχνιδιού. Οι δασµοί για τις ΗΠΑ, δεν είναι αυτοσκοπός. Εκτός των δασµών σε κρίσιµους τοµείς για λόγους εθνικής ασφαλείας (στην χαλυβουργία , στο αλουµίνιο, στη φαρµακευτική, στους ηµιαγωγούς κλπ.), οι υπόλοιποι δασµοί είναι απλώς εργαλεία πίεσης για να αυξηθούν οι εξαγωγές των ΗΠΑ µε τις χώρες που έχουν εµπορικά ελλείµατα µέσω διµερών συµφωνιών.
Εάν οι δασµοί δεν έχουν αποτέλεσµα, το επόµενο «όπλο» για την εξάλειψη των εµπορικών ελλειµάτων θα αφορά το νόµισµα, δηλαδή την ισχύ του δολαρίου και την πρόθεση των ΗΠΑ να ελαφρύνουν το «βάρος» της νοµισµατικής τους κυριαρχίας ως αποθεµατικό νόµισµα, το οποίο λειτουργεί τελικά εις βάρος της ίδιας της αµερικανικής παραγωγής. Τα τεραστία εµπορικά ελλείµατα των ΗΠΑ και το δηµόσιο χρέος, θα µπορούσαν να µειωθούν εάν το δολάριο υποτιµηθεί, καθώς θα γινόταν φθηνότερες οι εξαγωγές των ΗΠΑ. Όµως ως αποθεµατικό νόµισµα το δολάριο έχει ολοένα και µεγαλύτερη ζήτηση και έτσι δεν υποτιµάται για να φθηνύνουν οι εξαγωγές των ΗΠΑ και να µειωθεί το εµπορικό έλλειµα.
Εδώ βρίσκεται η ουσία της ανατροπής: Το «υπερβολικό προνόµιο» του δολαρίου δεν είναι προτέρηµα, αλλά βάρος. Η συνεχής παγκόσµια ζήτηση για δολάρια κρατά την ισοτιµία ψηλά, υπονοµεύοντας την ανταγωνιστικότητα της αµερικανικής µεταποίησης και διευρύνοντας το εµπορικό έλλειµµα. Η ρίζα της αποβιοµηχάνισης, δεν είναι µόνο οι εισαγωγές από την Κίνα, αλλά το ισχυρό δολάριο που δεν µπορεί να υποτιµηθεί, οπότε καθιστά τις αµερικανικές εξαγωγές ακριβές και τις ξένες εισαγωγές φθηνές.
Επί πλέον οι ΗΠΑ µπορεί να ακολουθήσουν µια άλλη στρατηγική µείωσης της ισοτιµίας του δολαρίου, µέσω των οµολόγων µε µια πρόταση για αναδιάρθρωση του τρόπου µε τον οποίο χρηµατοδοτείται το αµερικανικό δηµόσιο χρέος. Κύρια ιδέα είναι να µετατραπεί η κατοχή αµερικανικών οµολόγων σε λιγότερο ελκυστική υπόθεση για ξένες κυβερνήσεις και επενδυτές. Αυτό µπορεί να γίνει επανατιµολογώντας τους τίτλους µε όρους λιγότερο ωφέλιµους (π.χ. πολύ χαµηλής απόδοσης ή ακόµη και διαρκούς διάρκειας) ή µέσω επιβολής τέλους χρήσης στους κατόχους των οµολόγων
Είναι µια έξυπνη και επικίνδυνη µέθοδος για να µεταφερθεί µέρος του κόστους της χρηµατοδότησης των ΗΠΑ στους συµµάχους. Όποιος θέλει τη σταθερότητα του δολαρίου και την προστασία της αµερικανικής στρατιωτικής οµπρέλας, θα πληρώνει – άµεσα ή έµµεσα.
Το πλέον ενδεδειγµένο είναι να γίνει µια νέα έκδοση του Bretton Wood ή όπως την συµφωνία Plaza Accords του 1985, όταν οι G7 συντονίστηκαν για να απαιτήσουν από την Ιαπωνία να µην κρατά πλέον τεχνητά υποτιµηµένο το νόµισµα της.
Αλλά εδώ τίθεται το θεµελιώδες ερώτηµα, πώς θα αντιδράσει η παγκόσµια κοινότητα σε µια προσπάθεια των ΗΠΑ να καθορίσουν µονοµερώς τους κανόνες του παιχνιδιού; Το 1985 στόχος ήταν η Ιαπωνία, στενή σύµµαχος όπου αντιµετωπίστηκαν τα υπερβολικά πλεονάσµατα και οι αθέµιτες πρακτικές της στο τότε διεθνές εµπόριο. Σήµερα ο κύριος αντίπαλος είναι η Κίνα µε πάνω από $1.000 δις εµπορικό πλεόνασµα, µια πυρηνική δύναµη, γεωπολιτικός ανταγωνιστής και παγκόσµια µεταποιητική υπερδύναµη. ∆εν είναι καθόλου σαφές ότι θα συναινέσει σε µια νέα «Plaza», που θα λειτουργεί προς όφελος των ΗΠΑ.
Οι κίνδυνοι για ύφεση, κραχ και απώλεια εµπιστοσύνης µπορεί να εµφανιστούν εάν οι ΗΠΑ επιχειρήσουν να καταστήσουν λιγότερο ελκυστικά τα οµόλογά τους, χωρίς να έχουν εναλλακτικά σενάρια χρηµατοδότησης του τεράστιου χρέους, οπότε κινδυνεύουν να χάσουν την εµπιστοσύνη των αγορών. Κι αυτό, σε έναν κόσµο που βασίζεται στο δολάριο, θα µπορούσε να προκαλέσει παγκόσµιο οικονοµικό σοκ.
