Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι BUXUS sempervires (Βούξος ο αειθαλής). Ανήκει στην οικογένεια των Βουξιδών. Στη χώρα μας το συναντούμε με τις ονομασίες Πυξάρι, Τσιμισίρι, Πυξός, Βάγια, Ζελενιά. Φύεται ιδιαίτερα στις περιοχές Πίνδο, Ζυγό, Όλυμπο, Πήλιο, Εύβοια, Μακεδονία.
Το Πυξάρι είναι ένας δενδρώδης θάμνος πολύχρονος, αυτοφυής, που φτάνει σε ύψος τα 5 με 6 μέτρα και ζει μέχρι 700 χρόνια. Φυτρώνει σε ξερά και ασβεστώδη εδάφη σε υψόμετρο μέχρι 1600 μέτρα. Έχει πολύ γερό ξύλο, γυαλιστερό και λείο, φλοιό σε γκρίζο χρώμα, φύλλα αντίθετα, μικρά, ωοειδή γυαλιστερά δερματώδη και ολοπράσινα όλο το χρόνο. Το μέσο νεύρο είναι βυθισμένο στην πάνω επιφάνεια και ασπριδερό. Βγάζει μικρά πρασινωπά άνθη κατά θυσάνους. Κάθε ένας από αυτούς φέρει ένα θηλυκό στο μέσον πολλών αρσενικών. Τα αρσενικά φέρουν 4 στήμονες και υποτυπώδη ύπερο. Τα θηλυκά τρίχωρο αυγοθήκη με τρεις στύλους. Επικονιάζεται από τις μέλισσες και τις μύγες. Οι καρποί του έχουν χαρακτηριστικό σχήμα κάψα τριμερής με δύο σπέρματα σε κάθε τμήμα.
Είναι φυτό που χρησιμοποιούν συχνά για φράκτες ή ειδικά ως χαμηλό διαχωριστικό σε βοτανόκηπους. Αναπτύσσεται αργά. Το ξύλο του είναι κίτρινο, συμπαγές, σκληρό, αρραγές και άριστο για ξυλογραφία.
Ιστορικά στοιχεία
Βότανο γνωστό από την αρχαιότητα. Από τον Όμηρο μαθαίνουμε ότι υπήρχε και ζυγός πύξινος, ενώ ο Θεόφραστος αναφέρει την φόρμηγα πυξίνη.
Η ονομασία Τσιμισίρι του βοτάνου προέρχεται από παραφθορά της τουρκικής ονομασίας Τζιμσίρ για το Πυξάρι. Η ονομασία BUXUS ανήκει στον Ρωμαίο ποιητή Βιργίλιο (70-19π.Χ).
Από το ξύλο του φυτού κατασκεύαζαν τα παλαιότερα χρόνια οι πυξίδες (τα πυξία μικρά τραπέζια και αβάκια). Σήμερα από το ξύλο αυτό κατασκευάζονται πιόνια και κομμάτια του σκακιού και πούλια του ταβλιού. Περισσότερο όμως χρησιμοποιείται στην ξυλογραφία.
Στη λαϊκή ιατρική το βότανο είχε χρησιμοποιηθεί σαν φαρμακευτικό φυτό εναντίον των ρευματισμών, για την καταπολέμηση της ελονοσίας και της σύφιλης. .
Συστατικά – χαρακτήρας
Όλο το φυτό αλλά κυρίως τα φύλλα και ο φλοιός του φυτού περιέχουν ένα στερινικό αλκαλοειδές, τη βουξίνη, καθώς και τέσσερα δευτερεύοντα αλκαλοειδή, πτητικές ουσίες, στυπτικά κ.α. Περιέχει επίσης αλκαλοειδή με υποτασικές ιδιότητες.
Ο φλοιός του φυτού περιέχει επιπλέον χλωροφύλλη, ρητίνες, κόμμι, λιγνίνη, θειϊκά ανθρακικά και φωσφορικά άλατα.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Το φυτό ανθίζει Μάρτιο με Απρίλιο. Οι σπόροι του ωριμάζουν τον Σεπτέμβριο.Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιείται ο φλοιός και τα φύλλα. Ο φλοιός συλλέγεται Μάρτιο – Απρίλιο και τα φύλλα συλλέγονται Ιούνιο – Ιούλιο.
