NIKIΤΣ ΛΑΖΑΡΕΦ (1897 – 1976)
– Διάσημος Ρώσος καθηγητής στο κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας
– Αντεπιστέλλον μέλος της Ρωσικής Ακαδημίας
– Μέλος πολλών Ακαδημιών
– Επίτιμος πρόεδρος Διεθνούς Ενώσεως Βυζαντινολόγων
– Συγγραφέας πολλών έργων
Εκδόσεις Καρακώτσογλου
Μετάφραση – Επιμέλεια: Γ. Κουσουνέλου
Επιμέλεια έκδοσης: Τάσος Καρακώτσογλου
Aλλά, τι σχέση έχουν οι παλιές και νεότερες λαϊκές ορθόδοξες εικόνες με τις ρωσικές βυζαντινές εικόνες;
Η ρωσική Εκκλησία, η οποία κατά τον πρόεδρο Πούτιν, έπαιξε τόσο ζωτικό ρόλο για την ασφάλεια της Ρωσίας όσο και η πυρηνική της ασπίδα…
Αυτή η δήλωση έγινε από τον πρόεδρο Πούτιν μετά από την κήδευση, πριν λίγα χρόνια του αποδημήσαντος Πατριάρχη Αλεξίου, που ο πρόεδρος της νέας Ρωσικής Δημοκρατίας Βλαντιμίρ Πούτιν τον αποχαιρέτισε, κατά την ορθόδοξη παράδοση, με τελευταίο ασπασμό. Για να δηλώσει μετά την ταφή για τις δύο μεγάλες ασπίδες του νέου ρωσικού έθνους. Γεγονός το οποίο επεσήμανε και ανέδειξε το αμερικανικό, διεθνούς κυκλοφορίας, περιοδικό National Geographic, σε αφιέρωμα 25 σελίδων.
Οχι βέβαια, για την αξία και την πατριωτική σημασία των ρωσικών εικόνων, τις οποίες προσκυνά ο πιστός ρωσικός λαός των 200 και πλέον εκατομμυρίων ορθοδόξων πιστών. Μία δύναμη λατρευτικής Ορθόδοξης ισχύος.
Για να υπάρχει η απάντηση στο ερώτημα: ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΗΡΘΕ στην αγία και μεγάλη σύνοδο ο σημερινός Ρώσος Πατριάρχης, αφού αυτός σηκώνει το βάρος της μιας ασπίδας του σύγχρονου ρωσικού έθνους των πολέμων, των ενεργειακών κατανομών;
Πάντως, οι Αμερικανοί, μέσω του National Geographic επεσήμαναν τη δική τους έλλειψη ισχυρής θρησκευτικής – εκκλησιαστικής ασπίδας, η οποία αξιοποιεί την πυρηνική ρωσική ασπίδα με πολύ περισσότερες κεφαλές από αντίθετες “ΑΣΠΙΔΕΣ”…
Πάντως, τελειώνοντας το θέμα που διαπραγματεύεται εκπληκτικά το βιβλίο “ΡΩΣΙΚΕΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ” πρέπει να σημειώσω ότι κατά τη ρωσική Επανάσταση του 1917 είχαν διεθνώς αναγνωρισθεί οι εικόνες της παλιότερης ορθόδοξης εικονογραφίας, Βυζαντινής επιρροής και της δημιουργίας νέων εικόνων από τις ρωσικές σχολές εικονογραφίας.
Το 1916 σε δύο διορατικά δοκίμιά του ο Ε. Τρουμπέσκι διερεύνησε τον ιδανικό κόσμο της ρωσικής εικονογραφίας, δίνοντας έμφαση στον “ηθικό” μοχλό των ρωσικών εικόνων, στη “Θρησκευτική ζέση”, στην οικουμενική αρχή, στην ανώτερη πνευματικότητα και στην αρχιτεκτονική δομή τους…
Ομως το ενδιαφέρον για τη διαφύλαξη των παλιών και νεότερων ρωσικών εικόνων άρχισε το 1924, μετά τη ρωσική Επανάσταση του 1917 με τη δημιουργία ρωσικής επιτροπής αποκαταστάσεων.
