“Ουκ επ’ άρτω μόνω ζήσεται άνθρωπος,
αλλ’ επί παντί ρήματι…”
(Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον, δ΄ 4).
ΓΛΥΚΕΣ οι μέρες του Δωδεκαημέρου, έστω κι αν έχουν επιβληθεί πρωτόγνωροι περιορισμοί σε μετακινήσεις και επικοινωνίες… Όμως, η πανδημία, πανδημία και τα Χριστούγεννα, Χριστούγεννα! Το πνεύμα των ημερών, όπως και η θρησκευτικότητα, δεν περιορίζονται σε κλειστούς χώρους, ούτε εγκλωβίζεται ο στοχασμός.
ΣΚΕΨΕΙΣ σκόρπιες της καθημερινότητας τα “Ρήματα ζωής” (=λόγοι ζωής) που πιο έντονα αυτές τις παράξενες “εορτάσιμες” μέρες, μας απασχολούν:
-Αγαπώ/συγχωρώ
ΑΠΟ όλες τις λέξεις, μόνο η λέξη αγάπη έρχεται να απαλύνει τα δεινά που συσσωρεύονται γύρω μας. Η αληθινή αγάπη αγκαλιάζει κάθε πόνο· όταν δε προσφέρεται απλόχερα και άδολα “θεραπεύει” κάθε ψυχοσωματικό πόνο του άλλου, όσο επώδυνος κι αν είναι! Ανυπέρβλητη σε μέγεθος αγάπη προσωπικά εισέπραξα μόνο στην Κρήτη: από την οικογένεια της συντρόφου μου. Για όλα τα μέλη της οικογένειάς της, «αγαπώ σημαίνει να έχω προσφέρει τα πάντα κι όμως, εγώ να μένω με την εντύπωση ότι δεν πρόσφερα τίποτε!» Πρόκειται για μια δοτική αγάπη άνευ όρων, ασύμμετρη και σπάνια στην έκφρασή της. Όπως την εκφράζει κι ο Γάλλος φιλόσοφος Αλαίν (1): «Αγαπώ σημαίνει, να βρίσκεις τα πλούτη έξω από τον εαυτό σου». Στη ζωή βέβαια, ό,τι δίνεις, παίρνεις. Καμιά φορά, αν είσαι τυχερός, παίρνεις περισσότερα από αυτά που αξίζεις. Μια τέτοια “κρητική αγάπη”, στη μεγαθυμία της ξέρει να κατανοεί βαθιά, να συμπάσχει, να συγχωρεί.
-Γερνάω/φιλοσοφώ
ΜΕΓΑΛΩΝΟΝΤΑΣ αναλογιζόμαστε: “Μα, πώς φτάσαμε μέχρι εδώ;” Ή, λέμε, “Καλά που φτάσαμε μέχρι εδώ!”. Όμως, όσο κι αν γερνάμε “επιτυχώς”, αντιλαμβανόμαστε πως σιγά σιγά “αφοπλιζόμαστε” ως άτομα: χαμηλώνει η αντιληπτικότητά μας, το σώμα δεν υπακούει πάντα, αρωσταίνουμε ευκολότερα, το μυαλό “φυραίνει”, οι αντιδράσεις μας γίνονται παιδαριώδεις! Την κατάσταση συνοψίζει επιγραμματικά η Ιταλίδα συγγραφέας Σουζάνα Ταμάρο (2): “Παιδική ηλικία και γηρατειά μοιάζουν για διαφορετικούς λόγους: και οι δυο είναι ηλικίες ξαρμάτωτες!” Παρόλα αυτά, υπάρχουν “υπερήλικες” που συνεχίζουν να γεύονται τη ζωή! Παραμένουν νέοι στο μυαλό, άσχετα με “το γήρασμα του σώματος” ή τα “υποκείμενά νοσήματά” τους: αξιοθαύμαστοι για τις αντοχές τους, την καρτερικότητα, την πραότητα, τη στωικότητά τους· ονειρεύονται, γράφουν, δημιουργούν, προσφέρουν. Στα Χανιά έχουν όνομα: Σταμάτης Α., Αντώνης Π., Δημήτρης Κ., Κανάκης Γ., Χαράλαμπος Μπ., Παύλος Π. κ.ά. Όσο για το πότε πραγματικά γερνάμε, λέει η Μαρία Λαμπαδαρίδου-Πόθου (“Περπατώ κι Ονειρεύομαι”): «Πότε γερνάει ο άνθρωπος; Σίγουρα, όταν δεν μπορεί πια να ονειρεύεται»! Όχι να ελπίζει, αλλά να μη μπορεί να ονειροπολεί, να φιλοσοφεί, να δημιουργεί.
