Βιότοπος – περιγραφή
Η επιστηµονική του ονοµασία είναι Sambucus nigra (σαµπούκος ο µελανός). Ανήκει στην οικογένεια των Καπριφολιειδών. Στη χώρα µας τον συναντούµε µε τις ονοµασίες Ζαµπούκος, Κουφοξυλιά, Αφροξυλιά, Αφροξυλάνθη, Φροξυλιά, Φροξινάνθη, Ακτή η µελανή, Αυξιά, Αντριανός.
Είναι µικρό δένδρο, µε κρεµασµένους κλάδους,πολύ γνωστό φυλλοβόλο. Ο φλοιός του κορµού είναι ανοιχτόχρωµος µε σχισµές και λευκά φακίδια. Φύλλα µεγάλα, πράσινα θαµπά, αζύγως πτεροειδή, µε 2-3 ζεύγη κοντών µίσχων µέχρις επιφυών φυλλαρίων, αυγοειδή και λογχοειδή. Άνθη µικρά λευκοκίτρινα, πολύ µυρωδάτα κατά µεγάλα απλωτά σκιάδια. Το φυτό είναι ερµαφρόδιτο (έχει αρσενικά και θηλυκά όργανα και επικονιάζεται από τις µύγες). Οι καρποί είναι µικρές µαύρες ράγες µε µικρά κίτρινα σπέρµατα. Φτάνει σε ύψος τα 8 µε 10 µέτρα.
Ιστορικά στοιχεία
Το φυτό είναι γνωστό από την αρχαιότητα για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Αναφέρεται µε το όνοµα « Ακτέα ή Ακταία « στο έργο περί φυτών του αρχαίου φιλοσόφου Θεόφραστου και µε το όνοµα « Ακτή «στις περιγραφές φυτών του µεγάλου γιατρού-φαρµακολόγου των πρώτων χριστιανικών χρόνων ∆ιοσκουρίδη. Ο Ιπποκράτης συνιστούσε την τοποθέτηση φύλλων Σαµπούκου στα πρηξίµατα των ποδιών, για την ανακούφιση των πόνων από την ποδάγρα, αρθρίτιδα και αιµορροΐδες. Επίσης χρησιµοποιούσε τους φρέσκους και στεγνωµένους καρπούς του βοτάνου για τα πρηξίµατα µε συγκέντρωση υγρών από δυσλειτουργία των νεφρών, της καρδιάς και τις εγκυµονούσες.
Οι γιατροί της αρχαιότητας συνιστούσαν τα άνθη του Σαµπούκου ζεµατισµένα µε γάλα, σαν καταπλάσµατα στους πόνους στην ποδάγρα και τα καρκινώδη έλκη. Σε περιπτώσεις συγκέντρωσης υγρών στον οργανισµό, εξ αιτίας της δυσλειτουργίας των νεφρών, οι αρχαίοι έλληνες έπαιρναν τον πράσινο φρέσκο φλοιό και τα φρέσκα φύλλα του δέντρου, έβγαζαν από αυτά τον χυµό, τον αραίωναν µε κρασί και τον έπαιρναν µε ένα κουτάλι του φαγητού πρωί – βράδυ.
Ο Γαληνός το χαρακτήριζε καυτό και ξηρό και το χρησιµοποιούσε για υγρές καταστάσεις όπως ο κατάρρους ή η υπερβολική βλέννα. Τον 17ο αιώνα ήταν δηµοφιλές γιατρικό για να καθαρίζει το φλέγµα., ενώ τον 18ο αιώνα το απόσταγµα του Σαµπούκου εκθειαζόταν για την ικανότητά του να λευκαίνει το δέρµα και να σβήνει τις φακίδες.
Ο Κούλπεπερ το 1653 έγραφε για το βότανο «το αφέψηµα της ρίζας θεραπεύει το δάγκωµα της οχιάς».
Η λαϊκή παράδοση χαρακτηρίζει τον Σαµπούκο ως πλήρες φαρµακείο λόγω των αναρίθµητων θεραπευτικών και προφυλακτικών του ιδιοτήτων. Το ονόµαζαν «το γιατρικό του στήθους του λαού». Το χρησιµοποιούσαν ευρέως ως θεραπευτικό για πολλές ασθένειες των πνευµόνων, αποτοξινωτικό του αίµατος, τονωτικό και ως µέσο µακροζωίας.
