Β’ συνέχεια από το βιβλίο “ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ (Η συγκυρία 1925 – 1926)”
ΘΑΝΟΣ ΒΕΡΕΜΗΣ
Καθηγητής Πολιτικής Ιστορίας της Νεότερης Ελλάδας στο Πάντειο Παν/μιο
Εκδόσεις Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τράπεζας Σειρά: οικονομικής ιστορίας, Αθήνα 1982
Η Ελλάδα συνεχώς στενάζει κάτω από τις πιέσεις των δανειστών για να είμαστε ένα εκμεταλλευτικό οικονομικό προτεκτοράτο, αλλά και γεωστρατηγικό.
ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΙΣ ΔΟΜΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
Οπως αναφέρει στη σελ. 18 της εισαγωγής του ο καθηγητής Θάνος Βερέμης στο βιβλίο του “ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ & ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ (Η συγκυρία 1925 – 1926)” θα ήταν σκόπιμο να επισημανθούν συνοπτικά ορισμένες εξελίξεις που οριοθετούν την έρευνά μας. Τα πολιτικά γεγονότα και η αλυτρωτική πολιτική του 1912 – 1922 επηρέασαν την πορεία της Ελλάδας, αλλά και των ελληνικών κοινοτήτων της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Με καταλυτική επίδραση στις δομές της ελλαδικής οικονομίας. Τότε, ο πολεμικός αποκλεισμός -με την ευεργετική επίδραση ως προστατευτικού μέτρου για την εγχώρια παραγωγή καθώς και ο εφοδιασμός των ελληνικών και ξένων στρατευμάτων διεύρυναν ποσοτικά την εσωτερική αγορά. Ενώ από τη σταδιακή εισροή των Ελλήνων της διασποράς προήλθαν επενδυτικά κεφάλαια, τα οποία τροφοδότησαν την ανάπτυξη της οικονομίας…
ΑΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΤΗ Η ΕΛΛΑΔΑ Ν’ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΙ ΤΗ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
Αλλά, η περίοδος 1922 – 1926 αποτελεί αφετηρία μεταπολεμικής ανασυγκρότησης καθώς και αρχή νέας πρόκλησης για την πολιτεία.
Ομως, οι ραγδαίες αλλαγές στο κοινωνικο-οικονομικό πλαίσιο, που προκλήθηκαν από τη μικρασιατική καταστροφή, βρήκαν απροετοίμαστη την ελληνική πολιτική ηγεσία. Η έλλειψη εξοικείωσης των πολιτικών με τα νέα φαινόμενα του μεσοπολέμου και η δυσκολία της να προσαρμοστούν στην κοινωνική αλλαγή, είχαν μαζί με άλλους παράγοντες, αντίκτυπο στους πολιτειακούς θεσμούς. Αντίθετα από ευρωπαϊκές χώρες όπου το φιλελεύθερο κοινοβουλευτικό σύστημα ακολούθησε την εξέλιξη της βιομηχανικής αστικής κοινωνίας, στην Ελλάδα η ωρίμαση του κοινοβουλευτισμού προηγήθηκε κατά πολύ από τη βιομηχανική ανάπτυξη, η οποία τελικά πραγματοποιήθηκε σε περίοδο δοκιμασίας των αντιπροσωπευτικών θεσμών. Με σωματεία και δράσεις, απεργίες και μαχητικές διαδηλώσεις.
Αυτό όλο το φαινόμενο τρόμαζε το Κοινοβούλιο περισσότερο από όσο το απειλούσε…
ΒΑΘΥΤΑΤΗ ΠΕΡΙΦΡΟΝΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥΣ ΤΟΥ ΠΑΓΚΑΛΟΥ
Πάντως, ο ικανός επιτελάρχης της Μικράς Ασίας, ο αρχιτέκτονας της τιμωρίας των υπευθύνων της καταστροφής, ο δημιουργός του στρατού του Εβρου, ο δυναμικός υποστηρικτής του α-βασίλευτου καθεστώτος, όμως περιφρονούσε βαθύτατα τους πολιτικούς εκτός από εξαιρέσεις.
Στην πιο ζωντανή, αν όχι νηφάλια, μαρτυρία του, ο έμπιστος επιτελικός συνεργάτης του, ο μετέπειτα στρατηγός Χρ. Τσιγάντες, γράφει ότι: Νέοι είδαμε τη χειρότερη μορφή της φαυλοκρατίας -τη μετατρικουπική να πούμε- και ήταν αυτοί που κάνανε την επανάσταση του 1909. Τότε ο Πάγκαλος αποσιχάθηκε τους πολιτικούς, που ως γραμματέα του στρατιωτικού συνδέσμου και ως νέο υπολοχαγό τον κολάκευαν, όπως και κάθε άλλον, που νόμιζαν ότι μπορούσε να τους βοηθήσει.
