Ελάχιστες είναι οι εικόνες µε όψεις των Χανίων της βενετοκρατίας που έχουν διασωθεί µέχρι τις µέρες µας. Οι περισσότερες µάλιστα είναι κατά φαντασία και δεν αποδίδουν την πραγµατικότητα της εποχής.
Στην κατηγορία αυτή ανήκουν και κάποια σχέδια του ζωγράφου Γεώργιου Κλώντζα, παρόλο που ο ίδιος έζησε στο Χάνδακα και πιθανώς είχε επισκεφθεί τα Χανιά. Μέχρι σήµερα µάλιστα δεν έχει εντοπιστεί κάποια ελαιογραφία που να αποτυπώνει τοπίο ή στιγµιότυπο της πόλης φτιαγµένο πριν την κατάληψή της από τους Οθωµανούς το καλοκαίρι του 1645. Μετά το χρονικό αυτό όριο όµως κάτι αλλάζει.
Τελευταία, χάρη στην επιµέλεια του γνωστού στο διαδίκτυο ερευνητή – συλλέκτη κ. Θεόδωρου Μεταλληνού εντοπίστηκε πίνακας του γνωστού Χανιώτη αγιογράφου της ενετοκρατίας Θεόδωρου Πουλάκη (Χανιά 1620-22, Κέρκυρα 1692) µε θέµα την πολιορκία της πόλης από τους Οθωµανούς, µια πολυπρόσωπη παράσταση µε επιρροές τόσο από τη βυζαντινή παράδοση όσο και από τη φλαµανδική ζωγραφική της εποχής. ∆εν είναι όµως το µοναδικό παράδειγµα.
Πριν ένα µήνα περίπου έλαβα µήνυµα ηλεκτρονικού ταχυδροµείου από τον ειδικό σε θέµατα τέχνης και συνεργάτη του µεγαλύτερου οίκου δηµοπρασιών στην Ελλάδα κ. Θεόδωρο Θεοδώρου για την ύπαρξη ενός φλαµανδικού πίνακα µε απεικόνιση του λιµανιού των Χανίων στα µέσα του 17ου αιώνα. Το θέµα του πίνακα, η εικόνα του λιµανιού από τον ανατολικό µυχό προς τα δυτικά, µε απόδοση των διαφόρων αρχιτεκτονικών µνηµείων και εγκαταστάσεων απολύτως… φλαµανδικά, δηλαδή µε σηµαντικές διαφορές από την πραγµατικότητα, µας είναι γνωστό από ένα χαρακτικό που εξέδωσε ο Johannes Peeters που αργότερα αντέγραψαν κι άλλοι.
Όπως µε πληροφόρησε ο κ. Θεοδώρου «το έργο σχετίζεται άµεσα µε την πολύ γνωστή χαλκογραφία µε τίτλο “Canea” που χάραξε ο Lucas Vorsterman (1624 – 1666/7) σε σχέδιο του ζωγράφου κι εµπόρου έργων τέχνης της Αµβέρσας Johannes Peeters (1624 – 1678). Ο Peeters ήταν επίσης ο εκδότης της χαλκογραφίας, η οποία αργότερα περιελήφθη σε διάφορες συλλογές απόψεων και αποτέλεσε το πρότυπο για ανάλογη χαλκογραφία του V. Coronelli. Ένα πρωτότυπο σχέδιο της σύνθεσης µε µελάνι υπογεγραµµένο από τον Peeters προσφέρθηκε σε δηµοπρασία των Sotheby’s, 8, XII, 2005, AR. 35.
Είναι εποµένως πολύ πιθανό ο συγκεκριµένος πίνακας να είναι έργο του Johannes Peeters, ο οποίος είχε ταξιδέψει στα νεανικά του χρόνια στη Μεσόγειο φέρνοντας µαζί του πληθώρα σχεδίων που έκανε επιτόπου. Κάποια από τα σχέδια αυτά χρησιµοποιήθηκαν σε ελαιογραφίες του µεγαλύτερου αδελφού του και διδασκάλου Bonaventura I. Peeters (1614 – 1652), ενός από τους σηµαντικότερους Φλαµανδούς θαλασσογράφους της περιόδου». Οι πληροφορίες συνοδεύτηκαν µε αποστολή φωτογραφίας του πίνακα σε υψηλή ανάλυση.
Οι δικές µου παρατηρήσεις ήταν σχετικές µε την τοπογραφική ακρίβεια του πίνακα, ταυτόχρονα όµως µε την εντελώς ανακριβή απόδοση της µορφής των αρχιτεκτονηµάτων. ∆εν µπορεί κάποιος να αποδώσει εκ του φυσικού έτσι τη µορφή του λιµανιού µε επιπεδόστεγα νεώρια, µπαρόκ εκκλησία µε τρούλο στην κορυφή του Καστελιού, βορειοευρωπαϊκού τύπου ναό στον Άγιο Νικόλαο του Μώλου κι ένα τεράστιο φάρο, υπερβολικά ψηλότερο από αυτόν που κατασκευάστηκε επί αιγυπτιοκρατίας στη θέση του παχύτερου αλλά και αρκετά χαµηλότερου της ενετοκρατίας. Το συµπέρασµά µου λοιπόν ήταν ότι ο ίδιος ο Peeters (ή κάποιος απεσταλµένος του) επισκεπτόµενος τα Χανιά έφτιαξε ένα πολύ πρόχειρο σκίτσο του λιµανιού, το οποίο αργότερα διαµόρφωσε µε την ησυχία του στο εργαστήριό του προσθέτοντας φανταστικά βορειοευρωπαϊκά στοιχεία. Είναι βέβαια εξίσου (ή περισσότερο ίσως) πιθανό να µην ήρθε ποτέ και να σχεδίασε την εικόνα του µε βάση τους χάρτες που µε σχετική ακρίβεια αποτύπωναν την πόλη την εποχή εκείνη. Κάποια στοιχεία µάλιστα τόσο του σχεδίου όσο και του πίνακα, όπως η ηµισέληνος στην κορυφή του φάρου, φανερώνουν πως η πόλη είχε ήδη περάσει πλήρως στην οθωµανική επικράτεια.
Σε κάθε περίπτωση η αξία του πίνακα είναι δεδοµένη, τόσο ως έργο τέχνης χαρακτηριστικό της φλαµανδικής σχολής, όσο κι ως προσπάθεια απεικόνισης του λιµανιού των Χανίων σε µια σκοτεινή περίοδο της ιστορίας του. Μάλιστα οι λεπτοµέρειες µε τους ψαράδες και την κίνηση του λιµανιού είναι «ζωντανές» κι ενδιαφέρουσες. Οι διαστάσεις του έργου είναι 58 Χ 29 cm.
Ευχαριστώ ιδιαίτερα τον κ. Θεοδώρου για την αποστολή του αντιγράφου και των πληροφοριών, καθώς και την άδεια να δηµοσιεύσω το παρόν στον τοπικό τύπο και ειδικότερα στα Χανιώτικα Νέα!