Συστατικά – χαρακτήρας
Τα άνθη και οι καρποί είναι πικρά, ξηραντικά, δροσερά και ελαφρώς γλυκά. Ο φλοιός είναι καυτός, πικρός και ξηραντικός. Τα άνθη του φυτού περιέχουν φλαβονοειδή, υδροκυανικό γλυκοσίδιο σαµπουνιγκρίνη, τανίνες και αιθέριο έλαιο. Οι καρποί περιέχουν ιµβερτοσάκχαρο, φυτικά οξέα, τανίνη, βιταµίνες Α, C και Ρ, ανθρακοκυανικές χρωστικές ουσίες και ίχνη αιθέριου ελαίου.
Άνθιση – χρησιµοποιούµενα µέρη – συλλογή
Τα µέρη που χρησιµοποιούνται για θεραπευτικούς σκοπούς είναι ο φλοιός, τα άνθη, οι καρποί και τα φύλλα. Τα άνθη συλλέγονται την άνοιξη και στις αρχές καλοκαιριού. Ο φλοιός και οι καρποί συλλέγονται Αύγουστο και Σεπτέµβριο.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Ο φλοιός δρα ως καθαρτικό, εµετικό και διουρητικό. Τα φύλλα δρουν ως εξωτερικό µαλακτικό και επουλωτικό, εσωτερικά καθαρτικό, αποχρεµπτικό, διουρητικό και εφιδρωτικό.
Τα άνθη δρουν ως εφιδρωτικό και αντικαταρροικό. Αν ληφθούν προληπτικά για να δυναµώσουν το άνω αναπνευστικό σύστηµα αντιµετωπίζονται ευκολότερα τα συµπτώµατα της αλλεργίας λόγω της γύρης στην ατµόσφαιρα. Οι καρποί δρουν ως εφιδρωτικό, διουρητικό και υπακτικό.
Όλα τα αέρια µέρη του φυτού λοιπόν είναι χρήσιµα. Τα φύλλα του χρησιµοποιούνται για µωλωπισµούς, διαστρέµµατα, τραύµατα και χιονίστρες. Τα άνθη του είναι πολύ καλά για θεραπεία κρυολογηµάτων και γρίπης. Είναι κατάλληλα και για κάθε καταρροϊκή φλεγµονή του ανωτέρου αναπνευστικού συστήµατος, όπως πυρετός εκ χόρτου και ιγµορίτιδα. Οι καρποί του Σαµπούκου έχουν παρόµοιες ιδιότητες µε τα άνθη αλλά επιπλέον είναι χρήσιµοι και στους ρευµατισµούς. Για κρυολογήµατα και πυρετούς ο Σαµπούκος συνδυάζεται µε Μέντα, Αχιλλέα ή Ύσσωπο. Για τη γρίπη συνδυάζεται µε Ευπατόριο το διατρητόφυλλο. Για την καταρροή µε το Σολιντάγκο.
Ο Σαµπούκος συνδυάζεται καλά µε ∆υόσµο, Αχιλλέα, Ύσσωπο και Φλαµούρι για φλεγµονές των άνω αναπνευστικών οδών (άνθη και καρποί) και µε Τριφύλλι, Χαµοµήλι και Ιτιά για ρευµατικούς πόνους (οι καρποί).
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως έγχυµα. Ρίχνουµε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε 2 κουταλιές του τσαγιού ξηρά ή φρέσκα άνθη, το σκεπάζουµε και το αφήνουµε 10 λεπτά. Σουρώνουµε και πίνουµε έως τρεις φορές την ηµέρα.
Αν έχουµε φρέσκους καρπούς µπορούµε να πιούµε το χυµό τους ως εξής. Βράζουµε τους καρπούς σε νερό 2-3 λεπτά και µετά τους εκθλίβουµε για να πάρουµε το χυµό.
Πίνουµε 3 κουτάλια του φαγητού ηµερησίως.
Υπό µορφή βάµµατος το παίρνουµε για κρυολόγηµα και γρίπη ή νωρίς την άνοιξη για να βοηθήσει να µειωθούν αργότερα τα συµπτώµατα του αλλεργικού πυρετού.
Προφυλάξεις
∆εν πρέπει να χρησιµοποιούµε κανένα µέρος του δέντρου αν η κατάσταση της υγείας µας θα µπορούσε να επιδεινωθεί µε περαιτέρω ξήρανση ή εξάντληση υγρών. ∆εν χρησιµοποιούµε τον φλοιό κατά την διάρκεια της εγκυµοσύνης γιατί είναι ισχυρό καθαρτικό. Η κατανάλωση των καρπών µπορεί να προκαλέσει στοµαχικές διαταραχές σε µερικούς ανθρώπους.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούµενα άρθρα της στήλης µπορούµε να τα βρούµε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου µας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτηµα µπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
