Σκέψεις – Δοκίμια

* Αλλά ήταν ποτέ οι πολιτικοί σωστοί;
* Όμως, μια γραμμή από την ποίηση του Χέλντερλιν δεν αξίζει πολύ περισσότερο απ’ όλη τη σοφία των κρατούντων;

Βραβείο Νobel: 1946
Ερμαν Εσσε,
διάσημος Γερμανός συγγραφέας,
αρνητής του γερμανικού μιλιταριστικού καθεστώτος
από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ (εκδ. 1982)
Μετάφραση της ποιήτριας: Νανάς Ησαΐα

Μια αποφασιστική αντίδραση του διάσημου Γερμανού συγγραφέα Ερμαν Εσσε που αποδοκίμασε τον γερμανικό ολοκληρωτισμό από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μεταναστεύοντας στην Ελβετία ως τον θάνατό του… Για να καταγγέλει με το διεθνές κύρος του τους πολιτικούς καταστρεμούς σ’ όλο τον κόσμο…

Eμείς, σήμερα, που οι καιροί της ρεαλιστικής πολιτικο-στρατιωτικής πραγματικότητας είναι πάλι τόσο δραματικοί, παρουσιάζουμε 12 αποσπάσματα “ΣΚΕΨΕΙΣ – ΔΟΚΙΜΙΑ”  που έχει τίτλο, διερωτώμενοι πού είναι σήμερα στη Γερμανία, Ελλάδα, Ευρώπη – Κόσμο πνευματικά αναστήματα, όπως του Ερμαν Εσσε;

ΕΦΥΓΕ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΟΜΕΝΟΣ
Ενας εκπληκτικά επίκαιρος τόμος με τίτλο: “Σκέψεις – Δοκίμια” του μεγάλου, σε τόλμη, σκέψη και προφητικότητα Γερμανού συγγραφέα Ερμαν Εσσε παρουσιάζουμε σήμερα. Για να επισημάνουμε πόσο μοιάζουν οι καιροί κάθε εποχή στις εκάστοτε, κρίσιμες περιόδους, όπως συμβαίνει και με τη σύγχρονη κρίση στη χώρα μας και σε ολόκληρη την Ευρώπη και τον κόσμο.
Ο Ερμαν Εσσε κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, διαμαρτυρόμενος εναντίον του γερμανικού καθεστώτος, εγκαταλείπει τη Γερμανία και εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Ελβετία, όπου και πέθανε το 1962, ενώ το 1946 πήρε το βραβείο Νόμπελ.

ΠΟΙΟΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΑΝΤΙΣΤΕΚΟΝΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ;
Ομως, τόσο στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όσο και στον Β’, της πιο μεγάλης ακόμα φρίκης, πόσοι αντιστάθηκαν όπως ο Herman Hesse κατά του μιλιταριστικού – φασιστικού και ναζιστικού ολοκληρωτισμού, όπως αυτός ο σημαντικός συγγραφέας; Κι ακόμα, σήμερα, στην τόσο δύσκολη κρίση που διερχόμαστε, ποιοι πνευματικοί άνθρωποι, συγγραφείς, αλλά και πανεπιστημιακοί διανοούμενοι στη χώρα μας, στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο αντιστέκονται απέναντι στην υπερ-εξουσιαστική πολιτική και γενικά, οικονομική, πνευματική και κοινωνική κρίση της σημερινής ανθρωπιστικής απαράδεκτης πολέμιας τρομοκρατίας και εκμεταλλευτικής κρίσης των ανελέητων βομβαρδιστών (Δυτικών και Ανατολικών) σε εκκλησίες, νοσοκομεία, τόπους εργασίας, κ.λπ. Μια επιλογή από το πολύπλευρο έργο του: Με σκέψεις, επιστολές – γράμματα, Δοκίμια, κυκλοφόρησε το 1974, έκδοση για το αγγλόφωνο κοινό με τίτλο: “REFLECTIONS”, επίσης, το 1976 κυκλοφόρησε τόμος επιλογής δοκιμών του με τίτλο: “ΜΥ BELIEF” (Η πίστη μου).

