Τη δεκαετία του 1950 και του 1960 ο Ορειβατικός Χανίων δεν οδοιπορούσε μόνο στις Μαδάρες μας αλλά ανακάλυπτε και έφθανε στις άγνωστες, σχεδόν, τότε θαυμαστές παραλίες που σε Φραγκοκάστελο, Γλυκά Νερά, Μάρμαρα, Σούγια, Ελαφονήσι, Μπάλος, Φαλάσαρνα, Νοπήγια, Μένιες κ.λπ. Πάντα με διήμερη διαμονή.
Στα Φαλάσαρνα μέναμε το βράδυ κοντά σε μια πηγή νερού χαμηλά, ξεκινώντας από τον Πλάτανο. Ο δήμος έφθασε ως κάτω το 1963 που η κοινότητα τον έφτιαξε με τις 80.000 δραχμές που έλαβε για την πώληση της βραχονησίδας Ποντικονήσι στο… ΝΑΤΟ. Εκείνη την περίοδο ο σοβιετικός στόλος είχε αγκυροβόλιο μεταξύ Κυθήρων και Κρήτης και χρειαζόταν εκεί ένα μόνιμο παρατηρητήριο γι’ αυτό. Έφθασε κάποτε με μικρό φουσκωτό ως το νησάκι, έξι μίλια από το λιμανάκι των Φαλασαρνών, και περίμενα μήπως κανένας φύλακας μου ζητήσει… διαβατήριο μιας και είναι ξένο έδαφος.
Με τρομερά γκρεμνά ιδίως πίσω. Στην ανατολική πλευρά του μπορεί να αποβιβαστείς. Φωλιές από γεράκια και άλλα άγρια πουλιά, και κομμάτια από βλήματα μιας και έκανε εκεί βολές το πολεμικό ναυτικό. Μετά εγκαταλήφθηκε και νομίζω αποτελεί καταφύγιο άγριας χλωρίδας και πανίδας. Στον ναυτικό χάρτη διαπιστώνεις ότι οι γύρω του τα βάθη της θάλασσας είναι 200, τριακόσια και φθάνουν και τα 500 μέτρα. Οι εκεί άφθονοι ποντικοί τρέφονται φαίνεται με ρίζες. Στην ευρύτερη περιοχή των Φαλασαρνων συναντάμε κάπου είκοσι εκκλησίες με αγίους που ευλογούν τον τόπο. Ο άγιος Νικόλαος, με δίπλα σπήλαιο με σταγονοροή, χαμηλό. Η αγία Παρασκευή εκεί πλησίον. Ο σπηλαιώδης ναός του αγίου Φωτίου και Ανίκητου. Ο σπηλαιώδης του Κυρ Ιωάννη του Ξένου μαζί με αυτόν του αγίου Ευσταθίου όπου και μεγάλο πανηγύρι στις γιορτές των. Του Αγίου Φανουρίου στο λιμάνι και του Αγίου Νεκταρίου των γενεθλίων της Παναγιάς στο Λιβάδι και του Αγίου Ζαχαρία, νεότερη. Των Τριών Ιεραρχών και του Αρχαγγέλου Μιχαήλ.
Των αγίων Τριών Ιεραρχών και της Αναλήψεως ψηλά στην πλαγιά. Όσο για τον στρατηλάτη Άγιο Γεώργιο υπάρχουν τέσσερις εκκλησίες. Δύο προς τα ψηλά, στο βουνό, άλλη χαμηλότερα και άλλη, ιδιωτική, στο λιμάνι. Η πλέον αξιόλογη όμως, όχι κτηριακά αλλά σαν παράδοση, είναι αυτή του αγίου Απόστολου Παύλου. Παράδοση αιώνων που διατηρείται ζωηρή ακόμη. Το εκκλησάκι χτίστηκε το έτος 1958 μετά από τάξιμο, ψηλά από την τοποθεσία όπου η παράδοση αναφέρει οτι, κάτω από τα πολύ κακοτράχαλα βράχια και το χάος που διανοίγεται δίπλα στην εκκλησία, όταν ο Απόστολος Παύλος μεταφερόταν στη Ρώμη, είχαν έλειψη από νερό πλησίασαν στην ακτή όπου ο Απόστολος με το ραβδί του χτύπησε τον βράχο δίπλα στο κύμα και από τότε το νερό είναι άφθονο εκεί ως και σήμερα. Όταν δεν χτυπάει το κύμα έξω τότε στο αμμουδερό πυθμένα φαίνεται ολοκάθαρα ο Σταυρός που σχηματίστηκε από το ραβδί. Μάλιστα κατά τα πανηγυρικά εγκαίνια του ναού από τον Μακαριστό Ειρηναίο ο ίδιος πέταξε μια πέτρα από ψηλά για να πέσει στο νερό όπως και ο παρευρισκόμενος Κώστας Μητσοτάκης αλλά δεν κατάφεραν τον… στόχο μιας και αυτό το νερό ήταν αγίασμα. Λέγεται ακόμη ότι, όταν διανοιγόταν τα θεμέλια βρέθηκε ένα χονδρό κάτασπρο κερί στο χώμα. Στα Φαλάσαρνα ακόμη υπάρχει η ιστορική παράδοση οτι εδώ αποβιβάστηκαν τα πρώτα τουρκικά στρατεύματα το 1664.
Ανατολικά, και ψηλά, πρόχειρος δρόμος φθάνει στην άγνωστη σχεδόν τοποθεσία όπου κατά τους αρχαιολόγους υπήρχε η αρχαία Τύλιφος, πολιτεία ή ιερό φαίνεται να μην έχει εξακριβωθεί. Υπάρχει μεγαλοπρεπής εκκλησία της κοιμήσεως της Θεοτόκου και τεράστιος Πλάτανος με πηγή νερού. Μετάβαση από Αζωγυρέ.
Δεν είναι λοιπόν φίλοι μου θαυμαστός αυτός τόπος μόνο αμμουδιές και αρχαία. Έχει και άλλα αμέτρητα ενδιαφέροντα που μερικά από αυτά ανάφερα πριν. Μια άλλη φορά θα περπατήσω στα ψηλά, στο χωριό Πλάτανος, που και αυτό με την ευρύτερη περιοχή του έχει θαυμαστά και αμέτρητα ενδιαφέροντα. Την χιλίων μέτρων κορυφή Προφήτη Ηλία με την μοναδική στην Κρήτη θέα. Τα ερειπωμένα από χρόνια θαυμαστά χωριά Βρύσες με την ώσαν ποταμό πηγή νερού και τον θαυμαστό νερόμυλο. Τον Μονοπλάτανο και τα Πατεριανά, και άλλα όπως και το μοναστηράκι του Αγίου Γεωργίου στην δυτική πλευρά του προφ. Ηλία που αναστήλωσε που στα ερείπια του Βενετσιάνικου (Βαλσαμάκια) αναστήλωσε πριν μερικά χρόνια ο Β. Βερυκάκης.
Θερμές ευχαριστίες για την πληροφόρηση στην αειθαλή και με αξιοθαύμαστη μνήμη και πνευματική ζωηράδα πρεσβυτέρα Άννα Λουπασάκη και τονπρωτοπρεσβύτερο γιο της π. Ιωάννη Λουπασάκη.
