Δυο ιστορικές ηχογραφήσεις της Χανιώτικης μουσικής παράδοσης
Τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα έγιναν δυο σημαντικές ηχογραφήσεις της χανιώτικης μουσικής παράδοσης. Η πρώτη έγινε στους Λάκκους Κυδωνίας το 1911 από τον καθηγητή βυζαντινής μουσικής και μουσικολόγο Κωνσταντίνο Ψάχο και τους συνεργάτες του: Δημήτρη Περιστέρη, Γιώργο Νάζο και Armand Marsick. Η ερευνητική καταγραφή τελούσε υπό την αιγίδα του Ωδείου Αθηνών και έγινε με ένα φορητό φωνογράφο με κύλινδρο (πρόδρομος του γραμμοφώνου). Καταγράφηκαν εικοσιοκτώ τραγούδια, τα οποία ήταν ριζίτικα, κάλαντα, γαμήλια τραγούδια, καθώς και έξι με τη συνοδεία λύρας από τον λυράρη Μανώλη Ζωφάκη. Όλα αυτά εκδόθηκαν πολύ αργότερα, το 1930, σε βυζαντινή και ευρωπαϊκή σημειογραφία μαζί με τραγούδια από την Πελοπόννησο. Το βιβλίο είχε τίτλο «50 δημώδη άσματα Πελοποννήσου και Κρήτης». Οι κύλινδροι που έκαναν την καταγραφή δεν σώζονται.
Η δεύτερη καταγραφή έγινε με περιπετειώδη τρόπο στο Γκέρλιτς της Σαξωνίας (Γερμανία) το 1917 στα Γερμανοπολωνικά σύνορα. Η ιστορία ξεκινά με τον Εμφύλιο Διχασμό του 1915, όπου όπως είναι γνωστό η Ελλάδα χωρίστηκε σε Βενιζελικούς και Αντιβενιζελικούς με επικεφαλής τον βασιλιά. Μέσα σε αυτό το κλίμα εμφυλίου σπαραγμού ένα σύνταγμα του ελληνικού στρατού (τρία τάγματα πεζικού και ένα πυροβολικού), σύνολο 6500 άνδρες, στην περιοχή της Καβάλας, το οποίο ήταν φιλοβασιλικό, παραδόθηκε στους Γερμανούς. Στη συνέχεια, οι αιχμάλωτοι μεταφέρθηκαν στη Σόφια της Βουλγαρίας και από εκεί στο Γκέρλιτς.
Οι Γερμανοί αποφάσισαν να μελετήσουν τους μη-δυτικούς πολιτισμούς, κάνοντας ηχογραφήσεις στους αιχμαλώτους, οι οποίοι ήταν από διάφορες εθνικότητες, καταγράφοντας τις γλωσσολογικές και μουσικές ιδιαιτερότητές τους. Ειδικά για τους Έλληνες του Γκέρλιτς αφιέρωσαν 70 φωνογραφικούς κυλίνδρους και 72 επίπεδους δίσκους γραμμοφώνου από τις 12 έως τις 17 Ιουλίου 1917.
Οι ηχογραφήσεις των φωνογραφικών κυλίνδρων έγιναν από την Πρωσική Φωνογραφική Επιτροπή υπό την επίβλεψη του Carl Stumpf και του Georg Schunemann. Οι φωνογραφικοί δίσκοι ηχογραφήθηκαν από την εταιρεία Lindstrom υπό την τεχνική επίβλεψη του Wilhelm Doegen και την καθοδήγηση του August Heisenberg, γνωστού βυζαντινολόγου και ελληνιστή. Μέσα σε αυτό το υλικό υπάρχουν επτά ηχογραφήσεις κρητικής μουσικής, έξι από τα Χανιά και μια από το Ηράκλειο. Συγκεκριμένα, ο στρατιώτης Ιωάννης Κλαπάκης από το Εμπρόσνερο Αποκορώνου τραγούδησε ένα χανιώτικο συρτό, ενώ ο δεκανέας Μιχάλης Πολυχρονάκης από τα Τοπόλια Κισάμου ηχογράφησε χανιώτικα συρτά παίζοντας λύρα και τραγουδώντας. Ο στρατιώτης Εμμανουήλ Κουναλάκης από το Ηράκλειο τραγούδησε στειακές κοντυλιές. Αυτό το υλικό σώζεται, αλλά μέχρι τώρα δεν έχει δοθεί η άδεια να εκδοθεί.
Πηγές
Σ. Κουρούσης, Κ. Κοπανιτσάνος, “Μίλιε μου Κρήτη απ’ τα παλιά. Ιστορικές ηχογραφήσεις 1907-1955”, εκδόσεις Orpheum Phonograph, Αθήνα 2016.
*Ο κ. Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης είναι ιατρός ορθοπεδικός, πολιτισμολόγος
