Η έµµεση συµµετοχή της Τουρκίας στα ευρωπαϊκά εξοπλιστικά προγράµµατα προκάλεσε έντονες συζητήσεις στο εσωτερικό της Ελλάδας και χαρακτηρίστηκε τόσο από µερίδα εκπροσώπων του Τύπου όσο και από τους γνωστούς λαϊκιστές – υπερπατριώτες του καναπέ ως εθνική αποτυχία και ήττα.
Τελικά όµως, η εν λόγω εξέλιξη αποτελεί εθνική αποτυχία ή µήπως εθνική ευκαιρία;
Υπό το πρίσµα αυτό, θα πρέπει να επισηµανθεί ότι το ζήτηµα της συµµετοχής της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή άµυνα δεν είναι καινούριο.
Εδώ και δεκαετίες, η Τουρκία συµµετείχε έµµεσα ή άµεσα στην ευρωπαϊκή άµυνα και διαχρονική βασική στρατηγική της επιδίωξη, ήταν η πλήρης ένταξή της στις δοµές της, καθώς και η συµµετοχή της στα ευρωπαϊκά εξοπλιστικά προγράµµατα.
Συγκεκριµένα, το 1992 η Τουρκία έγινε συνδεδεµένο µέλος της ∆υτικοευρωπαϊκής Ένωσης (∆.Ε), χωρίς δικαίωµα ψήφου. Η ∆.Ε. την περίοδο εκείνη, αποτελούσε τον κύριο φορέα ευρωπαϊκής άµυνας πριν την ενσωµάτωσή της στην Ε.Ε. µέσω της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ).
Επίσης, τη δεκαετία του 2000, η Τουρκία ως µέλος του ΝΑΤΟ, ζήτησε θεσµοποιηµένη πρόσβαση στις αποφάσεις και τις επιχειρήσεις της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Ασφάλειας και Άµυνας (ΕΠΑΑ).
Ειδικότερα, το 2003, όταν η Ε.Ε και το ΝΑΤΟ κατέληξαν στη συµφωνία «Berlin Plus» όπου έδωσε τη δυνατότητα στην Ε.Ε. να έχει πρόσβαση στις αµυντικές δυνατότητες σχεδιασµού και υποδοµής του ΝΑΤΟ για την εκπλήρωση των επιχειρήσεών της, η Τουρκία (ως µέλος του ΝΑΤΟ) είχε δικαίωµα αρνησικυρίας (ΒΕΤΟ) στη χρήση των δυνατοτήτων αυτών και άσκησε το δικαίωµα αυτό επανειληµµένα, σε επιχειρήσεις της Ε.Ε. που συµπεριελάµβαναν την Κύπρο. Επίσης, στο πλαίσιο αυτό, η Τουρκία είχε επιχειρησιακή συµµετοχή σε αποστολές της Ε.Ε. όπως την «Operation Concordia» στη Βόρεια Μακεδονία (2003) και την «Operation Althea» στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη (2004).
Η Τουρκία επίσης, από το 2006 είχε διοργανική συµφωνία διοικητικής φύσεως (Administrative Arrangement), µε τον Ευρωπαϊκό Οργανισµό Άµυνας [(ΕΟΑ). Ιδρύθηκε το 2004 µε στόχο τη στήριξη των κρατών µελών της Ε.Ε. για την ανάπτυξη των στρατιωτικών τους πόρων)].
Επιπλέον, η Τουρκία, αν και δεν είναι κράτος-µέλος της Ε.Ε., συµµετείχε ενεργά ως τρίτη χώρα σε ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράµµατα, κυρίως µέσω του Horizon 2020 (πρόγραµµα χρηµατοδότησης έρευνας και καινοτοµίας της Ε.Ε. για την περίοδο 2014-2020).
Αξίζει να επισηµανθεί επίσης, ότι εδώ και χρόνια η Τουρκία παρά τα κατά καιρούς εµπόδια και τους αποκλεισµούς της από ευρωπαϊκά προγράµµατα, συνεργάζεται διµερώς µε ευρωπαϊκές αµυντικές βιοµηχανίες κρατών µελών της Ε.Ε..
Για παράδειγµα, η τουρκική εταιρεία ASELSAN συνεργάζεται µε τις γαλλικές εταιρείες Airbus Defence and Space και Thales LAS, στο πλαίσιο εκπόνησης µελετών και παροχής τεχνικών υπηρεσιών για λογαριασµό της Υπηρεσίας Υποστήριξης και Προµηθειών του ΝΑΤΟ (NSPA), για την ανάπτυξη ενός αρθρωτού, επεκτάσιµου συστήµατος αεράµυνας εδάφους. Παράλληλα, συνεργάζεται µε εταιρείες της Γερµανίας, της Ισπανίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας σε τοµείς όπως τα ραντάρ, τα ηλεκτρονικά συστήµατα επικοινωνιών και τα αντι-drone συστήµατα.
