Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονοµασία του βοτάνου είναι FICUS carica (Συκή η καρική). Ανήκει στην οικογένεια των Μωρεωδών που περιλαµβάνει 100 περίπου είδη. Την συναντούµε µε τις ονοµασίες Συκιά, ορνός, αγριοσυκιά, ορνιά. Τους καρπούς τους συναντούµε µε τις ονοµασίες σύκα ή ισχάδες.
Είναι δέντρο φυλλοβόλο που φτάνει σε ύψος τα 6 έως 8 µέτρα. Έχει φλοιό λείο, γκρίζο – ασηµί και χοντρούς κλάδους που περιέχουν γαλακτώδη χυµό. Φύλλα επαλλάσσοντα, έµµισχα, µέχρι 20 εκατοστά, παλαµόβολα, καρδιοειδή στη βάση, ρυτιδωµένα στο πάνω µέρος και τριχωτά στο κάτω.
Πολυάριθµα, µικροσκοπικά, απλά άνθη µέσα σε σαρκώδη αχλαδόµορφη ανθοδόχη που φέρει ανοιχτό πόρο στην κορυφή. Το είδος είναι µονόκεντρο (τα µεµονωµένα άνθη είναι είτε αρσενικά είτε θηλυκά) αλλά και τα δύο φύλλα µπορούν να βρεθούν στο ίδιο δέντρο.
Τα αρσενικά άνθη βρίσκονται κοντά στον πόρο, ενώ τα θηλυκά προς τα κάτω και τα πλάγια τοιχώµατα. Περίεργη είναι η επικονίαση του από ένα µικρό υµενόπτερο (το Blastophaga psenes) που συµπληρώνει την µεταµόρφωσή του στο εσωτερικό της ταξιανθίας και όταν βγαίνει από τον πόρο ως τέλειο έντοµο, φέρει στη ράχη του µια ορισµένη ποσότητα γύρης που εναποθέτει στα θηλυκά άνθη καθώς µπαίνει σε άλλη ανθοδόχη να ωοτοκήσει. Μετά από αυτό, η αχλαδόµορφη ανθοδόχη εξελίσσεται σε ένα χυµώδη και ζαχαρούχο καρπό, το σύκο που φτάνει τα 5 έως 7 εκατοστά, κίτρινο ή καστανοβιολετί, µε σάρκα αρωµατική και γλυκιά.
Την συκιά τη συναντούµε µέχρι την ορεινή ζώνη καλλιεργούµενη ή αυτοφυή. Αρχικά φύτρωνε πάνω σε βράχους γεγονός που παρατηρούµε ακόµα και σήµερα στα φαράγγια.
Ιστορικά στοιχεία
Η συκιά ήταν βέβαια γνωστή από την αρχαιότητα.
Πως άλλωστε ντύθηκαν ο Αδάµ και η Εύα! Οι ιστορικοί λένε πως ο πρώτος που δίδαξε την καλλιέργεια του δέντρου ήταν ο Αρχίλοχος (700 π. Χ.) στην Πάρο.
Ο Πλίνιος αναφέρει 29 είδη σύκων. Το όνοµα της προέρχεται από τον Τιτάνα Συκέα, που η µητέρα του Γη µεταµόρφωσε σε δέντρο για να τον γλιτώσει από την οργή του ∆ία. Η πρώτη συκιά φύτρωσε στην Αθήνα µε διαταγή της ∆ήµητρας, θεάς της γεωργίας.
Οι Αθηναίοι ασχολήθηκαν µε την καλλιέργεια του δέντρου και τα σύκα Αττικής πωλούντο στην Ασία, γιατί όπως λένε οι Πέρσες τα προτιµούσαν εξ αιτίας της εξαιρετικής τους ποιότητας και αυτός ήταν ο λόγος που ο Ξέρξης έκανε την εκστρατεία του κατά της Ελλάδος. Για να κατακτήσει τους συκεώνες της Αττικής.
Σύµφωνα µε τον Θεόφραστο το ξύλο της συκιάς χρησίµευε για την κατασκευή καθισµάτων για τα θέατρα και υπόστυλων για τις γιρλάντες.
Την εποχή του Πελοποννησιακού πολέµου, το λαθρεµπόριο σύκων ήταν συνηθισµένο φαινόµενο. Ο Περικλής θέλησε να το σταµατήσει και θέσπισε νόµο µε πολύ βαριές ποινές. Όσοι λοιπόν µισούσαν άλλα άτοµα, άδραξαν την ευκαιρία να τα κατηγορήσουν για παράνοµη συναλλαγή σύκων. Αυτοί οι κατήγοροι (φάντες στα αρχαία) ονοµάστηκαν στο εξής συκοφάντες, όνοµα που διατηρείται µέχρι σήµερα για όσους κατηγορούν άλλους χωρίς λόγο.
