Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονοµασία του βοτάνου είναι Origanum vulgare (Ορίγανο το κοινό) και ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών. Συγγενικά της είδη είναι η Ματζουράνα και το ∆ίκταµο. Φύεται κυρίως σε ορεινές περιοχές, σε τάφρους και στις άκρες των δασών. Το συναντούµε µε τις ονοµασίες, ρίγανη, αγριορίγανη, ρίανο, ρούβανο, ρούανο ή αγριορίγανος.
Είναι πολυετές φυτό, ποώδες και φρυγανώδες. Το ύψος του φτάνει τα 80-90 εκατοστά και ο κορµός είναι ξυλώδης και άκαµπτος. Τα κλαδιά του είναι λεπτά, τετράγωνα, µακρουλά µε κάθετη κατεύθυνση. Τα δευτερεύοντα είναι πολύ λεπτότερα ενώ στις άκρες τους σχηµατίζουν ανθοφόρα κεφάλια. Τα φύλλα του έχουν σχήµα αυγοειδές, αλλά µε µύτη, ενώ στη βάση τους είναι στρογγυλά, σκεπασµένα µε κάποιο χνούδι. Το χρώµα της επάνω επιφάνειας είναι περισσότερο βαθύ από της κάτω.
Σχεδόν παρουσιάζουν χρωµατισµό πράσινο προς το σταχτί. Όταν τα τρίψουµε αναδίδουν µια ευχάριστη αρωµατώδη οσµή.
Τα άνθη του έχουν χρωµατισµό ρόδινο προς το µενεξεδί και η οσµή τους είναι γλυκιά και ευχάριστη. Είναι πλούσια σε νέκταρ και πάντα γεµάτα από µέλισσες. Η ρίζα είναι επιπόλαια, απλωµένη µε αφθονία ριζιδίων, επάνω σε φυτόχωµα και σε βάθος το πολύ 3-4 εκατοστών και για αυτό ξεπατώνεται εύκολα.
Είναι φυτό ιδιαίτερα αρωµατικό. Η ελληνική ρίγανη είναι η καλύτερη στον κόσµο, αλλά η ρίγανη της Κρήτης θεωρείται η κορυφαία όλων. Πρέπει να είµαστε όµως προσεκτικοί όταν αγοράζουµε, γιατί έχει αναφερθεί πως εισάγονται στη χώρα µας πολύ µεγάλες ποσότητες από Τουρκία και Βουλγαρία που αναµειγνύονται µε 15% ελληνική για να πάρουν το άρωµα της και διατίθενται ως ντόπιο προϊόν.
Ιστορικά στοιχεία:
Είναι βότανο γνωστό από την αρχαιότητα. Οι αρχαίοι Έλληνες, όπως και οι Αιγύπτιοι, το χρησιµοποιούσαν ως αρωµατικό, αρτυµατικό και θεραπευτικό φυτό. Ο Θεόφραστος το αποκαλούσε ορίγανον και ο ∆ιοσκουρίδης «ηρακλεωτικόν ορίγανον». Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι οι χελώνες όταν καταπίνουν ένα φίδι, τρώνε αµέσως ρίγανη για να µην πεθάνουν. Λόγω αυτού, πίστευαν ότι ήταν αντίδοτο στο δηλητήριο. Έλληνες και Ρωµαίοι αρωµάτιζαν µε το φυτό το µπάνιο τους και το χρησιµοποιούσαν στο λάδι του µασάζ. Το θεωρούσαν απολυµαντικό και συντηρητικό.
Η ονοµασία ορίγανος προέρχεται από τις λέξεις Όρος και Γάνος (λαµπρότητα, κάλλος, ευφροσύνη). Σηµαίνει δηλαδή «αυτό που λάµπει στα βουνά».
Στον Μεσαίωνα γνώριζαν τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Στην Ευρώπη συµπεριλαµβανόταν στα µπουκέτα των φυτών που πίστευαν πως προστάτευαν από την πανώλη και άλλες λοιµώδεις νόσους.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι σηµειώσεις του Άραβα γιατρού Αβικέννα (980-1037) που αναφέρει για τη Ρίγανη:
«∆ιώχνει κάθε λογής υγρό από τους πνεύµονες, υπό µορφή τσαγιού, καπνίζοντάς την και µε ενδοκολπική χρήση βοηθά στα γυναικολογικά προβλήµατα, δυσµηνόρροια, επώδυνα έµµηνα και αιµορραγίες, αποβάλλει το έµβρυο και είναι χρήσιµη για τη στενοχώρια και αδιαθεσία».