ΤΗ ΜΕΤΡΙΟΠΑΘΕΙΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΑΚΟΥΣΑΝ ΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΙ
Για να πει στη συνέχεια ο Θ. Βερέμης για το πρώτο κίνημα του παρορμητικού στρατιωτικού, του Θ. Πάγκαλου, που απέτυχε στην προσπάθειά του να ανατρέψει τη συνδιαλλαγή της κυβέρνησης Πλαστήρα – Γονατά με την Τουρκία -τελευταία αναλαμπή του μεγαλοϊδεατισμού πριν οριστικοποιηθούν τα ελληνοτουρκικά σύνορα- που ήταν μια ενέργεια με σημαντικά ερείσματα. Ομως ο ελευθέριος Βενιζέλος συμβούλευε μετριοπάθεια και την επιστροφή στον κοινοβουλευτισμό. Με τους στρατιωτικούς της επανάστασης του 1922 (με αφορμή τη Μικρασιατική καταστροφή), να υπακούουν στις συμβουλές μετριοπάθειας του Ελευθερίου Βενιζέλου, όταν έγινε το κίνημα της 25ης Ιουλίου του 1925, μέσα σε κλίμα που ευνοούσε την αναστολή του Κοινοβουλίου.
ΑΠΟ ΤΗΝ 4η ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΑΠΟΥΣΙΑΖΕ ΣΧΕΔΟΝ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΟΥ ΑΝΤΙΒΕΝΙΖΕΛΙΣΜΟΥ
Τότε, οι ίδιοι οι ηγέτες της Δ’ Εθνοσυνέλευσης ευχήθηκαν να βρεθεί δικτατορική λύση, που θα τους απάλλασσε από την αντιμετώπιση προβλημάτων, τα οποία πίστευαν ότι απαιτούσαν μέτρα πολύ ριζοσπαστικά και αντιδημοκρατικά, ώστε να αναληφθούν από εκλεγμένους πολιτικούς. Το γεγονός μάλιστα ότι από την Δ’ Εθνοσυνέλευση απουσίαζε το σύνολο σχεδόν του αντιβενιζελισμού σήμανε ότι η ευθύνη για τους δύσκολους χειρισμούς των οικονομικών και κοινωνικών θεμάτων βάραινε αποκλειστικά μια παράταξη. Αλλά, η συνεργασία των δύο μεγάλων αστικών κομμάτων φαινόταν αναγκαία χωρίς κανένας Δημοκρατικός να τολμά να εισηγηθεί… Ομως στη συνέχεια, το όλο κίνημα παίχτηκε σαν παρτίδα τυχερού παιχνιδιού με μικρά κέρδη…
ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΜΕ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΜΑΝΔΥΑ
Πάντως, στη συνεδρίαση της 30ης Ιουνίου, αφού μετά την παραίτηση της κυβέρνησης Μιχαλακόπουλου, ο Πάγκαλος σχημάτισε τη δική του Κυβέρνηση, στην οποία ο Παπαναστασίου έδωσε στον Πάγκαλο “Κοινοβουλευτικό μανδύα” με 185 ψήφους υπέρ, 14 κατά και 9 αποχές.
Τότε, ο Παπαναστασίου θεωρώντας “αγνά” τα ελατήρια των κινημάτων, στιγμάτισε τη συμπεριφορά των κομμάτων “εκείνων” τα οποία δεν εφάνησαν διατεθειμένα να υποβληθούν σε ελάχιστες θυσίες για να διευκολύνουν την Ελλάδα…
Σχετικά με τους συνεργάτες του Πάγκαλου (στις σελ. 27-28) ο Θ.Β. γράφει ότι: οι συνεργάτες του Πάγκαλου είναι στο σύνολό τους τόσο ποικίλης πολιτικής και επαγγελματικής προέλευσης, ώστε είναι δυνατόν να μιλήσει κανείς για πραγματικά οικουμενικό καθεστώς, ως προς το εύρος της αντιπροσωπευτικότητάς του.
Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΧΕΡΙΑ ΕΙΔΙΚΩΝ, ΑΛΛΑ ΜΕ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΜΕ ΔΙΑΚΙΝΔΥΝΕΥΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΙΚΤΑΤΟΡΑ
Στις κυβερνήσεις αυτές της δικτατορίας προσφέρθηκαν εξέχουσες θέσεις σε τρεις σημαντικές προσωπικότητες, οι δύο δέχτηκαν και ο τρίτος αρνήθηκε. Ομως και οι τρεις, χωρίς να συντάσσονται ιδεολογικά με το καθεστώς, αποδίδουν την εγκαθίδρυσή του σε σφάλματα των πολιτικών και των κομμάτων. Με τους δύο, τουλάχιστον να χαρακτηρίζουν και να αντιμετωπίζουν το ΑΥΤΑΡΧΙΚΟ σύστημα ως αναγκαίο κακό.
Βασικά, η οικονομική πολιτική της δικτατορίας βρισκόταν σχεδόν πάντα, σε χέρια ειδικών, αλλά η εξωτερική πολιτική της περιόδου αυτής, φέρνει την προσωπική σφραγίδα του δικτάτορα. Για να αποτελέσει παρέκκλιση από την τακτική συντήρηση και εφεκτικότητα που εφάρμοσαν οι ελληνικές κυβερνήσεις μετά τη συνθήκη της Λωζάννης.
Η ΕΛΛΑΔΑ ΒΡΕΘΗΚΕ ΣΕ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ
Τότε, ο δημιουργός του στρατού του Εβρου, του οποίου τα σχέδια εισβολής στην Ανατολική Θράκη είχαν ματαιωθεί από το τον συμβιβασμό στη Λωζάννη, έτρεφε πάντα τη φιλοδοξία το γεγονός αυτό που προέκυψε για την Ελλάδα από εκείνη τη συνθήκη.
Με διάφορες ανορθόδοξες πρωτοβουλίες στους δύσκολους τομείς της εξωτερικής πολιτικής, σ’ εκείνους τους κρίσιμους καιρούς ανέτρεψε τις συνθήκες συμφιλίωσης με τη Γιουγκοσλαβία και τη Βουλγαρία, θέτοντας την Ελλάδα σε κατάσταση επικίνδυνης απομόνωσης.
Για να προχωρήσει σε αδόκιμες συνεργασίες με τον Μουσολίνι, τον μεγάλο δικτάτορα του ιταλικού φασιστικού μελανοχιτωνισμού. Με εμπλοκή και της Αγγλίας στα συμφέροντά των για τα πετρέλαια της Μοσούλης κ.λπ.
Ομως όλ’ αυτή η αναθεωρητική, για τα χειρότερα, πολιτική του δικτάτορα Πάγκαλου είχε βαριές οικονομικές συνέπειες για την Ελλάδα.
Ομως, θα χρειαστεί κι αργότερα ν’ αφιερώσουμε ένα ακόμη άρθρο για την ελληνική οικονομία.
ΕΙΤΕ ΜΕ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΕΣ ΕΙΤΕ ΜΕ ΔΙΕΦΘΑΡΜΕΝΕΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΕΣ Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΕ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΑΤΑΝΑΓΚΑΣΜΟ
Πάντως, μέσα στις δικτατορικές συνθήκες εκείνης της περιόδου, τα μεγάλα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα εκείνης της εποχής, έχουν μια αναλογία με τα προβλήματα των σημερινών συγκυριών. Οπως το μεγάλο θέμα του δανεισμού, το μεταναστευτικό, αλλά και το κοινωνικό με ανισότητες οικονομικές, μεταξύ πλουσίων και πτωχών.
Χαρακτηριστικά, ο τότε οικονομικός επιχειρηματίας Ε. Χαρίλαος, πρότεινε σε προσφυγικό συνέδριο την υποθήκευση της ελληνικής ακίνητης περιουσίας (το 1/5 της αξίας της) σε ξένους δανειστές για να εξασφαλιστεί δάνειο 20.000.000 στερλινών για την επίλυση του προσφυγικού προβλήματος και τη σταθεροποίηση της δραχμής… για να πέσει το βάρος μόνο στην πηγή του εθνικού πλούτου, την ακίνητη ιδιοκτησία… ενώ ο κινητός πλούτος συνεισφέρει ελάχιστα αποκρυπτόμενος ή εξαγόμενος εις το εξωτερικόν ή απολαμβάνων ασυδοσίας, κ.λπ., καταστάσεις που συνέβαιναν πριν, που συνέβαιναν τότε, που συμβαίνουν τώρα και θα συμβαίνουν, δυστυχώς, για πολλά χρόνια, ακόμα τόσο με δικτατορίες όσο και με δημοκρατίες της μεγάλης διαπλοκής…
