Τα ήσυχα νερά του ∆ούναβη στα δεξιά µας, τα άψογα σχεδιασµένα αυστριακά χωριά στα αριστερά µας, το ζηλευτό οδικό δίκτυο, ο καθαρά ανοιξιάτικος καιρός…Θα µπορούσε να είναι µια τουριστική εκδροµή αλλά δεν είναι αυτός ο σκοπός µας. Θέλουµε να δούµε εσωτερικά το κάστρο του Χαρτχάιµ.
Ένα εκ των 6 τοποθεσιών όπου οι ναζί υλοποίησαν το πρόγραµµα ευθανασίας “Τ4” στη διάρκεια του οποίου εκατοντάδες χιλιάδες ανθρωποι µε ψυχικές ή σωµατικές αναπηρίες και έπειτα πολιτικοί κρατούµενοι δολοφονήθηκαν µε τον πιο απάνθρωπο τρόπο. Ανάµεσα τους και 55 -επιβεβαιωµένοι- Κρητικοί…
Το ίδιο το κάστρο, αποµεινάρι του 17ου αιώνα, µε τους ψηλούς πύργους του και τους χοντρούς τοίχους, σε προϊδεάζει κατά κάποιο τρόπο για την ιστορία που κρύβει εντός του…
«Τα λεωφορεία που µετέφεραν τους κρατούµενους πάρκαραν στα δυτικά, από εκεί κατέβαιναν και τους οδηγούσαν µέσα στο κάστρο» µας ενηµερώνει η σχετική πινακίδα. Προσπαθούµε να ακολουθήσουµε τα “βήµατα” των ανθρώπων εκείνων. Μέσα από ένα στενό διάδροµο οδηγούνταν από τους βασανιστές τους στην άλλη πλευρά του κάστρου σε µια µεγαλύτερη αίθουσα. Εδώ έβγαζαν τα ρούχα τους για να προετοιµαστούν για τα… ντουζ όπως τους έλεγαν και να µπουν συνέχεια στον επόµενο θάλαµο. «Κάποιος κρατούµενος έκανε να γυρίσει προς τα πίσω, εκεί που είχε αφήσει τα ρούχα του. Έδειξε µε µια κίνηση ότι ήθελε να πάρει τα γυαλιά του. Ένας πολίτης που ήταν εκεί του έκανε νόηµα πως στον Άγιο Πέτρο που θα βρεθεί δεν θα τα χρειαστεί… Πολλοί εκ των κρατουµένων ήξεραν ότι έµπαιναν στους θαλάµους αερίων και από εκεί δεν θα είχαν καµία έξοδο»… Συνεχίζουµε την πορεία µέσα από µία ράµπα που κατασκευάστηκε όταν το κάστρο έγινε επισκέψιµο. Περνάµε µέσα από τους θαλάµους αερίων. Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 30.000 άνθρωποι δολοφονήθηκαν σε αυτούς στην αρχή µε τη χρήση δηλητηρίου από µονοξείδιο του άνθρακα. Φτάνουµε στην αίθουσα όπου συγκεντρώνονταν οι σοροί των θυµάτων, τους αφαιρούνταν τα χρυσά δόντια και στη συνέχεια τους µετέφεραν στο κρεµατόριο στο κέντρο του εσωτερικού του κάστρου που κατεδαφίστηκε µετά τον πόλεµο. Η στάχτη τους πετιόταν στο ∆ούναβη…
Με τη βοήθεια του προσωπικού του κάστρου εντοπίζουµε τα ονόµατα των Χανιωτών που δολοφονήθηκαν στο Χαρτχάιµ στον τοίχο µε τα χιλιάδες ονόµατα των νεκρών. Του ∆ηµήτρη Μαλινδρέτου από τους Λάκκους, του Ευτύχη Πενταράκη από τον Πρινέ, του Γιώργου Τσαπατάκη από τις Βούβες…
«Στις 2 Μαΐου 1944, έφτανε στο Μαουτχάουζεν µια αποστολή πολιτικών κρατουµένων από την Ελλάδα. Από τους 443 άνδρες της αποστολής, οι 242 ήταν Κρητικοί από όλους τους νοµούς του νησιού, οι περισσότεροι από τον Νοµό Χανίων, κυρίως αντάρτες και αντιστασιακοί που είχαν πιαστεί στο χτένισµα της 10ης Φεβρουαρίου 1944 που σάρωσε τα χωριά της επαρχίας Κυδωνίας (Μεσκλά, Λάκκοι, Ζούρβα, Θέρισο, Πρινές κ.ά.) που θεωρούνταν -δικαιολογηµένα- ορµητήρια της Αντίστασης και κέντρα εφοδιασµού των Βρετανών αξιωµατικών στη ∆υτική Κρήτη. Στο στρατόπεδο είχαν προηγηθεί την προηγούµενη χρονιά 157 συµπατριώτες τους, συγκεκριµένα οι συλληφθέντες από το «µεγάλο µπλόκο της Κρήτης» (15 Ιουνίου 1943) που είχαν περάσει τις πύλες του στρατοπέδου στις 4 Νοεµβρίου 1943. Τα 2/3 των περίπου 400 Κρητικών που κλείστηκαν στο Μαουτχάουζεν δεν επέζησαν» γράφει για τα “Χ.ν.” ο ιστορικός κ. Ιάσονας Χανδρινός.