Επίσης, η τουρκική εταιρεία πυραυλικών συστηµάτων Roketsan συνεργάζεται µε την γαλλική Thales και την ιταλική Leonardo, κυρίως µέσω εξαγωγών υποσυστηµάτων και συντονισµένων ερευνών σε νέες τεχνολογίες και διατηρεί συνεργασία µε ισπανικές και πολωνικές εταιρείες στον τοµέα της πρόωσης και των κινητήρων.
Αξιολογώντας τα ανωτέρω δεδοµένα, ο συντάκτης του άρθρου, θεωρεί ότι η µερική συµµετοχή της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή άµυνα δεν αποτελεί εθνική αποτυχία της Ελλάδας, αλλά συνολική αποτυχίας της Ε.Ε..
Υπό το πλαίσιο αυτό, η τρέχουσα συγκυρία αποτελεί χρυσή ευκαιρία για την Ελλάδα, ώστε να αναπτύξει ένα αφήγηµα και να προβεί σε διπλωµατικές ενέργειες που θα πείσουν του εταίρους της, ότι η συµµετοχή της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή άµυνα αποτελεί στρατηγική ήττα της Ευρώπης και ένα επικίνδυνο πείραµα που απειλεί την υπόσταση και τη βιωσιµότητά της.
Για να καταστεί ο εν λόγω στόχος εφικτός, η Ελλάδα πρέπει να αξιοποιήσει πολιτικά την θεσµική εκτροπή που ακολουθήθηκε (λήψη απόφασης µε ειδική πλειοψηφία) για να αναδείξει το δηµοκρατικό έλλειµµα της Ε.Ε.. Πρέπει να τονιστεί ότι η λήψη απόφασης παρακάµπτοντας το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, θέτει σοβαρά ερωτήµατα δηµοκρατικής νοµιµοποίησης της Ε.Ε. και δηµιουργεί ένα επικίνδυνο προηγούµενο που εγείρει ερωτήµατα για τη διαφάνεια και τη λογοδοσία των αποφάσεων.
Επίσης, η Ελλάδα θα πρέπει να ασκήσει πιέσεις, ώστε να αποτελέσει στρατηγική προτεραιότητα των ευρωπαϊκών θεσµών και των κρατών-µελών της Ε.Ε. η µη πλήρης συµµετοχή της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή άµυνα, διότι:
Η Τουρκία αντιµετωπίζει την άµυνα ως εργαλείο εθνικής επέκτασης και όχι συλλογικής ασφάλειας. Τα κράτη µέλη της Ε.Ε. επιδιώκουν την ενίσχυση της ευρωπαϊκής άµυνάς τους για να µπορέσουν να αµυνθούν και προστατευτούν από τη Ρωσική απειλή. Η Τουρκία αντιθέτως, αποτελεί βασικό σύµµαχο της Ρωσίας και λειτουργεί ως ∆ούρειος Ίππος της Ρωσίας τόσο στο ΝΑΤΟ όσο και στη σχέση της µε την Ε.Ε.. Η Τουρκία δεν επιθυµεί τη στρατιωτική συνεργασία για την ενίσχυση της συλλογικής ευρωπαϊκής ασφάλειας, αλλά για την εδραίωση της περιφερειακής της κυριαρχίας και τη δηµιουργία τετελεσµένων, στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.
Υπάρχει κίνδυνος η στρατιωτική τεχνολογία αιχµής που θα αποκτήσει η Τουρκία να χρησιµοποιηθεί εναντίον κρατών µελών της Ε.Ε..
Από µέρους της Τουρκίας υπάρχει έλλειψη αξιοπιστίας και µη σεβασµός στο θεσµικό και αξιακό σύστηµα της Ε.Ε.. Συνεπώς, η Τουρκία δεν πληροί τα πολιτικά και θεσµικά κριτήρια που απαιτεί η ευρωπαϊκή αµυντική ενοποίηση.
∆εδοµένου ότι η Τουρκία επιδιώκει να λειτουργεί αυτόνοµα στη διεθνή σκακιέρα και έχει στρατηγικά συµφέροντα που συχνά είναι αντίθετα µε τα συµφέροντα πολλών ευρωπαϊκών κρατών, η συµµετοχή της στην ευρωπαϊκή άµυνα υπονοµεύει την ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονοµία.