Στη λαϊκή ιατρική χρησιµοποιούσαν τα φύλλα του φυτού, ζεσταµένα στο τηγάνι, για στραβολαίµιασµα και ρευµατισµούς.
Για την ευκοιλιότητα χρησιµοποιούσαν το αφέψηµα του φυτού, πίνοντας 2-3 φλιτζανάκια του καφέ.
Στην Κρήτη για τους πόνους της µέσης χρησιµοποιούσαν τη ρίγανη ως κατάπλασµα. Για τον ίδιο λόγο έκαναν εντριβές µε το αφέψηµα της. Το ριγανόλαδο το χρησιµοποιούσαν στον πονόδοντο. Το αφέψηµα της ρίγανης το χρησιµοποιούσαν επίσης σε περιπτώσεις διάρροιας.
Συστατικά-χαρακτήρας:
Η ρίγανη είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά κι ενώσεις που έχουν ισχυρές αντιβακτηριακές ιδιότητες. Μάλιστα, αρκετές µελέτες έχουν πιστοποιήσει την υψηλή περιεκτικότητα σε αντιοξειδωτικά τόσο της ρίγανης όσο και του ελαίου της. Το αιθέριο έλαιο ρίγανης (1,2%) είναι ιδιαίτερα υψηλό σε καρβακρόλη και θυµόλη, δύο αντιοξειδωτικά που µπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη βλάβης στα κύτταρα που προκαλούνται από τις ελεύθερες ρίζες. Επιπροσθέτως, µια µελέτη έδειξε ότι το αιθέριο έλαιο ρίγανης βοήθησε στην παρεµπόδιση της ανάπτυξης Escherichia coli και Pseudomonas aeruginosa ενώ µια άλλη µελέτη διαπίστωσε ότι η ρίγανη είναι αποτελεσµατική έναντι 23 ειδών βακτηρίων. Τέλος, έρευνα συνέκρινε την αντιµικροβιακή δραστικότητα αιθερίων ελαίων ρίγανης, φασκόµηλου και θυµαριού κι έδειξε ότι το αιθέριο έλαιο ρίγανης ήταν ένα από τα πιο αποτελεσµατικά αιθέρια έλαια κατά των βακτηρίων.
Το φυτό περιέχει ακόµη ροσµαρινικό, καφείκό και ουρσολικό οξύ, τανίνη και πικρό στοιχείο. Ανήκει στα φυτά που έχουν υψηλό ποσοστό βιταµίνης C.
Άνθιση – χρησιµοποιούµενα µέρη – συλλογή:
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιµοποιούνται τα αέρια µέρη του φυτού. Ανθίζει τον Ιούλιο και Αύγουστο. Η συλλογή πρέπει να γίνεται όταν αρχίσουν να ξηραίνονται τα άνθη του φυτού. Αποφεύγουµε τους χοντρούς και µεγάλους µίσχους. Αν θέλουµε να προφυλάξουµε το φυτό από την εξαφάνιση πρέπει η συλλογή του να γίνεται προσεκτικά.
∆εν ξεριζώνουµε το φυτό! Με το ψαλίδι κόβουµε 2 µε 5 κλαδιά, ανάλογα µε τη διακλάδωση που έχει το φυτό, αφήνοντας πάνω του, ακόµα ένα ή δύο κλαδιά που θα προσφέρουν τον σπόρο για τον πολλαπλασιασµό και την εξάπλωση του φυτού. Οι ρίζες επίσης που θα παραµείνουν, την επόµενη άνοιξη θα βλαστήσουν και πάλι.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:
Το βότανο δρα ως διεγερτικό, εφιδρωτικό, αντισηπτικό, αποχρεµπτικό, εµµηναγωγό και φλογιστικό.