ΠΕΝΘΙΜΑ ΤΡΑΓΟΥ∆ΙΑ
∆ίπλα µας, πίσω µας, µπροστά µας µεγάλες οµάδες Ισπανών και Ιταλών προσκυνητών του χώρου. Τους βλέπουµε να αποδίδουν τιµές έξω από το κάστρο εκεί που βρέθηκαν το 2001 τα κόκαλα πολλών δολοφονηθέντων που θάφτηκαν πρόχειρα τις τελευταίες ηµέρες λειτουργίας του Χαρτχάιµ όταν το κρεµατόριο δεν µπορούσε να κάψει τόσο µεγάλο αριθµό νεκρών! Επισκέπτονται µε σεβασµό τους θαλάµους αερίων, διαβάζουν την ιστορία του κάστρου, το ότι η µεγάλη πλειοψηφία των “γιατρών” και των βασανιστών δεν τιµωρήθηκε. Κάποιοι βγάζουν τις κιθάρες και τραγουδούν πένθιµα…
Ανοίγουµε συζήτηση µε τον Juan M. Calvo Gascon πρόεδρο του συλλόγου Amical De Mauthausen που µαζί µε τον Jan Santaló i Lloret δήµαρχο της πόλης L’Ametlla del Vallès στην Καταλονία επισκέπτονται το χώρο. «Οι Ισπανοί που δολοφονήθηκαν εδώ στο Μαουτχάουζεν και στο Μπούχενβαλντ ήταν πολιτικοί εξόριστοι. Συνελήφθησαν από τους Γερµανούς στη Γαλλία όπου είχαν βρει καταφύγιο. Από αυτούς οι 450 έχασαν τη ζωή τους εδώ» µας αναφέρει ο κ. Gascon.
Μας δείχνει τους εκατοντάδες νέους που αποτελούν την Ισπανική οµάδα. «Ερχόµαστε κάθε χρόνο, ο σύλλογος Αmical De Mauthausen δηµιουργήθηκε από ανθρώπους που επιβίωσαν από τους διασωθέντες του Μαουτχάουζεν και σήµερα απαρτίζεται από παιδιά, συγγενείς ανθρώπους που δεν θέλουν να ξεχάσουν ό,τι συνέβη. Έχουµε µαζί µας πολλά παιδιά και αυτό είναι ενθαρρυντικό ειδικά σε µια εποχή που η ακροδεξιά και οι ιδέες της ενισχύονται σε όλη την Ευρώπη» καταλήγει.