-Εργάζομαι/δημιουργώ
Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ (χειρωνακτική/πνευματική) δίνει πνοή και συνέχεια στην ύπαρξή μας. Γι αυτό, πολλοί συνταξιούχοι (που δεν προβλέψαν εναλλακτικές απασχολήσεις) μαραζώνουν! Το λέει, εδώ και αιώνες, ο “Εκκλησιαστής” (κεφ. Γ’ 22)-ένα από τα πιο πολυσυζητημένα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης (ίσως το πιο φιλοσοφημένο): «…Είδον λοιπόν ότι δεν είναι καλήτερον, ειμή το να ευφραίνηται ο άνθρωπος εις τα έργα αυτού· διότι αυτή είναι η μερίς αυτού…». Μόνη χαρά, δηλαδή για τον άνθρωπο, είναι αυτή που προέρχεται από τα κοπιώδη έργα του: αυτό είναι το μερτικό του, κι είναι αυτό που αξίζει στην εφήμερη ύπαρξή του. Αλλά κι ο διάσημος Αμερικανός συγγραφέας Άρθουρ Μίλερ (μιλώντας στο δημοσιογράφο Θ. Λάλα, το 2000) είχε τονίσει: «Η σωτηρία της ψυχής είναι η δημιουργία. Οι άνθρωποι που δεν δημιουργούν κάτι δεν περνάνε και τόσο καλά, διότι η ζωή τους δεν έχει κανένα ουσιαστικό νόημα». Πράγματι: “πεθαίνει” όποιος δεν έχει ενθουσιασμό για τη ζωή, που είναι η κινητήρια δύναμη κάθε δημιουργίας. Η δημιουργία έχει όνομα στα Χανιά: Ειρηναίος Γ., Γιάννης και Ελένη Γ., Νίκος Π., Αγγελική Κ., Βαγγέλης Κ., Μαρινέλλα Β. και πολλοί-πολλοί άλλοι.
-Ελπίζω/πιστεύω
ΜΕ ΤΟΝ ΚΟΡΩΝΟΪΟ να επικρέμαται ως “δαμόκλειος σπάθη”, δεν χάνουμε την ελπίδα μας: είναι σύμφυτη αυτή με το είναι μας, όπως μάλιστα την προσδιορίζει κι ο Γάλλος συγγραφέας André Malraux (1901-1976): “Η ελπίδα στους ανθρώπους, είναι ο λόγος για τον οποίο ζουν και πεθαίνουν”, λέει. Επιβιώνουμε από την πανδημία με την ελπίδα της ανανέωσης. Πώς; Με την αλληλεγγύη, την εγρήγορση, τη νέα δυναμική αλλαγών/μεταρρυθμίσεων (με την τεχνολογία), τη μετάλλαξη της κοινωνίας, τις καινοτομίες των νέων, την ανάδειξη της (αυτο)πειθαρχίας, την πίστη στο ότι ο άνθρωπος βγαίνει πάντα νικητής μετά από κάθε δοκιμασία. Ελπίδα και πίστη έχουν όνομα: ένα αύριο χωρίς πολέμους και αρώστιες, ένα εμβόλιο κατά των πανδημιών (Covid-19), o αενάως ελπιδοφόρος ξαναγεννημένος Χριστός με τα “εν ανθρώποις ευδοκία” και “επι γης ειρήνη”, οι νέοι πολιτικοί, η πρόοδος των επιστημών, ο νέος ανθρωπισμός…
-Θυμώνω/διαβρώνομαι
ΕΙΜΑΣΤΕ οξύθυμοι και παρορμητικοί στις αντιδράσεις μας (μεσογειακό ταμπεραμέντο). Χάνουμε την ψυχραιμία και αντιδρούμε αψυχολόγητα στις προκλήσεις. Έτσι όμως, ο θυμός μοιάζει με τη φωτιά: όσο είναι ανεξέλεγκτη, κατατρώει τα πάντα· όσο είναι ελεγχόμενη, παράγει πολύτιμη ενέργεια. Όταν λοιπόν κι ο θυμός καταλήγει σε τυφλή οργή, πληγώνει τους πάντες διαβρώνοντας ανελέητα την ψυχή μας. Αντίθετα, όταν ο θυμός μεταμορφωθεί σε εκλογικευμένη αντίσταση εναντίον ενός κακού (μέσα μας ή στην κοινωνία), τότε κάνει θαύματα. Στο θυμό (οργή), οφείλουμε να μην αντιδρούμε παρορμητικά: δεν απαντούμε άμεσα αλλά κατόπιν περίσκεψης. Στο δεύτερο θυμό (τον ελεγχόμενο), είμαστε νικητές, ποτέ ηττημένοι.