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΔΙΑ ΜΕΣΟΥ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
Στον βαθιάς ανάλυσης πρόλογό της η ποιήτρια και μεταφράστρια των δοκιμίων του, αείμνηστη φίλη Νανά Ησαΐα γράφει και τα εξής από τη σκέψη 265: Η ζωή των αισθήσεων δεν αξίζει ούτε ένα γιώτα παραπάνω από τη ζωή του πνεύματος και αντίστροφα…
Για να προσθέσει την προσωπική της γνώμη για το έργο του Εσσε γράφοντας: Προσωπικά πιστεύω ότι ο Ερμαν Εσσε συνδυάζοντας τις αναζητήσεις του στον χώρο της Χριστιανικής και γενικά της Δυτικής αντιμετώπισης του κόσμου, με αυτές στον χώρο της Ινδικής σκέψης, όπως και σε αυτόν της παλιάς Κινεζικής σοφίας, δημιούργησε ένα δικό του πιστεύω. Αυτό είχε και την τάση ν’ αλλάζει και να παίρνει διαφορετικές μορφές κατά καιρούς…
Με κύρια χαρακτηριστικά του έργου του να είναι: Η ΑΡΧΗ της ενότητας, διά μέσου της αγάπης, διά μέσου της υπέρβασης των πόλων του καλού και του κακού, διά μέσου της καταστροφής του ΕΓΩ, διά μέσου της τέχνης και της κατάργησης του χρόνου… Ομως, καλύτερα από οποιαδήποτε άλλα κείμενα του Ερμαν Εσσε εκείνα που παρουσιάζουν τον κεντρικό πνευματικό του άξονα, συνδέονται με την ευτυχία.

ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΗΝ ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ
Για να γράψει ο ίδιος ότι: Σήμερα, με τη λέξη Gluck (ευτυχία) εννοώ κάτι εντελώς αντικειμενικό. Δηλαδή, την ολότητα αυτή καθεαυτή, την εκτός χρόνου ύπαρξη, την αιώνια αρμονία του κόσμου, αυτή που άλλοι κατά καιρούς έχουν αποκαλέσει μουσική των σφαιρών ή το χαμόγελο του Θεού. Αυτή η επιτομή, η ακατάπαυστη μουσική, η βαθιά γεμάτη αντηχήσεις χρυσή αστραφτερή αιωνιότητα, να σημαίνει το γνήσιο και απόλυτο παρόν, που δεν γνωρίζει τον χρόνο, την ιστορία, το πριν και το μετά. Με την αιώνια όψη του κόσμου να ακτινοβολεί, όταν όλες οι ανθρώπινες υπάρξεις, οι γενιές, τα έθνη, οι αυτοκρατορίες ανατέλλουν, μεσουρανούν και δύουν πάλι στις σκιές και στο τίποτα. Αλλά, αιώνια η ζωή παίζει τη μουσική της, χορεύει το απλό της μοτίβο και όποια χαρά, άνεση, ικανότητα για γέλιο, πέφτει τυχαία στο μερίδιό μας, σ’ εμάς τους παροδικά αδύνατους, σε αδιάκοπο κίνδυνο θνητούς, μια ακτίνα που προέρχεται από αυτή την πηγή, που είναι ένα μάτι γεμάτο λάμψη, ένα αφτί γεμάτο Μουσική…

ΑΠΟΔΟΚΙΜΑΣΕ ΤΟΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΜΙΛΙΤΑΡΙΣΜΟ
Ο Ε.Ε.: Ενας παγκόσμιος συγγραφέας, προφητικής σύνθεσης ανατολικών και δυτικών μορφών πολιτισμού. Για να πει η αναζήτηση του εαυτού σου, που σε κάνει διαφορετικό, χωρίς να προδίδεις το πεπρωμένο και τη φύση σου, έχοντας εξομοιωθεί με το “κανονικό”…
Ενας από τους τολμηρούς πνευματικούς ανθρώπους που αποδοκίμασε την πατρίδα του, από τον Α’ Π.Π., για τον ολέθριό της ΜΙΛΙΤΑΡΙΣΜΟ, που τον συνεχίζει, τώρα, οικονομικά ο ΜΕΡΚΕΛΙΣΜΟΣ… Αλλά, ποιος Γερμανός πνευματικός δημιουργός θα κάμει ισομέγεθες τόλμημα αποδοκιμασίας, όπως έκαμε ο Ε.Ε.;

ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΔΟΚΙΜΙΑ ΓΙΑ ΤΟΛΜΗΡΟΥΣ
Τα περιεχόμενα αυτού του τόμου είναι:
Πρόλογος της Νανάς Ησαΐα.
Α) ΣΚΕΨΕΙΣ: Πολιτική, Κοινωνία και άτομο, Καθήκοντα ατόμου, Μόρφωση και σχολεία, Θρησκεία, Εκκλησία, Γνώση και συνείδηση, Βιβλία, Ανάγνωση, Πραγματικότητα – φαντασία, Τέχνη – καλλιτέχνες, ΕΥΤΥΧΙΑ, Αγάπη, Νιάτα – Γηρατειά, Θάνατος.
Β) ΔΟΚΙΜΙΑ: Γράμμα σ’ έναν ποιητή, Το καταφύγιο, Για την ψυχή, Σκέψεις για τον “Ηλίθιο” του Ντοστογιέφσκι, Σκέψεις για το διάβασμα μιας νύχτας δουλειάς, Σκέψεις για τους καλούς και τους κακούς κριτικούς, Η επονομαζόμενη φυγή στην τέχνη, Η πίστη μου, Λίγη Θεολογία, Τι μου αρέσει να διαβάζω, Μυστήρια, Ευτυχία…
Αρκετά από τα βιβλία του Εσσε (όπως το “Ντέμιαν”, το “Siddhartha”) κυκλοφορούν στην ελληνική γλώσσα. Σε κάποιο από τα επόμενα κείμενά μας θα παρουσιάσουμε ενδιαφέροντα αποσπάσματα από το “Σκέψεις – Δοκίμια”…

ΠΟΙΟΣ ΕΧΕΙ ΔΙΚΙΟ;
Σήμερα, όμως, θα αναφερθούμε  (λόγω της σύγχρονης βαριάς πολιτικής κρίσης στη χώρα μας, στην Ευρώπη και στον κόσμο ολόκληρο) στο πρώτο κείμενο από τις ΣΚΕΨΕΙΣ του που έχει αυστηρό μονολεκτικό τίτλο: ΠΟΛΙΤΙΚΗ. Ενα κείμενο, ιδιαίτερα σημαντικό και επίκαιρο για κάθε εποχή και ιδιαίτερα για τη δική μας, που καταλαμβάνει 35 σελίδες. Από τα κείμενα αυτών των σκέψεων του Ε.Ε., παραθέτουμε επιλεγμένα αποσπάσματα:
1. Μου αρέσει να σκέφτομαι τον εαυτό μου σαν πατριώτη, αλλά ακόμη περισσότερο μου αρέσει να σκέφτομαι τον εαυτό μου σαν άνθρωπο. Στο σημείο που αυτά τα δύο συγκρούονται, λέω ότι ο άνθρωπος έχει το δίκαιο…