Οι μη ικανοί για εργασία…
«Το Ανάκτορο ή Πύργος του Χάρτχαϊμ (Schloss Hartheim) λειτούργησε από το 1939 ως χώρος για την εφαρμογή του σχεδίου,με την κωδική ονομασία Τ4: Τη μαζική εξόντωση “των σωματικά και ψυχικά ανίκανων” στο πλαίσιο μιας ευγονικής “εξυγίανσης” της γερμανικής κοινωνίας. Η άφιξη της δεύτερης αποστολής από την Κρήτη συνέπεσε με μια γενικότερη αύξηση του αριθμού κρατουμένων σε όλο το στρατοπεδικό συγκρότημα Μαουτχάουζεν-Γκούζεν. Ο αριθμός των εξαντλημένων και των αρρώστων αύξανε αντίστοιχα, αναγκάζοντας τους Γερμανούς να λάβουν μέτρα. Την άνοιξη του 1944, o Ανώτερος Αρχίατρος του Μαουτχάουζεν, λοχαγός Φρίντριχ Εντρές έλαβε διαταγή από τον διοικητή του στρατοπέδου, Φραντς Τσήραϊς, να ξεκινήσει ομαδικές διαλογές όσων κρίνονταν ιατρικά «ικανοί προς εργασία». Αυτό σήμαινε ότι οι «μη ικανοί για εργασία» θα θανατώνονταν με συνοπτικές διαδικασίες. Η διαλογή θα λάμβανε χώρα στο νοσοκομείο του κεντρικού στρατοπέδου, καθώς και στο αναρρωτήριο του Γκούζεν, το οποίο είχε φτάσει στα όρια της πληρότητας. Ο αρχίατρος Εντρές δεν ήταν τυχαίο πρόσωπο. Προτού τοποθετηθεί ως αρχίατρος στο Μαουτχάουζεν τον Οκτώβριο του 1943, είχε υπηρετήσει δύο χρόνια ως γιατρός στο Άουσβιτς και γνώριζε καλύτερα από πολλούς το είδος της «ιατρικής» μεταχείρισης των κρατουμένων. Το 1946, στη μεγάλη δίκη των εγκλημάτων πολέμου για το Μαουτχάουζεν, είχε υποστηρίξει ότι έκανε το παν «για να επιλέγονται προς θανάτωση μόνο όσοι ασθενείς με βάση τις συνθήκες που επικρατούσαν στο στρατόπεδο, δεν είχαν πιθανότητες ίασης […]. Οι ασθενείς αυτοί μεταφέρονταν με εντολή [της διοίκησης] στο Χάρτχαιμ […] Εκεί θανατώνονταν με αέριο».
ΤΟ SCHLOSS HARTHEIM
Το Ανάκτορο ή Πύργος του Χάρτχαϊμ (Schloss Hartheim) είναι ένα εξαιρετικού αρχιτεκτονικού κάλλους κάστρο του 17ου αιώνα περίπου 25 χιλιόμετρα δυτικά του Λιντς. Από το 1898 είχε μετατραπεί σε πρότυπο ψυχιατρείο-σανατόριο υπό τη διεύθυνση του Υπουργείου Πρόνοιας του κρατιδίου της Άνω Αυστρίας.
Στα τέλη της δεκαετίας του ’30 η ιστορία του Πύργου ως κέντρου φροντίδας -και μάλιστα πρότυπου- των ψυχικά ασθενών όχι μόνο τερματίστηκε βίαια αλλά μετατράπηκε σε ένα από τα πλέον εφιαλτικά τοπόσημα της ναζιστικής κτηνωδίας.
Με την προσάρτηση της Αυστρίας στο Γ’ Ράιχ το 1938, οι τοπικές δομές πρόνοιας διαλύθηκαν και το Χάρτχαϊμ κρατικοποιήθηκε για να ενσωματωθεί σταδιακά στο τεράστιο πρόγραμμα ευθανασίας των Ναζί οι οποίοι από το φθινόπωρο του 1939, με εντολή του Χίτλερ, άρχισαν να υλοποιούν ένα από τα πιο εφιαλτικά τους σχέδια με την κωδική ονομασία Τ4: τη μαζική εξολόθρευση όλων των «σωματικά και ψυχικά ανίκανων» στο πλαίσιο μιας ευγονικής «εξυγίανσης» της γερμανικής κοινωνίας.
Το Τ4 ήταν μια κεντρικά διευθυνόμενη επιχείρηση η οποία περιλάμβανε ιατρικά πειράματα και ποικίλες δοκιμές πάνω σε μεθόδους θανάτωσης: κινητούς θαλάμους αερίων (κλειστά οχήματα) στους οποίους διοχετευόταν μονοξείδιο του άνθρακα. Ως ένα από τα σημεία όπου θα υλοποιούνταν αυτά τα εφιαλτικά σχέδια, το “Ιδρυμα Χάρτχαιμ” (όπως είχε μετονομαστεί) εκκενώθηκε από τους τελευταίους ασθενείς του τον Μάρτιο του 1940 και υπό τη διεύθυνση του δρα Ρούντολφ Λόναουερ αναδιοργανώθηκε σε ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα ευθανασίας στη ναζιστική επικράτεια. Από τον Μάιο του 1940 μέχρι τον Αύγουστο του 1941 δολοφονήθηκαν εκεί 18.269 ανάπηροι και διανοητικά ασθενείς που είχαν μεταφερθεί εκεί από διάφορα ψυχιατρεία της Αυστρίας, της Γερμανίας και της Σουδητίας -δηλαδή των προσαρτημένων στο Γ’ Ράιχ εδαφών της Τσεχοσλοβακίας. Τα θύματα υφίσταντο διάφορες εξετάσεις και ιατρικά πειράματα και τελικά δηλητηριάζονταν μαζικά σε έναν αεροστεγώς κλεισμένο θάλαμο αεριών με το δραστικό παρασιτοκτόνο Τσικλόν Μπε (Zyklon B), το ίδιο αέριο που χρησιμοποιούνταν μαζικά στο Αουσβιτς και στα άλλα στρατόπεδα εξόντωσης των Εβραίων.