-Σιωπώ/επικοινωνώ
ΣΑΦΗΣ ο Αλεξανδρινός (3) στο “Οσο μπορείς”:
“Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις, τούτο προσπάθησε τουλάχιστον/όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,/ μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες (…)”
Αλλά την ουσία της σιωπής μάς δίνουν η (και αγία των καθολικών) Μητέρα Τερέζα (1910-1997) κι ο Ν. Καζαντζάκης (1883-1957): «Ο Θεός είναι φίλος της σιωπής”-λέει η Μητέρα Τερέζα. “Δείτε πως η φύση -τα δέντρα, το γρασίδι- μεγαλώνει σιωπηλά. Δείτε τα αστέρια, το φεγγάρι και τον ήλιο πώς κινούνται σιωπηλά… Χρειαζόμαστε τη σιωπή για να αγγίξουμε τις ψυχές…»
Όταν δεν έχουμε να πούμε κάτι καλύτερο, προτιμότερη είναι η σιωπή (“λαλήσας, πολλάκις μετενόησα, σιωπήσας μηδέποτε”, έλεγαν οι πυθαγόρειοι). Το ίδιο περίπου λέει κι ο Καστρινός: “Ας μπορούσα να περάσω όλο το ταξίδι τούτο αμίλητος! Μια κούρα πυθαγόρεια. Να καθαρίσω απ’ όλα τα λόγια που άκουσα και είπα, ν’ αφήσω τη σιωπή ν’ απλωθεί δροσάτη, καταπράσινη, σαν περιπλοκάδα στα σωθικά μου! Μα οι άνθρωποι είναι κοπάδι, δε σε αφήνουν. Ζητούν να πιαστούν ο ένας από τον άλλον, ν’ ακουμπήσουν σαν τα πρόβατα λαιμό με λαιμό. Φοβούνται τη σιωπή. Η φλυαρία μονάχα μπορεί να στερεώσει την καρδιά τους.”(4)
ΚΑΛΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ, Καλή υγεία και χρόνια καλά! (18/12/20)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
-(1) Alain (Émile-Auguste Chartier, επιλεγόμενος Αλαίν 1868-1951): Γάλλος δημοσιογράφος, δοκιμιογράφος και καθηγητής Φιλοσοφίας)
-(2) Σουζάνα Ταμάρο [Susana Tamaro (1957-) Ιταλίδα διάσημη σύγχρονη συγγραφέας. Γνωστό το “ Όπου σε πάει η καρδιά”]
-(3) Κ.Π. Καβάφης, Ποιήματα, Ι, 1905-1915, εκδ. Ίκαρος, 1963, σ. 25.
-(4) Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Ιαπωνία–Κίνα
Ευχαριστούμε και συγχαίρομε θερμά τον αγαπητό μας κ. Σταύρο Καλαϊτζόγλου, για το σπάνιο, όμορφο, περιεκτικό κι άκρως επίκαιρο δοκίμιο – άρθρο του. Από τα ουσιαστικότερα που έχουμε διαβάσει στα “Χ.Ν.”. Με τις καλύτερες ευχές μας για καλή υγεία και χαρούμενες γιορτές που έρχονται. Ας δοξάζομε τον πανάγαθο Θεό κι ας είμαστε αισιόδοξοι κι αγαπημένοι σε ένα κόσμο καλύτερο. Με φιλική αγάπη Γιώργος Καραγεωργίου, συντ/χος νομικός, κοινωνιολόγος ΧΑΝΙΑ.