Οι εµπειρίες του 1987 – όταν οι διακυµάνσεις στις συναλλαγµατικές ισοτιµίες µετέφεραν την αστάθεια στα χρηµατιστήρια – λειτουργούν ως προειδοποιητικό παράδειγµα. Η διατάραξη της εύθραυστης ισορροπίας µεταξύ νοµισµάτων, επιτοκίων και κεφαλαιακών ροών έχει τη δύναµη να προκαλέσει παγκόσµια αναταραχή.
Οι ΗΠΑ µπορεί να θέλουν να επανεφεύρουν τον παγκόσµιο ρόλο των ΗΠΑ, µετατρέποντας την νοµισµατική τους ισχύ από εργαλείο παγκόσµιας σταθερότητας, σε εργαλείο εσωτερικής ανάκαµψης. Αυτό όµως συνεπάγεται σοβαρές συνέπειες για το διεθνές σύστηµα. Το να αµφισβητήσεις την παγκόσµια λειτουργία του δολαρίου, να απειλήσεις την ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών ή να παίζεις µε τις κεφαλαιακές ροές, είναι πράξεις µεγάλης ευθύνης.
Επίσης θα µπορούσαν αν προβούν σε επανατιµολόγηση του χρυσού. Η αναθεώρηση της λογιστικής αξίας του χρυσού που κατέχουν τα αµερικανικά αποθέµατα θα µπορούσε να ενισχύσει τη νοµισµατική βάση του δολαρίου και να λειτουργήσει ως συµβολική «επιστροφή» σε έναν µεταµοντέρνο κανόνα χρυσού – χωρίς να απαιτείται πλήρης µετατροπή ή δέσµευση σε αποθέµατα.
Εκείνο όµως που θα ήταν η καλύτερη στρατηγική θα ήταν µια παγκόσµια νοµισµατική συµφωνία. Θα µπορούσε να προωθηθεί ένα νέο νοµισµατικό τύπου Bretton Woods. Μια συµφωνία µε αναπροσαρµογές στις ισοτιµίες των νοµισµάτων που θα περιορίζει τα συστηµικά εµπορικά πλεονάσµατα και ελλείµµατα, προάγοντας µεγαλύτερη παγκόσµια συµµετρία και σταθερότητα.
Ίσως το σηµαντικότερο όλων είναι η κατανόηση ότι µια ισχυρή και ανθεκτική οικονοµία δεν µπορεί να βασίζεται διαχρονικά στην εισαγωγή φθηνών προϊόντων. Αυτό το µοντέλο – αν και βολικό για τους καταναλωτές – είχε τεράστιο κόστος καθώς συµβάλει στην διάλυση της µεσαίας τάξης, στην απώλεια θέσεων εργασίας, στην αποβιοµηχάνιση και στις κοινωνικές ανισότητες.
Για να συµβούν όλα αυτά, απαιτείται πρώτα η εγκατάλειψη της παλιάς, δογµατικής πεποίθησης ότι οι αγορές είναι παντοδύναµες και αυτορυθµιζόµενες. Η ιδέα ότι το ελεύθερο εµπόριο είναι πάντα και παντού ωφέλιµο, είναι µια θεωρητική κατασκευή χωρίς πρακτική εφαρµογή στις παγκόσµιες πραγµατικότητες του 21ου αιώνα, διότι αποδείχθηκε ότι κάποιες χώρες διεξάγουν αθέµιτο ανταγωνισµό, κρατώντας τεχνικά υποτιµηµένο το νόµισµα τους, µε κρατική ενίσχυση σε «επιλεγµένες» επιχειρήσεις, µε δάνεια µε χαµηλό επιτόκιο σε εξαγωγικές εταιρίες, µε ευνοϊκή πρόσβαση σε υποδοµές και φθηνή γη, ακόµα και οι περιβαλλοντικές εξαιρέσεις, είναι µορφές έµµεσης επιδότησης. Το τελικό αποτέλεσµα είναι φθηνό κόστους για τον εξαγωγέα που συσσωρεύει τεράστια εµπορικά πλεονάσµατα, και άνισος ανταγωνισµός για τον παραγωγό της χώρας που εισήγαγε αυτά τα αγαθά.
Ίσως ήρθε η ώρα οι ΗΠΑ να ξανασκεφτούν τον ρόλο τους στο παγκόσµιο οικονοµικό οικοδόµηµα. Όχι ως υποστηρικτής ενός αφελούς, ανεξέλεγκτου ελευθερισµού, αλλά ως υπεύθυνος σχεδιαστής µιας νέας παγκόσµιας αρχιτεκτονικής σε συνεργασία τουλάχιστον µε τους συµµάχους τους. Και αυτό πρέπει να γίνει πριν ξεκινήσει η υποτίµηση του δολαρίου. Μια υποτίµηση κατά 20% του δολαρίου και µε δασµούς 25%, κάνει τις εισαγωγές για τους Αµερικανούς 45% ακριβότερες και τις εξαγωγές των ΗΠΑ 20% φθηνότερες για τις άλλες χώρες.
*Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι oικονοµολόγος, αναπληρωτής καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης ∆εδοµένων και Πρόβλεψης