Οι γιατροί αφαιρούσαν όργανα και συχνά τους εγκεφάλους των νεκρών και τα διατηρούσαν στη φορμόλη ως δείγματα, για «ερευνητικούς» σκοπούς. Τα πτώματα καίγονταν σε ένα ειδικό κρεματόριο, τα κόκαλα διαλύονταν σε ένα ηλεκτρικό γουδοχέρι, η στάχτη έμπαινε σε μεγάλα τσουβάλια τα οποία μεταφέρονταν με λεωφορεία (τα ίδια λεωφορεία που είχαν μεταφέρει τους δυστυχισμένους) στο Δούναβη όπου αδειαζόταν το περιεχόμενό τους.
Tην όλη διαδικασία ολοκλήρωνε η ανατριχιαστική συγκάλυψη του εγκλήματος: Οι συγγενείς των θυμάτων ενημερώνονταν επίσημα μέσω επιστολών πως οι άνθρωποι τους είχαν «δυστυχώς» αποβιώσει, υποτίθεται, συνέπεια κάποιας ασθένειας ή κάποιας επιπλοκής της υγείας τους(!). Από τα τέλη του 1941 το Χάρτχαιμ συνδέθηκε με το διαρκώς διογκούμενο ναζιστικό στρατοπεδικό σύμπαν. Ο Αρχηγός των Ες-Ες, Χάινριχ Χίμλερ είχε διατάξει από τον Απρίλιο του 1941 την εφαρμογή του σχεδίου «14 f 13», δηλαδή των εξόντωση όσων ομήρων και αιχμαλώτων ήταν υπερβολικά αδύναμοι ή ασθενείς, και από τον Ιούλιο άρχισαν να φτάνουν στον Πύργο κρατούμενοι από το Μαουτχάουζεν και το Νταχάου που είχαν επιλεγεί έπειτα από ιατρική εξέταση. Το 1942 και το 1943 οι αποστολές σταμάτησαν σχεδόν τελείως για να ξεκινήσουν ξανά τον Απρίλιο του 1944, όταν ο Πύργος ουσιαστικά ενσωματώθηκε στο σύστημα λειτουργίας των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Μέχρι τα μέσα Δεκεμβρίου της ίδιας χρονιάς, όταν το Χαρτχάιμ έκλεισε οριστικά και το κρεματόριό του διαλύθηκε, θα δολοφονούνταν σχεδόν 4.800 κρατούμενοι του Μαουτχάουζεν, στην πλειοψηφία τους Ούγγροι Εβραίοι και Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου. Το σύνολο των θανατωθέντων ομήρων, αιχμαλώτων και πολιτών – καταναγκαστικών εργατών από την ανατολική Ευρώπη υπολογίζεται για την ίδια περίοδο σε πάνω από 8.000, ανάμεσά τους πιθανόν και γυναίκες.