Η επιστηµονική έρευνα έχει διαπιστώσει αντιβιοτικές ιδιότητες στη ρίγανη (ιδιαίτερα στο αιθέριο έλαιο) και την κατατάσσουν στα αντιοξειδωτικά φυτά. Επιπλέον απέδειξαν πως η ρίγανη της Κρήτης περιέχει µεγαλύτερη ποσότητα αιθέριου ελαίου συγκριτικά µε αυτή που περιέχει το φυτό σε άλλα µέρη της χώρας µας.
Είναι βότανο µε ευρεία χρήση τόσο σε παραδοσιακά ιάµατα όσο και στη µαγειρική.
Σαν διεγερτικό εφιδρωτικό χρησιµοποιείται στη θεραπεία κρυολογηµάτων και γρίπης.
Οι αντισηπτικές ιδιότητες του φυτού το κάνουν χρήσιµο ως στοµατόπλυµα στη θεραπεία προβληµάτων στόµατος και λαιµού.
Είναι ωφέλιµο και για εξωτερική χρήση σε µολυσµένες αµυχές και τραύµατα.
Ως έγχυµα χρησιµοποιείται για βήχα και κοκίτη. Ελευθερώνει από τους σπασµούς και τον λόξυγκα. Είναι πολύ καλό σε πρόβληµα πονοκεφάλων που οφείλονται σε ένταση. Μπορούµε να το πιούµε ή να κάνουµε εντριβή στο µέτωπο και τους κροτάφους (µε έλαιο αραιωµένο σε βάση).
Η ρίγανη είναι τονωτική για αυτούς που υποφέρουν από αναιµία λόγω έλλειψης σιδήρου. Ανοίγει την όρεξη και διευκολύνει την πέψη.
Το έλαιο της χρησιµοποιείται ακόµα για εντριβές σε περιοχές µυϊκού και ρευµατικού πόνου. Από αυτό παρασκευάζεται και λοσιόν που ανακουφίζει από τσιµπήµατα και δαγκώµατα εντόµων. Επίσης 5-10 σταγόνες αιθέριο έλαιο σε ένα ποτήρι νερό για πλύσεις, είναι µία καλή λύση σε περιπτώσεις οδονταλγίας.
Αν προσθέσουµε το έγχυµα του βοτάνου στο νερό του λουτρού, αναδεικνύεται καταπραϋντική για τις νευροψυχικές διαταραχές.
Παρασκευή και δοσολογία:
Για εσωτερική χρήση παρασκευάζεται ως έγχυµα. Ρίχνουµε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε µία κουταλιά του τσαγιού ξηρό βότανο. Το αφήνουµε σκεπασµένο για 10 λεπτά, σουρώνουµε και πίνουµε έως τρεις φορές της ηµέρα.
Για πλύσεις στόµατος ρίχνουµε µισό λίτρο βραστό νερό σε δύο κουταλιές της σούπας ξηρό βότανο και το αφήνουµε σκεπασµένο για 10 λεπτά. Μπορούµε να χρησιµοποιήσουµε το ίδιο υγρό για γαργάρες, αν το ζεστάνουµε ξανά. Οι γαργάρες µπορούν να γίνονται 2 µε 3 φορές την ηµέρα, για 5-10 λεπτά κάθε φορά.
Υπό µορφή βάµµατος, η δόση να µην ξεπερνά τα 1-2 ml βάµµατος, τρεις µε τέσσερις φορές την ηµέρα.
Μια παλιά συνταγή που συνιστούν Ρώσοι βοτανοθεραπευτές (όπως αναφέρει ο Χ. Κάτσης) για την επιληψία έχει ως εξής: Σε 10 γραµµάρια ρίγανης, ρίχνουµε ενάµισι ποτήρι βραστό νερό και το αφήνουµε σκεπασµένο για 15 λεπτά, ταρακουνώντας το κατά διαστήµατα. Ύστερα σουρώνουµε το υγρό και πίνουµε µισό ποτήρι 3 φορές την ηµέρα, 15 λεπτά πριν το φαγητό. Αυτή τη θεραπεία διαρκούσε για 3 χρόνια.
Προφυλάξεις:
Αποφεύγουµε τη θεραπευτική χρήση του βοτάνου κατά τη διάρκεια της εγκυµοσύνης.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούµενα άρθρα της στήλης µπορούµε να τα βρούµε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης, αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου µας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτηµα, µπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