Τα φύλλα του φυτού παράγουν κόκκινη βαφή.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Τόσο τα φύλλα όσο και ο φλοιός περιέχουν μία ουσία που χρησιμοποιείται για να ρίχνει τον υψηλό πυρετό σε περιπτώσεις ελονοσίας, να καταπραΰνει τους πόνους των ρευματισμών, να σκοτώνει εντερικά παράσιτα και ως καθαρτικό.
Ο φλοιός χρησιμοποιείται ως εφιδρωτικό, διουρητικό, αντιρρευματικό.
Τα φύλλα ως καθαρτικά, κατά της αρθρίτιδας και των χρόνιων ρευματισμών.
Σε περιπτώσεις ελονοσίας το βότανο χρησιμοποιείται όταν δεν ενεργεί καλά το κινίνο. Δρα θετικά σε πυρετό που προκαλείται από ερεθισμό χοληδόχων πόρων και των ουροφόρων οδών για το κατέβασμα της αρτηριακής πίεσης.
Εξωτερικά χρησιμεύει για ασθένειες του δέρματος, στην ποδάγρα και το ρευματισμό.
Το φαρμακευτικό σκεύασμα του βοτάνου έχει αντιπυρετικές (θεωρείται ισάξιο του κινίνου αλλά λόγω της τοξικότητάς του έχει περιορισμένη χρήση) και ναρκωτικές ιδιότητες.
Στην ομοιοπαθητική ιατρική χρησιμοποιείται για τους ρευματισμούς και ως τονωτικό της τριχοφυΐας.
Για ποδόλουτρα ή χειρόλουτρα και σαν καθαρτικό, εφιδρωτικό και αντιπυρετικό παρασκευάζεται ως έγχυμα.
Παίρνουμε μία μικρή χούφτα ξηρού βοτάνου (φύλλα ή φλοιό) και τους ρίχνουμε ένα λίτρο βραστό νερό. Το αφήνουμε σκεπασμένο μέχρι να κρυώσει. Με αυτό το έγχυμα κάνουμε μπάνιο στα πόδια ή τα χέρια.
Πριν αρκετά χρόνια το ενδιαφέρον για το βότανο είχε ανανεωθεί επειδή ένα εκχύλισμα του παίζει ίσως ρόλο στην καθυστέρηση της ανάπτυξης του HIV στο AIDS.
Παρασκευή και δοσολογία
Παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε σε μισό κουταλάκι του καφέ ξηρό βότανο ένα ποτήρι του κρασιού βραστό νερό και το αφήνουμε σκεπασμένο μέχρι να κρυώσει.
Στη συνέχεια σουρώνουμε, γλυκαίνουμε με μέλι και το πίνουμε κατά τη διάρκεια της ημέρας σε τρεις δόσεις.
Προφυλάξεις
Το Πυξάρι χρησιμοποιείται σπανίως γιατί η τοξικότητα του βοτάνου μπορεί σε υπερβολική δόση να προκαλέσει μοιραία αποτελέσματα. Δηλητηρίαση από Πυξάρι μπορεί να προκαλέσει εμέτους, διάρροια, πόνους, δύσπνοια και σπασμούς.
Συνεπώς η χρήση του επιτρέπεται μόνο κάτω από την καθοδήγηση ιατρού ή έμπειρου βοτανοθεραπευτή. Στην ομοιοπαθητική η χρήση του δεν είναι επικίνδυνη.
Υ.Σ. Όλα τα προηγούμενα άρθρα της στήλης μπορούμε να τα βρούμε στη διεύθυνση www.herb.gr.
Επίσης αν κάποιος φίλος αναγνώστης γνωρίζει οποιαδήποτε θεραπευτική ιδιότητα βοτάνου του τόπου μας που δεν είναι ευρέως γνωστή ή έχει κάποιο ερώτημα μπορεί να το απευθύνει στην ηλεκτρονική διεύθυνση skouvatsos11@gmail.com