Τότε οργανώθηκαν κεντρικά εργαστήρια αποκαταστάσεων, ανοίχτηκαν ορίζοντες για αποκατάσταση μεγάλων τοιχογραφιών, δημιουργήθηκαν μουσεία, πραγματοποιήθηκαν οργανωμένες αποστολές καλλιτεχνικών αποκαταστάσεων σε εικόνες και ναούς, έγιναν έδρες στα Πανεπιστήμια της ακαδημίας τεχνών της ΕΣΣΔ σε κεντρικά καλλιτεχνικά εργαστήρια, διεθνείς εκθέσεις κ.λπ…
Μεγάλες εκθέσεις ρωσικών εικόνων διοργανώθηκαν από το 1929-1932 σε όλη την Ευρώπη και την Αμερική… Ολα αυτά ήταν θησαυρός τέχνης του ρωσικού λαού, τους οποίους η επανάσταση για λογαριασμό της τους αξιοποίησε, όπως κάνουν τώρα πάλι οι Ρώσοι της νεοκαπιταλιστικής Ρωσίας του Πούτιν, αλλά εμείς τι κάνουμε για τις αξιοποιήσεις στη χώρα μας και στον κόσμο της Βυζαντινής, της αρχαίας και νεότερής μας κληρονομιάς;
“Ο ΧΡΥΣΟΥΣ ΑΙΩΝ” ΤΩΝ ΡΩΣΙΚΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ
Οπως αναφέραμε στο προηγούμενο άρθρο μας, το έργο του διεθνούς κύρους Ρώσου καθηγητή του κρατικού Πανεπιστημίου της Μόσχας Βίκτορ Λαζάρεφ με τίτλο “Ρωσικές Βυζαντινές Εικόνες” περιέχει την ιστορία των ρωσικών εικόνων που έχουν φιλοτεχνηθεί από την αρχή της Ορθόδοξης ρωσικής εκκλησίας μέχρι και την έναρξη του 16ου αιώνα. Ο Βίκτορ Λαζάρεφ ακολούθησε ηθελημένα τα χρονικά όρια, επειδή “ο χρυσούς αιών” των εικόνων που φιλοτεχνήθηκαν στη Ρωσία ήταν ο 14ος και ο 15ος μετά τους οποίους ακολούθησε μια απότομη πτώση.
…Η περιγραφή έργων τέχνης, ο χαρακτηρισμός των σημαντικότερων καλλιτεχνών και των σπουδαιότερων σχολών εικονογραφήσεως, οι διασυνδέσεις των πολιτιστικών φαινομένων, ο συσχετισμός των εποχών και οι οικονομικές και κοινωνικές μεταμορφώσεις παρουσιάζονται από το έργο το οποίο ξαναπαρουσιάζω λόγω επικαιρότητας, με τα δύο άρθρα, για να γνωρίσουν οι αναγνώστες – αναγνώστριες των “Χ.Ν.” την αγία εικονογραφία της ρωσικής Ορθόδοξης τέχνης.
Η ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΥ ΠΣΚΟΦ, ΣΤΟΝ ΒΟΡΡΑ, ΟΠΩΣ ΤΟ ΝΟΒΓΚΟΡΟΝΤ
Αυτή η σχολή ανακαλύφθηκε στη διάρκεια των πρόσφατων δεκαετιών… Το Πσκοφ ήταν μια παλαιά πόλη στον Βορρά, άνθισε τον 13ο και 14ο αιώνα. Ισως, από όλες τις εικονογραφικές σχολές της Ρωσίας, εκείνη του Πσκοφ ήταν η πιο λαϊκή Σχολή.
ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΤΡΕΤΙΑΚΟΦ ΟΙ ΕΙΚΟΝΕΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΟΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Οπως του καθεδρικού Ναού της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, ωστόσο, οι παλαιότερες γνωστές εικόνες του Πσκοφ (Κοίμηση της Θεοτόκου και της Παναγίας της Οδηγήτριας) βρίσκονται στην έκθεση Τρετιακόφ και χρονολογούνται από τον 13ο αι. Η πιο σημαντική όμως εικόνα είναι ο προφήτης Ηλίας με παραστάσεις από τον βίο του. Ομως, πρέπει να αναφερθεί (σελ. 71) ότι στον 14ο αι. και στις αρχές του 15ου δημιουργήθηκαν οι καλύτερες εικόνες στο Πσκοφ που τα χαρακτηριστικά τους τις εντάσσουν σ’ αυτή τη σχολή.