Οι αρχαίοι έφτιαχναν από τα σύκα ένα είδος οίνου και όξους.
Τα σύκα χρησιµοποιήθηκαν από την αρχαιότητα ως µαλακτικά και καθαρτικά. Για την θεραπεία στηθικών νοσηµάτων και πόνων του λαιµού. Ο Γαληνός συνιστούσε την τροφή τους ως µαλακτική τροφή. Η εκτίµηση που είχαν η γιατροί της αρχαιότητας ήταν τόσο µεγάλη ώστε, όπως αναφέρει ο ∆ιοσκουρίδης και ο Πλίνιος, το ανέγραφαν σε πολλές σύνθετες συνταγές τους. Και όχι µόνο τα σύκα, αλλά και τα φύλλα, τον φλοιό, τους νεαρούς βλαστούς και την στάχτη της συκιάς.
Το φρέσκο γάλα της συκιάς, το οποίο ελάµβαναν µε εκτοµές σε νεαρά φύλλα, τους καρπούς και τους βλαστούς, το χρησιµοποιούσαν στη θεραπεία των κρεατοελιών και των µυρµηγκιών, στάζοντας κάθε µέρα 2-3 φορές γάλα σε αυτές. Χρησιµοποιούσαν επίσης το γάλα της συκιάς εξωτερικώς ως φάρµακο κατά της λέπρας και άλλων χρόνιων δερµατικών νοσηµάτων. Ο ∆ιοσκουρίδης θεωρούσε το γάλα σπουδαίο φάρµακο για τις οδονταλγίες. Συνιστούσε να τοποθετούν µέσα στην τρύπα του δοντιού ένα κοµµατάκι ύφασµα εµποτισµένο σε γάλα συκιάς.
Χρησιµοποιούσαν επίσης τα φύλλα του δέντρου για να τρίβουν τις αιµορροΐδες, για να µατώσουν.
Με τα φύλλα συκιάς σκέπαζαν το κρέας το οποίο έτσι µαλάκωνε και ψηνόταν γρηγορότερα. Ίσως αυτός ήταν ο λόγος που πίστευαν ότι δεν πρέπει να κοιµόνται κάτω από συκιά, γιατί τότε, οι µύες χαλαρώνουν, οι διάφορες λειτουργίες του σώµατος σταµατούν, το µυαλό συσκοτίζεται και χάνει τον ειρµό των σκέψεων του. Έτσι ονόµαζαν την συκιά δέντρο «βαρυοήσκιωτο». Ακόµα και σήµερα σε µερικά µέρη όταν βράζουν κρέας προσθέτουν και ένα κλαδάκι συκιάς.
Στην Κρήτη οι παλιοί πίστευα ότι στη συκιά κατοικούσαν κακά, πνεύµατα και για τον λόγο αυτό δεν καθόντουσαν κάτω από τη σκιά της όσο παχιά και να ήταν. Πίστευαν επίσης πως στη συκιά κατοικούν νεράιδες που δεν αγαπούσαν τα παιδιά «να κατέχαν οι µανάδες που γραντίζουν τα παιδιά, από κάτω απ’ τη συκιά κι απ’ την πρικαµυγδαλιά». Αξιοπρόσεκτο είναι πως δεν χρησιµοποιούσαν ποτέ τα ξύλα της συκιάς ως καύσιµο ύλη. Την µικρή συκιά την αποκαλούσαν συκαδάκι. Το άωρο σύκο λύθι και τα σύκα που αρχίζουν να ωριµάζουν πρήστοι. Τα υπερώριµα σύκα τα έλεγαν κουνάλια. Το ανδρικό µόριο το έλεγαν σύκο, εξ ου και η παροιµία «Εγλυκάθ΄η γρα στα σύκα, κι΄ όλη νύχτα τ΄ανεζήτα».
Με το γάλα της συκιάς καυτηρίαζαν τις µυρµηγκιές και το χρησιµοποιούσαν ως αντίδοτο στα σκορπιοδαγκώµατα. Στον πονόδοντο έσταζαν στην κουφάλα του δοντιού συκόγαλα, «παγουδιά ο πόνος, αµά θρουλά όµως τα΄αντόντι». Με µικρή ποσότητα συκόγαλου έπηζαν το τυρί. Τα φύλλα της συκιάς µαζί µε αβάρσαµο (αγριοδυόσµο) τα έβραζαν κατά της διάρροιας.
