Η επαρχία Σφακίων στις περιπτώσεις ξενικής κατοχής της Κρήτης ευρίσκετο σε εξαιρετικά προνομιούχα θέση έναντι των άλλων επαρχιών. Το γεγονός ότι τα Λευκά Όρη τη διαχωρίζανε από τα τρία σημεία του ορίζοντα σαν τεράστιο φυσικό τείχος και από τον νότο ήτανε το Λιβυκό πέλαγος. Το γεγονός ότι είναι άγονη περιοχή και δεν είχε οικονομικό ενδιαφέρον, μα και το γεγονός ότι το άγριο περιβάλλον και ο τρόπος ζωής που κάνανε οι Σφακιανοί σφυρηλατούσανε αγέρωχους και μαχητικούς χαρακτήρες, εκρατούσανε πάντα εκτός επαρχίας τους εχθρούς, μα και τις υπηρεσίες τους. Ήτανε λοιπόν φυσική συνέπεια να αποτελούνε τα Σφακιά ορμητήριο των πιο πολλών εξεγέρσεων κατά των εχθρών, αφού ο πληθυσμός εκεί ήτανε αμιγώς χριστιανικός και έλειπε το δηλητηριώδες βλέμα του εχθρού. Ο Κ. Κριτοβουλίδης, όταν αναφέρεται στους Σφακιανούς, λέει ότι οι άλλοι Κρήτες «απέβλεπαν εις αυτούς των οποίων η θέση ήτο εντελώς διαφορετική». Πολλοί Σφακιανοί αρχηγεύανε σε άλλες επαρχίες και τους θέλανε διότι, όπως γράφει ο Ψιλάκης στην Ιστορία της Κρήτης τ.Δ’ σελ. 1737: «…ότι έχοντες Σφακιανό αρχηγό θα είχον και τη συνδρομή των Σφακίων και πάντα χρειώδη…». Στη σελ. 2004 του ίδιου τόμου γράφει ο Ψιλάκης ότι οι Σφακιανοί δεν είναι άγιοι μα «…η χώρα των μη αγίων τούτων ήτο η δημιουργηθείσα εκ θείας πρόνοιας γεραρά ακρόπολις καθ’ ής πάντα εθραύοντο τα άγρια και παφλάζοντα κύματα της πολυκεφάλου και τερατώδους από των Σαρακηνών και εξής τυραννίας…».
Ενώ στη σελ. 1830, όταν συγκρίνει τους άλλους Κρήτες με τους Σφακιανούς, γράφει: «…οι πρώτοι τοίνυν ήσαν η πυρίτης και οι δεύτεροι το πυρ…». Σε άλλο σημείο χαρακτηρίζει τους Σφακιανούς καψύλλιο. Δηλαδή το πάτημα της σκαντάλης ήτανε τα Σφακιά. Έτσι ήτανε τότε οι προϋποθέσεις ώστε τα Σφακιά ήτανε η μεγάλη δύναμη στην Κρήτη και δεν αποτελούσανε εξαίρεση στον κανόνα ότι ο ισχυρός λαμβάνει τη μερίδα του λέοντος και μπορεί να παίρνανε πιο πολλά καπετανιλίκια μα όπως λέει ο Αναξαγόρας: «Έκαστον πράγμα χαρακτηρίζεται από το πλεονάζον εν αυτώ στοιχείο». Στους Σφακιανούς, μπροστά στα συν τους, τα πλην τους είναι πολύ λίγα και οπωσδήποτε χαρακτηρίζονται ήρωες πρωτοκλασάτοι. Προσωπικά πιστεύω ότι αν ελείπανε τα Σφακιά (δεν εννοώ μόνο τους Σφακιανούς μα και γεωγραφικά τα Σφακιά) ίσως δεν θα μπορούσε ποτέ να απελευθερωθεί η Κρήτη. Τότε όμως που σε κάθε ανάγκη περιμένανε το “καψύλλιο” τους θέλανε και για αρχηγούς. Μα επειδή τα Σφακιά έχουνε μια εξέχουσα θέση στην ιστορία, προκαλούνε σε κάποιους τον φθόνο, γιατί όπως είπε ο Κάρολος Μοντεσκιέ «Η επιτυχία προκαλεί τον φθόνο». Όπως γράφει ο Ψιλάκης στην Ιστορία της Κρήτης τ. Γ’ σελ. 1702, τον Δεκέμβριο του 1821 ο Γ. Τσελεπής και ο Αναγνώστης Παναγιωτάκης (ή Παναγιώτου) «στρατολογούντες δ’ ούτοι περί τους 1.500 μαχητάς Σφακιανούς, Κυδωνιάτας και εκείνους του Σελίνου» περάσανε στην Κάντανο όπου εκεί εσκοτώθηκε ο Τσελεπής. Ο Μάρκος Κονταδάς όμως, για να μειώσει τη σφακιανή παρουσία (ένας εκ των προκρίτων του Σελίνου) έγραψε ότι πήγε εκεί ο αρχηγός Τσελεπής «με άλλους 8 Σφακιανούς!».