Με συμβολή, αγιογραφική επιρροή, που ήρθαν στο Πσκοφ από το Νόβγκοροντ με βάση τις εμπνευσμένα αγιογραφικές κατευθύνσεις από τον Θεοφάνη τον Κρήτα, του οποίου τα έργα πήγαιναν συχνά να δουν και να εμπνευστούν οι καλλιτέχνες της πόλης του Πσκοφ.
Η ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΜΟΣΧΑΣ ΚΡΑΤΗΣΕ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΤΟΛΜΗΣΕ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΑΚΕΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ
Οι τοιχογραφίες και οι εικόνες της Μόσχας του 12ου και του 13ου αιώνα δεν διασώθηκαν.
Όμως από το πρώτο ήμισυ του 14ου αι. υπήρχαν διάφορες τάσεις, τοπικές και εισαγόμενες (από το Βυζάντιο και τη Νότια Σερβία) το τοπικό ρεύμα είχε, ίσως τις πηγές του στις παραδόσεις του 13ου αι. και υπερίσχυσε μέχρις ότου η τέχνη της Μόσχας ήρθε σε επαφή με τις καινοτομίες της “Αναγέννησης των παλαιολόγων”…
Όμως, τόσο ισχυρή παρέμεινε η επιρροή της τέχνης του 13ου αι. στην εικονογραφία της Μόσχας που επιβεβαιώνεται όχι μόνο από τις μικρογραφίες του ευαγγελικού που φιλοτεχνήθηκαν το 1339-1340. Καθώς και από μια σειρά εικόνων στον Καθεδρικό ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Κρεμλίνο, στη Μονή της Αγίας Τριάδας κ.λπ.
ΚΑΜΠΗ ΤΗΣ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΜΟΣΧΑΣ ΜΕ ΑΝΟΔΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΡΕΥΜΑΤΟΣ
Όμως η καμπή στην εικονογραφία της Μόσχας έγινε στη διάρκεια της δεκαετίας του 1340, με την άφιξη καλλιτεχνών από την Κωνσταντινούπολη, οι οποίοι προσκλήθηκαν στη Μόσχα από τον Μητροπολίτη Θεόγνωστο. Έτσι, η δεκαετία του 1390 σημείωσε ανοδική τάση του Βυζαντινού ρεύματος, που οφειλόταν στη σπουδαιότητα μεγάλου αριθμού ελληνικών εικόνων και στο έργο του Θεοφάνη του Ελληνα που έφθασε στη Μόσχα πριν το 1395 και άρχισε μαζί με τον Σ. Τσέρνι και τους μαθητές του να δημιουργεί…
ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΚΑΙ ΑΝΤΡΕΪ ΡΟΥΜΠΛΙΟΦ ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑΣ
Στη Ρωσία έφθασε ο Θεοφάνης πριν το 1378. Για να γίνει στη δεκαετία του 1390 και στις αρχές του 15ου αι. η κεντρική μορφή των Μοσχοβιτών καλλιτεχνών, που προσέλκυε την προσοχή όλων, λόγω της μεγάλης δεξιοτεχνίας του και του εύρους των οριζόντων του.
Σ’ αυτόν, συνεπώς, ανέθεσε ο μεγάλος πρίγκιπας Βασίλι Ντμίτρι Σβιτς να πραγματοποιήσει τις τοιχογραφίες στον ναό του Ευαγγελισμού. Οι τοιχογραφίες τελείωσαν μέσα σ’ ένα έτος, αλλά εκτός από τον Θεοφάνη, εργάστηκαν, μαζί του ο ορθόδοξος πνευματικός ηγέτης Πρόχορ Γκοροντετς.
ΟΙ ΠΡΙΓΚΙΠΕΣ ΤΗ ΜΟΣΧΑΣ ΕΝΩΣΑΝ ΡΩΣΙΑ ΚΑΙ ΑΥΞΗΣΑΝ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΜΕ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΡΟΥΜΠΛΙΟΦ
Αλλά ο μοναχός και μέγας ζωγράφος, αγιογράφος, ο Αντρέι Ρουμπλιόφ, ήταν η ηγετική μορφή της τέχνης στους κύκλους της ρωσικής κοινωνίας, που λάμβανε ενεργό μέρος στην κίνηση της εθνικής απελευθέρωσης από τους Τσάρους το 1380 στην καθοριστική μάχη του Κουλίκοβο.