ΜΕΓΑΛΟΜΑΝΙΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΥ
2. Ο πόλεμος δεν προωθεί τον κόσμο, απλώς αναβάλλει, τροφοδοτεί τα πάθη των ανθρώπων με καινούργιους σκοπούς. Μετά, αργά ή γρήγορα η κοινωνική αθλιότητα είναι και πάλι μαζί μας, το ίδιο φοβερή όσο ήταν…
3. Κατά τη γνώμη μου χρωστάμε την παρούσα κατάσταση της ανθρωπότητας σε δυο διανοητικές παθήσεις: τη μεγαλομανία της τεχνολογίας και τη μεγαλομανία του εθνικισμού. Είναι αυτές που έχουν δώσει στον σημερινό κόσμο το πρόσωπό του και τον τρόπο με τον οποίο βλέπει τον εαυτό του. Μας έχουν δώσει δυο παγκόσμιους πολέμους και τα δεινά τους ακολούθησαν και πριν εξαντληθεί η μανία τους, θα έχουν κι άλλα παρόμοια αποτελέσματα…
4. Πιστεύω ότι η ζωή μας, η καθημερινή ζωή του σημερινού δυτικού ανθρώπου είναι τόσο μισητή, που μόνο οι χοντροκέφαλοι, οι ηλίθιοι και αυτοί που δεν έχουν νεύρα, καλοσύνη και ευαισθησία, είναι δυνατόν να την αντέξουν…
5. Δεν πιστεύω ότι ο άνθρωπος θα γίνει “καλύτερος” στο μέλλον και δεν πιστεύω ότι ο άνθρωπος είναι καλύτερος ή χειρότερος, είναι πάντα ο ίδιος. Αλλά, σε ορισμένες εποχές το δαιμονικό στοιχείο, είναι δυνατόν να εκραγεί μέσα στην ανθρωπότητα… ανοιχτά και σε μεγάλη κλίμακα ν’ αρπάξει την ΠΟΛΙΤΙΚΗ ζωή ενός τόπου και να σαρώσει κράτη ολόκληρα…
6. …Η αποκαλούμενη πολιτική ιστορία, όποιο τμήμα της κι αν θα πάρουμε για να εξετάσουμε, είναι άσχημη, σκληρή, διαβολική… ενώ η ιστορία των ιδεών – τεχνών σε κάθε εποχή είναι γεμάτη από ωραίες εικόνες… (σήμερα, όμως, ΕΙΝΑΙ;).
7. …Κατά τη γνώμη μου δεν έχει σημασία αν ο Χίτλερ ή Τρότσκι ή κάποιος άλλος βρίσκεται στο κανόνι, δεν θ’ αλλάξει, θα καταστρέψει τον κόσμο, γιατί βρίσκεται στον άξονα περιστροφής του.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΝΩΜΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΝΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ
8. Είτε εργάτες σκοτώνουν εργοστασιάρχες, είτε οι Ρώσοι και οι Γερμανοί σκοτώνουν οι μεν τους δε, τίποτα άλλο δεν επιτυγχάνεται από μια αλλαγή ιδιοκτησίας. Ομως, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν προσωπικές πεποιθήσεις. Εχουν μόνο αυτές της κοινωνικής τους τοποθέτησης· Οι ενενήντα στους εκατό καπιταλιστές και σοσιαλιστές υποστηρίζουν γνώμες που το μυαλό τους είναι εντελώς ανίκανο να ελέγξει…
9. Αφήνοντας κατά μέρος την κατά πολύ μεγαλύτερη διάσταση του Μαρξ, η διαφορά μου ανάμεσα σ’ αυτόν και σε μένα, είναι αυτή: Ο Μαρξ ήθελε ν’ αλλάξει την ανθρωπότητα, εγώ θέλω ν’ αλλάξω τον ξεχωριστό άνθρωπο… Εκείνος μίλησε στις μάζες, εγώ στα άτομα…
10. …Δεν μπορώ να θεωρήσω την πολιτική γνώμη σαν μια αυθεντική ένδειξη της προσωπικότητας ενός ατόμου και βρίσκω πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον σε ό,τι υπάρχει πίσω από τις απόψεις ενός ανθρώπου, στον άνθρωπο τον ίδιο…

ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΕΥΘΥΝΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ
11. Ήταν οι πολιτικοί ποτέ σωστοί; Μια γραμμή από την ποίηση του ποιητή Χέλντερλιν δεν αξίζει πολύ περισσότερο απ’ όλη τη σοφία των κρατούντων;
12. Η στάση μου απέναντι σε κάθε γραφειοκρατία και κυβερνητική εξουσία δεν έχει αλλάξει… Θεωρώ εξωφρενικό και αξιοθρήνητο το γεγονός ότι ολόκληροι λαοί σκύβουν σπασμωδικά το κεφάλι, συμπεριφέρονται με δουλοπρέπεια και εκτελούν με τόλμη, όταν οι ίδιες οι κυβερνήσεις δεν ξέρουν τι θέλουν ή τι πρέπει να κάνουν…
Τόσο προφητικός, τολμηρός και διαχρονικός για τη γενική πολιτική ζωή, πολιτικών, πολιτών και εξολοθρευτικών μηχανισμών φόβου και τρόμου. Που όμως δεν έχουν καμία εκπαιδευτική αξία, σε κάθε εποχή, για ουσιώδεις ευθύνες του πολιτικού γίγνεσθαι σε ολόκληρη την ανθρωπότητα… Για να γράψει στο τέλος του προλόγου της, η ποιήτρια και μεταφράστρια του Εσσε, η ΝΑΝΑ ΗΣΑΪΑ, ότι: Ένα άτομο δεν αποτελεί αυτό καθ’ εαυτό μια ανώτερη αξία…”.