Ενώ ο Ψιλάκης στον ως άνω τόμο της ιστορίας στη σελ. 1709 γράφει ότι τον μεταφέρανε στο Λουτρό «μετ’ άλλων 13 Σφακιανών, ωσαύτως εκεί φονευθέντων». Πώς γίνεται από τους 8 που πήγανε να είναι 13 φονευθέντες; 2) Σε ό,τι αφορά στην κατάληψη της Γραμπούσας το 1825, γράφει ο Β. Ψιλάκης στον ως άνω τόμο σελ. 1886: «αναιρούνται τα αναγραφόμενα υπό Κριτοβουλίδου επί των πρώτων καταλαβόντων το φρούριο, ως και των ιστορουμένων υπό Σπ. Τρικούπη εν τη Β’ και Γ’ της ιστορίας αυτού έκδοση, προς δε και εκ των αποφασισθέντων περί τούτου υπέρ του πρωταθλητού Αναγμ. Παναγιωτάκη υπό της εν Νίππω Αποκορώνου Γεν. των Κρητών Συνελεύσεως (Εν συναθροίσει Ζ’ την 30 Οκτωβρίου 1828). Και της αναφοράς δε εκ Γραμβούσης των αρχηγών προς την κυβέρνηση (Εθνική των Ελλήνων Διοίκηση) της 3 Αυγούστου 1825 συνάγεται αριδήλως, ότι ολίγοι άνθρωποι εχρειάσθησαν προς άλωσην της Γραμβούσης και ούτοι βεβαίως ήσαν οι προλάβοντες κατά πρώτον υπό τον Αναγώστη Παναγιωτάκη Σφακιανοί…». Επί τούτου, ως συνάγεται από διασταυρούμενες πηγές: Υπήρχε χωριστό σχέδιο από τους Σφακιανούς που ήτανε στα Αντικύθηρα και χωριστό από τους άλλους Κρήτες που ήτανε στο Ναύπλιο περί καταλήψεως της Γραμπούσας. Όταν περί τους 750 άντρες από το Ναύπλιο ξεκίνησαν για τη Γραμπούσα, περάσανε να πάρουνε και τους Σφακιανούς από τα Αντικύθηρα, μα οι Σφακιανοί, που λογαριάζανε αυτοί να πάρουνε τη δόξα (κακώς, λίαν κακώς) είπανε στους άλλους ότι δεν συμμετέχουνε γιατί δεν είναι έτοιμοι. Μόλις διώξανε τους άλλους μπήκανε 17 Σφακιανοί στο πλοιάριο του Εμμ. Βατσόλη και φτάσανε στο Τηγάνι απέναντι στη Γραμπούσα και βρήκανε τον φύλακα του χαρεμιού του μπέη και του είπανε πως ήρθανε να αντικαταστήσουνε τη φρουρά. Έκανε αυτός σήμα και ήρθε η βάρκα και τους πήρε και την καταλάβανε αναιμάκτως. Ήρθανε μετά και οι εκ Ναυπλίου μα επειδή τους είχανε περιπαίξει οι Σφακιανοί τους πολιορκήσανε σε ένα σπίτι και σκοτώσανε τον εκ των πορθητών Βερυκάκη και μια γυναίκα. Οι άλλοι μπήκανε στα καράβια τους και φύγανε με σκοπό να προβούνε σε εκδίκηση, όμως με τη μεσολάβηση του ωραίου Νεόφυτου Οικονόμου και του Γ. Τσουδερού υποσχεθήκανε ότι δεν θα κάνουνε εκδίκηση μα και δεν θα συνεργαστούνε πια με τους Γραμπουσιανούς. Οι Γραμπουσιανοί μετά βάλανε στο διοικητικό τους συμβούλιο τον Κ. Κριτοβουλίδη και αυτός τα γράφει διαφορετικά. Ανέντιμα περιπαίξανε οι Σφακιανοί και ανεντιμότατα και οι άλλοι τους πήρανε τη Γραμπούσα και παρουσίασαν εαυτούς ως πορθητές. Όμως οι αξιολογότεροι συγγραφείς της ιστορίας της Κρήτης δεν παραδέχονται τα γραφόμενα του Κριτοβουλίδη, αφού και ο Ι. Μουρέλος στην Ιστορία της Κρήτης σελ. 647 γράφει: «…Ενώ οι Σφακιανοί καταλάβανε τη Γραμπούσα διά να δημιουργήσουνε πορεία της νέας εξεγέρσεως εν Κρήτη, ο αγών των διεβάλετο εν Ναυπλίω, επειδή επέτυχον αυτοί και μόνον την κατάληψη της Γραμπούσης και φυσικά εζήτουν δικαιωματικώς να αναλάβουν αυτοί και πάλι την ηγεσίαν…». Όπως πέσανε στην αντίληψή μου τα ανωτέρω, πέσανε στην αντίληψη και άλλων Σφακιανών πιο αρμόδιων και πιο υπεύθυνων μα τήρησαν σιγήν ιχθύος. 