Μια μάχη που έφερε τους πρίγκιπες της Μόσχας σε θέση υπεροχής για να γίνουν οι πρωτεργάτες της ένωσης της χώρας με αύξηση της εθνικής συνείδησης. Εκτοτε, ο Αντρέι Ρουμπλιόφ έγινε η δεσπόζουσα καλλιτεχνική μορφή της εικονογραφικής σχολής της Μόσχας.
ΡΟΥΜΠΛΙΟΦ: ΒΑΣΙΣΜΕΝΟΣ ΣΤΟΝ ΘΕΟΦΑΝΗ ΤΟΝ ΚΡΗΤΑ
Βασισμένος σε στοιχεία από την εικονογραφική κληρονομιά του Θεοφάνη δημιουργεί έργα ακαταμάχητης γοητείας. Για να φθάσει στη μεγάλη άνθηση της δημιουργικής ακμής του, να δημιουργήσει το πιο διάσημο έργο του, την εικόνα της Αγίας Τριάδας. Βασικά, η τέχνη του Ρουμπλιόφ σηματοδότησε την ακμή στην ανάπτυξη της σχολής εικονογραφίας της Μόσχας.
Όμως, αυτός ήταν ο καλλιτέχνης που πρώτος εγκατέλειψε την αυστηρότητα και τον ασκητισμό των βυζαντινών εικόνων, αφαιρώντας τον αρχαίο ελληνικό πυρήνα τους.
ΑΝΘΙΣΗ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ, ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
Το θαυμάσιο βιβλίο “Ρωσικές Βυζαντινές Εικόνες” είναι έργο του Ρώσου συγγραφέα και καθηγητή της διεθνούς τέχνης στο κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας Νίκιτς Λαζάρεφ (1897-1976). Ηταν ένας από τους πιο σημαντικούς ιστορικούς της ρωσικής τέχνης, ειδικά στον καλλιτεχνικό πολιτισμό του Βυζαντίου.
Στην Εισαγωγή του τόμου αναφέρεται στην αρχή ότι οι ρωσικές εικόνες είναι ανακάλυψη του 20ού αιώνα. Η σύγχρονη εικονογραφική μεθοδολογία υπερίσχυσε για μεγάλο χρονικό διάστημα στη μελέτη των ρωσικών εικόνων.
Τα περιεχόμενα αυτού του τόμου είναι:
1) Εισαγωγή
2) Η ανακάλυψη και η μελέτη των πρώτων ρωσικών εικόνων
3) Γενικές παρατηρήσεις για τη ρωσική εικονογραφία
4) Εικόνες από τον 11ο αιώνα ως τον 13ο.
5) Η σχολή Νόβγκοροντ
6) Η σχολή Πσκοφ
7) Η σχολή της Μόσχας
8) Τα καλλιτεχνικά κέντρα στα πριγκιπάτα της κεντρικής Ρωσίας
9) Σημειώσεις επί του κειμένου
10) Εικόνες
11) Σημειώσεις επί των εικόνων – Βιβλιογραφία
ΒΑΘΙΑ Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΡΩΣΙΚΟΥ ΛΑΟΥ
Ενα σημαντικό και αποκαλυπτικό έργο για τις εικόνες προσκύνησης που δημιούργησαν Έλληνες και Ρώσοι εικονογράφοι – αγιογράφοι για την πίστη των εκατομμυρίων Ορθοδόξων της Ρωσίας, που δοκιμάστηκαν με σκληρή συρρίκνωσή τους για 70 ολόκληρα χρόνια, μέσα στον 20ό αιώνα. Για να ξανα – αναβιώνει η Θρησκεία στη Ρωσία με εντυπωσιακούς ρυθμούς, την ώρα που σ’ εμάς βάλλεται και υποχωρεί η γνήσια και ελεύθερή μας θρησκευτικότητα.
Σε τεύχος (ελληνικής έκδοσης) του περιοδικού National Geographic -τόσο στο εξώφυλλο, όσο και σε εντυπωσιακό αφιέρωμα 25 σελίδων- παρουσιάζεται η έντονη νέα θρησκευτικότητα του ρωσικού λαού. Ενώ σε μια ιστορική φωτογραφία της κηδείας του Πατριάρχη Αλεξίου, ο Πούτιν δίδει τελευταίο ασπασμό στον εκδημήσαντα Πατριάρχη. Για να δηλώσει μετά την ταφή ότι: Η εκκλησία παίζει τόσο ζωτικό ρόλο για την ασφάλεια της Ρωσίας όσο και η πυρηνική της ΑΣΠΙΔΑ!