Οι μελλοθάνατοι, σε τραγική σωματική και ψυχική κατάσταση, οδηγούνταν στο ταξίδι χωρίς επιστροφή κατευθείαν από το νοσοκομείο του Μαουτχάουζεν ή το αναρρωτήριο του Γκούζεν σε ομάδες των 40-50. Για τη μεταφορά τους στον Πύργο χρησιμοποιούνταν μπλε λεωφορεία μάρκας Μερσεντές των οποίων τα παράθυρα είχαν περαστεί με πηχτή μπογιά ίδιου χρώματος. Ήταν η απόλυτη αποκοπή από τον έξω κόσμο. Η πιο λεπτομερής μαρτυρία για τα όσα αποτρόπαια συνέβαιναν στο Χάρτχαϊμ ανήκει στον ανθυπασπιστή των Ες-Ες, Καρλ Βάσνερ, υπεύθυνου του Kommando (Ομάδα Εργασίας) που επάνδρωνε το Κρεματόριο του Γκούζεν, ο οποίος μια φορά διατάχθηκε να συνοδεύσει μια από τις αποστολές. Το πρώτο που περίεγραψε ήταν πως το εσωτερικό του λεωφορείου είχε διαμορφωθεί σαν αστυνομική κλούβα, ο χώρος των καθισμάτων χωριζόταν από το μπροστινό μέρος: «Οι κρατούμενοι ήταν ήδη μέσα στο όχημα. Εγώ κάθισα στη θέση συνοδηγού ανάμεσα στο κουβούκλιο του οδηγού και το κελί. Υποθέτω ότι οι κρατούμενοι γνώριζαν τι τους περίμενε. Το συνάγω από το εξής: Κατά τη διαδρομή, ένας από αυτούς ήρθε στο χώρισμα πίσω μου και με αναζήτησε μέσα από το παραθυράκι που είχε σιδερένιο πλέγμα, ήθελε φωτιά για να ανάψει το τσιγάρο του. Αρνήθηκα γιατί οι εντολές μου δεν το επέτρεπαν. Τότε αυτός, όταν με είδε διστακτικό, είπε με νόημα πως έτσι κι αλλιώς θα ήταν το τελευταίο τσιγάρο που θα έκανε. Φτάνοντας στον Πύργο […] οδηγήσαμε τους κρατουμένους σε έναν ειδικό χώρο […] Εκεί, ένας πολίτης που εργαζόταν στο Ιδρυμα, τους διέταξε να γδυθούν τελείως και να αφήσουν τα ρούχα τους σε συγκεκριμένο σημείο, ώστε να τα ξαναβρούν εύκολα μετά το μπάνιο. Υστερα τους οδήγησε σε έναν παρακείμενο χώρο. Θυμάμαι ότι ο χώρος αυτός είχε μια βαριά πόρτα η οποία έκλεινε με ένα βαρύ χερούλι, σαν κι αυτό που χρησιμοποιείται στα ψυγεία. Έχει επίσης μείνει στη μνήμη μου ότι ένας κρατούμενος γύρισε ξαφνικά πίσω για να πάρει τα γυαλιά του, που είχε βγάλει μαζί με τα ρούχα. Τότε ο πολίτης του είπε με νόημα πως στον Αγιο Πέτρο δεν χρειάζονται γυαλιά. Οταν μπήκαν όλοι μέσα, μείναμε στον προθάλαμο, εγώ, ο δεύτερος συνοδός της αποστολής και ο οδηγός […] Μετά από τρία λεπτά, οι άλλοι έριξαν μια ματιά από το φινιστρίνι της πόρτας μέσα στο θάλαμο. Οταν απομακρύνθηκαν, κοίταξα κι εγώ. Ο θάλαμος φωτιζόταν ακόμα και μπορούσα να δω ότι όλοι είχαν πέσει στο πάτωμα. Είχα την εντύπωση ότι ήταν περισσότεροι από όσους είχαμε μεταφέρει από το Γκούζεν, ανάμεσά τους και γυναίκες. Κάποιοι ήταν φανερό ότι ζούσαν ακόμα».
Πολλά από τα ονόματα είναι γνωστά από ονομαστικές λίστες μεταγωγής που έχουν διασωθεί αλλά το πραγματικό εύρος της φρίκης προκύπτει από την γραφειοκρατικού τύπου διαχείριση της ευθανασίας η οποία είναι ανιχνεύσιμη στα ίδια τα αρχεία του Μαουτχάουζεν: οι κρατούμενοι που μετάγονταν στο Χάρτχαϊμ «εξαφανίζονταν» από τα βιβλία του στρατοπέδου. Τα ονόματά τους διαγράφονταν και δίπλα σημειωνόταν αργότερα μια τυχαία ημερομηνία θανάτου -ενδεικτικά- ενώ δεν δηλωνόταν αιτία θανάτου, κάτι ασυνήθιστο ακόμα και για τα δεδομένα των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Η μόνη ένδειξη ήταν η συμπλήρωση (χειρόγραφη ή με σφραγίδα) δίπλα στο όνομα της λέξης “Erholungsheim”, δηλαδή “κέντρο αποκατάστασης”. Μια από τις πιο κυνικές εκδοχές διαστρέβλωσης της πραγματικότητας από όλα τα ναζιστικά εγκλήματα» αναφέρει σε κείμενο του στα “Χ.ν.” ο ιστορικός Ιάσονας Χανδρινός.