3) Το 1987 έγινε το Παναποκορωνιώτικο Συνέδριο και τώρα στις σελίδες 93 και 94 των πρακτικών του συνεδρίου διαβάζουμε ότι «…Οι Εμπροσνερίτες αγανακτισμένοι από την αρπακτικότητα και κακία και τις αυθαιρεσίες του πλουσιοτάτου γενίτσαρου Αληδάκη, υποβοηθούμενοι και από Σφακιανούς, σκοτώνουνε τον ίδιο και ταυτόχρονα λεηλατούν και καταστρέφουν τον επιβλητικό πύργο του»…
ΚΑΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΗΓΗ ΔΕΝ ΑΝΑΦΕΡΕΙ ΟΤΙ Σ’ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ ΚΑΙ ΜΗ ΣΦΑΚΙΑΝΟΙ.
Ο Εμπρόσνερος ήτανε πάντα ηρωικό και ιστορικό χωριό και τον κακοποιούνε όσοι του δίνουνε ξένες δόξες. 4) Το 1943 οι νεοβάρβαροι του βορρά εσκοτώσανε στον Καλλικράτη 20 άντρες και 9 γυναίκες, ελεηλατήσανε το χωριό και εκάψανε 100 σπίτια. Είναι από τα πιο μαρτυρικά χωριά της Ελλάδος. Όμως στο περιοδικό του “Έθνους” “Ιστορία” της 24η Φεβρουαρίου 2011 που αναφέρονται εκατοντάδες μαρτυρικά χωριά δεν αναφέρεται ο Καλλικράτης. Ευθύνονται όποιοι δώσανε τα στοιχεία. Πού είναι οι πανεπιστημιακοί των Σφακίων, πού είναι οι δικηγόροι; Πού είναι οι στρατηγοί; Δεν ενδείκνυται να είμαι η γλώσσα της επαρχίας εγώ που τέλειωσα τις σπουδές μου στο Δημοτικό του χωριού μου. Βλέποντας και ο δήμαρχός μας ότι κάποιοι επιχειρούνε να υποβαθμίσουνε την ιστορία της επαρχίας μας και κάποιοι άλλοι επιχειρούνε να την οικειοποιηθούνε αντέδρασε όταν είδε ότι από το αξιόλογο βιβλίο των “Χ.Ν.” “Κρήτη – Ελλάδα 1913 – 2013” λείπει το όνομα του Γ. Ξενουδάκη, όταν γράφει ότι ήρθε στην Κρήτη ο Κουμουνδούρος, ενώ ήρθανε μαζί με τον Ξενουδάκη που ήτανε φίλοι και που αυτός τον παρότρυνε να έλθει. Ο Γ. Ξ. συμμετείχε ποικιλοτρόπως σε όλους τους αγώνες και ιδιαίτερα διπλωματικά, εντός και εκτός βουλής, εντός και εκτός Ελλάδος. Στην επανάσταση του 1841 ήτανε γραμματέας της επαναστάσεως. Το 1886 που ήρθε στην Αθήνα ο Άγγλος αρχηγός του κόμματος των Φιλελευθέρων Τσάμπερλαιην και υποστήριξε ότι οι Κρήτες θέλουνε μόνο καλύτερο τρόπο διακυβερνήσεως, ο Ξενουδάκης αντέδρασε με λόγο που ανέπτυξε στη βουλή, με επιστολή του προς τον Τσάμπερλαιην και διά του Τύπου. Αντέδρασε και επιτροπή υπό τον τότε φοιτητή Ελ. Βενιζέλο. Για την παιδεία της επαρχίας Σφακίων ήτανε μέγας ευεργέτης ο Γ. Ξενουδάκης. Απέναντι των Σφακίων η Κρήτη και γενικότερα η Ελλάδα χρωστούνε ευγνωμοσύνη και όχι φθόνο όπως για τη Μάνη και για το Σούλι. Οι επιστολογράφοι δεν μπορούνε να γράψουνε την ιστορία στα μέτρα τους και πρέπει να ξέρουνε ότι είναι λεπτό και έχει τεράστια ευθύνη το να πραγματεύεσαι ιστορικά θέματα.