Συστατικά – χαρακτήρας
Τα σύκα είναι άριστη διαιτητική τροφή. Αποτελούνται από πρωτεΐνη, λίπος, υδατάνθρακες, τέφρα και περιέχει µέταλλα όπως ασβέστιο, φώσφορο, σίδηρο, µαγνήσιο, νάτριο, κάλιο και ψευδάργυρο. Περιέχει ακόµη καθαρτικές ουσίες, φλαβόνες, σάκχαρα, οξέα, ένζυµα και βιταµίνες Β1, Β2, Β6, C και D.
Άνθιση – χρησιµοποιούµενα µέρη – συλλογή
Η αγριοσυκιά καρποφορεί τρεις φορές τον χρόνο. Τα σύκα της δεν τα τρώµε αλλά είναι σηµαντικό δέντρο για την γονιµοποίηση των άλλων ποικιλιών. Οι συκιές ανθίζουν και ωριµάζουν ανάλογα µε το είδος τους. Τα καλαµατιανά ωριµάζουν από Ιούνιο έως Σεπτέµβριο. Τα Λιβανά ωριµάζουν τον Σεπτέµβριο. Τα Βασιλικά (Αττικής) ωριµάζουν Σεπτέµβριο. Οι σπόροι ωριµάζουν Αύγουστο και Σεπτέµβριο. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιούνται τα φύλλα και τα σύκα.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Τα σύκα έχουν καθαρτικές ιδιότητες, χρησιµοποιούνται στην δυσκοιλιότητα, µαλακώνουν τον βήχα και τις ερεθισµένες αναπνευστικές οδούς.
Χρησιµοποιείται ως ελαφρύ καθαρτικό και µαλακτικό του βήχα στα βρογχικά και τον βήχα.
Τα ξηρά σύκα έχουν διπλάσια θεραπευτική αξία.
Σε µορφή γαργάρας οι καρποί του σύκου χρησιµοποιούνται και στους ερεθισµούς των άνω αναπνευστικών οδών και της κοιλότητας του στόµατος.
Τα φύλλα είναι υπογλυκαιµικά.
Έχουν γίνει έρευνες σχετικά µε τη δράση των φύλλων στην αντιµετώπιση του διαβήτη όπου η χορήγηση ινσουλίνης είναι απαραίτητη και έχει βρεθεί ότι διαθέτουν την ικανότητα να µειώνουν το σάκχαρο του αίµατος.
Παραδοσιακά τα φύλλα της συκιάς χρησιµοποιούνται στην αντιµετώπιση του διαβήτη από του θεραπευτές του Αγιουβέρδικου συστήµατος.
Εξωτερικά σε καταπλάσµατα βοηθούν σε εγκαύµατα, αποστήµατα, καλόγερους, δοθιήνες και οιδήµατα. Τα ξερά σύκα κοπανισµένα γίνονται καφές που βοηθά σε βήχα, κοκίτη και πνευµονία.
Παρασκευή και δοσολογία
Για την δυσκοιλιότητα τα σύκα παρασκευάζονται ως αφέψηµα. Βάζουµε 50 γραµµάρια ξερά σύκα το βράδυ σε ένα δοχείο µε 500 γραµµάρια νερό και τα βράζουµε για 20 λεπτά. Το επόµενο πρωί τα σύκα τρώγονται και το υγρό πίνεται.
Για ρόφηµα των πνευµόνων βράζουµε µια χούφτα ξερά σύκα σε 300 γραµµάρια νερό για 10 λεπτά. Αφαιρούµε τα σύκα και προσθέτουµε ένα κουταλάκι θρυµµατισµένο θυµάρι, το σκεπάζουµε και το αφήνουµε για 15 λεπτά. Το ρόφηµα το πίνουµε ζεστό και είναι πολύ αποτελεσµατικό ως αντιασθµατικό, αντιβρογχικό και βοηθά στην αποβολή των φλεµάτων.
Προφυλάξεις
Μπορεί να υπάρχει µια ελαφρά φωτοευαισθησία αν επιθέσουµε τον φρέσκο χυµό στο δέρµα και το εκθέσουµε στον ήλιο. Πλένουµε καλά τα χέρια µας µετά την συγκοµιδή ή την κατανάλωση φρέσκων σύκων. Τα φύλλα της συκιάς βοηθούν στον διαβήτη αν δεν υπάρχει εξάρτηση από την ινσουλίνη. Αν υπάρχει εξάρτηση ινσουλίνης δεν µπορούν να την αντικαταστήσουν.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούµενα άρθρα της στήλης µπορούµε να τα βρούµε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου µας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτηµα µπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