Λαµβάνοντας υπόψη την υπάρχουσα πραγµατικότητα (δηλ. τη διαχρονική έµµεση ή άµεση συµµετοχή της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή άµυνα), που κανείς ως τώρα δεν τόλµησε να την οµολογήσει, ο συντάκτης του άρθρου, θεωρεί ότι η συµµετοχή της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή άµυνα δεν αποτελεί εθνική αποτυχία, αλλά µπορεί να αποτελέσει εθνική ευκαιρία.
Μπορεί να αποτελέσει εθνική ευκαιρία, διότι η Ελλάδα θα έχει περισσότερα να κερδίσει από µια Τουρκία που λειτουργεί εντός του ευρωπαϊκού θεσµικού πλαισίου άµυνας, παρά από µια Τουρκία αποκοµµένη, απρόβλεπτη και ανεξέλεγκτη.
Συγκεκριµένα, όταν η Τουρκία θα συµµετέχει σε ευρωπαϊκές αποστολές ή δοµές άµυνας, θα πρέπει να λειτουργεί υπό ένα σύστηµα κανόνων, διαφάνειας, κοινών αποφάσεων και λογοδοσίας και η συµπεριφορά της, θα είναι ελέγξιµη και πιο προβλέψιµη.
Είναι προτιµότερο λοιπόν, αντί να την αντιµετωπίζεις µονοµερώς, να την αντιµετωπίζεις εντός ενός ευρωπαϊκού πλαισίου και µε καθορισµένες διαδικασίες, όπου η Ελλάδα έχει φωνή, επιρροή και συµµαχίες.
Επίσης, η συµµετοχή της Τουρκίας στο ευρωπαϊκό πλαίσιο ασφάλειας σηµαίνει και αναγνώριση από µέρους της, της υπόστασης της Ε.Ε. ως γεωπολιτικό παίκτη.
Υπό το πλαίσιο αυτό, η Τουρκία θα κληθεί να αποφασίσει αν θα συνεχίσει να λειτουργεί ως αυτόνοµος γεωπολιτικός παίκτης και πάροχος ασφάλειας ή θα λειτουργήσει εντός του πλαισίου της Ε.Ε.. Αν επιλέξει τη δεύτερη επιλογή οι ηγεµονικές της επιδιώξεις, µε το δόγµα της «Γαλάζιας Πατρίδας» και την ακραία επιθετική ρητορική, θα δηµιουργήσουν ένα κενό αξιοπιστίας της Τουρκίας προς την Ε.Ε., όπου η Ελλάδα µπορεί να το αξιοποιήσει.
Η Ελλάδα επίσης, µπορεί να αξιοποιήσει (και εν µέρει το έπραξε), το ενδιαφέρον της Τουρκίας να συµµετάσχει στην ευρωπαϊκή άµυνα για να συµβάλλει στην καλύτερη κατανόηση των ελληνικών θέσεων από τους εταίρους της, να οικοδοµήσει νέες συµµαχίες και να προβάλλει τα ζητήµατα ασφαλείας του ελληνισµού ως ζητήµατα ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος. Οι ασφαλιστικές δικλείδες που ήδη ορίστηκαν για την περιορισµένη συµµετοχή της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή άµυνα, αλλά και οι επακόλουθες αντιδράσεις της Τουρκίας, αποδεικνύουν του λόγου το αληθές.
Οι δικλείδες αυτές, δίνουν την δυνατότητα στην Ελλάδα να διαµορφώνει τους όρους συµµετοχής της Τουρκίας στις δοµές της ευρωπαϊκής άµυνας, συνδέοντάς τους µε την τουρκική συµπεριφορά (άρση casus belly, σεβασµός ΑΟΖ, Κυπριακό, παραβιάσεις εναέριου χώρου κ.λπ).
Εν κατακλείδι, η Ελλάδα δεν έχει λόγο να φοβάται την περιορισµένη συµµετοχή της Τουρκίας στην ευρωπαϊκή άµυνα. Αντιθέτως, µπορεί να την εκµεταλλευτεί στρατηγικά για να περιορίσει την επιθετικότητά της και να την αναγκάσει να λειτουργήσει σεβόµενη το ευρωπαϊκό θεσµικό πλαίσιο άµυνας και ασφάλειας.
*Ο ∆ρ. Κωνσταντίνος Π. Μπαλωµένος
Είναι Πολιτικός Επιστήµονας – ∆ιεθνολόγος
Πρώην Γενικός ∆ιευθυντής – Γενικής ∆ιεύθυνσης
Πολιτικής Εθνικής Άµυνας και ∆ιεθνών Σχέσεων (Γ∆ΠΕΑ∆Σ)
Υπουργείου Εθνικής Άµυνας (ΥΠΕΘΑ)
